Bart Nijman: 'Na het zien van de ruzie tussen Trump en Zelensky denk ik dat de oorlog ons nader staat dan de oplossing'

Na het geopolitieke gevecht tussen Donald Trump en Volodymyr Zelensky moest ik denken aan Alexander Pechtold en zijn boek over PVV’ers, getiteld Henk, Ingrid en Alexander. Dat is een minder rare sprong dan het misschien lijkt. Pechtold beschreef in 2012 gesprekken die hij voerde met PVV-kiezers. Hij wilde begrijpen waarom ze voor de retoriek van Geert Wilders vielen. De publieke presentatie geschiedde live bij Pauw & Witteman, waar de voormalige D66-leider aanschoof met enkele PVV’ers die in zijn boek werden opgevoerd.

Het was inzichtelijke televisie, want het bleek dat Pechtold helemaal niet écht geprobeerd had om persoonlijke motieven van PVV-kiezers te doorgronden of begrijpen: hij had hun verhalen aangehoord om hen beter uit te kunnen leggen waarom ze verkeerd stemmen. Dat deed hij op televisie, smalend vanwege zijn retorische overwicht over Henk en Ingrid.

In die tijd was ook Diederik Samsom, tot grote ontsteltenis van veel kiezers, in een coalitie gestapt met Mark Rutte. Dat was niet het ‘eerlijke verhaal’ waar zijn kiezers op gestemd hadden. Zijn respons was om het ‘beter te gaan uitleggen’. Het was dus niet aan hem om enige weerzin te begrijpen, het was de kiezer die bijscholing behoefde.

Geen enkele zijde kwam nader tot de ander. D66 leefde na Pechtold even op onder de valse hoop van Sigrid Kaag, maar is thans weer tot single digits gereduceerd in de Tweede Kamer. De PvdA bleef wegzakken en de laatste zetels sociaaldemocratie worden nu van binnenuit vergiftigd door het ideologische extremisme van GroenLinks.

De reden dat ik aan deze kleinburgerlijke politieke polder-anekdotes moest denken, is omdat de ruzie tussen het grote Amerika en het onderliggende Oekraïne (en daarmee een groot deel van Europa) met terugwerkende kracht laat zien hoe internationale polarisatie is gegroeid van relatief kleine politieke verschillen tot onoverbrugbare wereldbeelden.

Zo lang ik me kan heugen, is polarisatie in de samenleving een onderwerp. Waar het eerst als ontluikende tegenstelling werd besproken, groeide het van een observatie uit tot een zichzelf vervullende waarheid. Daar wringt nu ook het glazen muiltje van de gehele globale gemeenschap: we zien elkaar ook op internationale schaal via de polariserende vingerwijzing, niet meer door de culturele ogen van de ander. We weten het zelf beter, de ander zou zich moeten aanpassen, en onder het paraplubegrip van de polarisatie hebben we een retorische verklaring om niet onszelf, maar de ander een onwil tot inschikken te verwijten.

Westerse diplomaten lazen na de Koude Oorlog geen Russische literatuur meer en leerden de taal nog nauwelijks. Westerlingen luisterden alleen nog naar zichzelf. Amerika spreekt inmiddels bijna geen Europees meer. En Europa is al jarenlang doof voor het Amerikaans. Wanneer mensen situaties als feit definiëren, zullen ze feitelijk worden in hun consequenties. Een oorlog staat ons nader dan de oplossing.