Russische burgerwacht Roesskaja Obsjina: de nieuwe knokploeg van Poetin

Iedereen die bereid is ‘zijn persoonlijke talenten en tijd te investeren in de ontwikkeling van de Russische wereld’ mag lid worden van de Russische Gemeenschap. Dat kan een Rus zijn of een persoon, van om het even welke herkomst, die zichzelf als Rus identificeert. ‘Rus is eenieder die zichzelf als deel van de Russische geschiedenis, de cultuur en het volk beschouwt en streeft naar versterking en ontwikkeling van de Russische staat. Een Rus is orthodox of heeft in ieder geval respect en tolerantie voor het orthodoxe geloof. Hij doet niet aan godslastering, gebruikt geen schuttingtaal of verspreidt agressieve propaganda voor andere religies of atheïsme.’ Aldus de basisvoorwaarden om mee te mogen doen bij de ‘grootste vrijwilligersorganisatie van Rusland’. 

De internetsite van Roesskaja Obsjina staat vol met pompeuze woorden over kameraadschap en trouw. De lijfspreuk is: ‘Eén voor allen en allen voor één.’ Ook wordt er een nadere uitleg gegeven: ‘Een lid zal de gewoontes en tradities van de Russische gemeenschap in acht nemen en zich houden aan de principes van moraliteit: elke oude man in de gemeenschap eren als zijn vader, elke oudere vrouw als zijn moeder. Jongere leden moeten worden behandeld als de eigen kinderen.’ 

{{ trans('customs.newsletter_signup.responsemsg') }}

{{ trans('customs.buttons.signup') }}

Vul een geldig emailadres in. {{ errors . email[0] }}

De heersende orde wordt fel ondersteund, maar toch claimt de organisatie boven de politiek te staan. De eensgezindheid wordt ondersteund door zwarte en witte T-shirts met het symbool van de gemeenschap: een zwarte ruiter met een zwaard in de hand op een steigerend paard. Als een lid van de gemeenschap te hulp wordt geroepen door een ander lid moet hij paraat staan. Daarvoor bestaat op de Telegram-kanalen van de Russische Gemeenschap een speciale alarmfunctie.

Miljoen abonnees

Gedurende de afgelopen twee jaar breidde de organisatie steeds verder uit. Door het hele land zijn inmiddels afdelingen van Roesskaja Obsjina te vinden. Via Telegram worden lokale acties georganiseerd en leden aangeworven. Op YouTube – een platform dat in Rusland in theorie is verboden, maar via een VPN-omleiding kan worden bekeken – heeft de organisatie een eigen kanaal met een miljoen abonnees. 

De acties zijn veelzijdig. Zo verzamelden leden zich in juni 2024 voor een hotel in Jekaterinenburg waar de consul van Groot-Brittannië verbleef. Ze wilden de diplomaat ter verantwoording roepen omdat hij woorden van ondersteuning voor Oekraïne had uitgesproken. In winkelcentra van dezelfde stad hielpen vrijwilligers de politie bij het inrekenen van mannen uit zuidelijke Russische regio’s die de dienstplicht zouden hebben ontdoken. 

Ook voor kleine hand- en spandiensten staat de burgerwacht paraat. In januari spoorden leden van Roesskaja Obsjina in een voorstad van Moskou een taxichauffeur zonder papieren op. Aanleiding zou zijn geweest dat hij geen zin had om een kinderzitje vast te gespen voor een vrouw met kind. Op de vraag of hij dat toch kon doen, reageerde de man furieus. Hij begon te schelden en liet zijn klant met baby en al achter in de sneeuw. De gedupeerde vrouw meldde het voorval via de alarmdienst van de Russische Gemeenschap. Twee dagen later werd de chauffeur opgespoord en aangehouden door vrijwilligers van de beweging. Het bleek te gaan om een migrant zonder geldige identiteitspapieren. In een video op sociale media was te zien hoe hij na een kort verhoor door de burgerwacht aan de politie werd overgedragen. 

In Chabarovsk, in het uiterste oosten van Rusland, hielpen leden bij het sneeuwruimen van een kloosterterrein. Daarnaast zamelden ze onder leiding van een priester genaamd ‘vader Sergij’ geld in om ‘cadeautjes te kopen voor de jongens die deelnemen aan de speciale militaire operatie’. 

Maar ook op cultureel gebied zijn de vrijwilligers actief. De Russische Gemeenschap van Petropavlovsk op het schiereiland Kamtsjatka kon met driehonderd handtekeningen een concert van deathmetalband Autopsy Night verhinderen. De metalheads uit Sachalin schreven op 14 februari: ‘Om negatieve gevolgen te voorkomen, de gezondheid van onze fans te beschermen en de orde in de stad te bewaren, hebben we besloten om het evenement van vandaag te annuleren.’

De Russische gemeenschap van Petropavlovsk kon met driehonderd handtekeningen een concert van deathmetalband Autopsy Night verhinderen

In Novokoejbysjev, een stadje in het district Samara, konden vrijwilligers van de Gemeenschap op 23 februari een groep ‘Aboe-bandieten’ – de gebruikelijke benaming van de gemeenschap voor niet-Russen die de wet overtreden – staande houden. In een video staat een onherkenbaar gemaakte vrouw tussen twee potige mannen die het voorval beschrijven: ‘Hallo vrienden, tussen ons in staat Viktoria. Zij maakte een opmerking tegenover buitenlanders die zonder betalen levensmiddelen uit haar winkel mee wilden nemen. De buitenlanders dreigden haar te vermoorden. Viktoria drukte op de alarmknop. Ook vroeg ze onze burgerwacht om hulp. Onze vrijwilligers arriveerden direct. Samen wachtten we op de politie. De wetsovertreders van buitenlandse afkomst dreigden onze vrijwilligers dood te steken. Ze werden overgedragen aan de politie die de zaak verder uit zal zoeken. Wij willen onze dank uitspreken aan de politie voor de snelle reactie.’   

Federaal mentor

Andrej Tkatsjoek is oprichter en leider van de Russische Gemeenschap. Binnen de beweging wordt hij ‘federaal mentor’ genoemd. De inmiddels 54-jarige Siberiër start zijn professionele carrière als metaalbewerker op de machinefabriek Poljot in Omsk. Daarna volgt een technische opleiding voor raketbouw. Na zijn technische studie belandt hij in de mediawereld als journalist en later als hoofdredacteur van het regionale tv-kanaal Eurazië. In de wilde jaren negentig verwerft hij een leidinggevende positie bij het departement voor pers, tv, radio en massacommunicatie van het bestuur van de regio Omsk én wordt hij eigenaar van een mediaholding. Daaruit volgt al snel een eerste corruptieschandaal. Voor zijn regionale mediahuis Slovo peutert hij 16 miljoen roebel – destijds iets meer dan 235.000 euro – los uit het regionale budget. Een tegenprestatie wordt daarvoor niet geleverd. 

In 2015 geeft Tkatsjoek een interview aan de krant Novyj Omsk. Daarin vertelt hij over zijn zeer specifieke opvatting over vrije journalistiek: ‘Elk mediakanaal heeft een eigenaar die heer en meester is. En zo hoort dat ook. Onze staat ontwikkelde zich alleen toen er geen vrijheid van meningsuiting was. Alexander de Derde besloot bijvoorbeeld om de trans-Siberische spoorweg te bouwen en de economie bloeide op! Ik stel me voor dat als er een pluraliteit van meningen was geweest en media de beslissing van de tsaar zouden hebben bekritiseerd, die spoorweg er nooit zou zijn gekomen,’ aldus de regionale mediamagnaat en ambtenaar. 

Uit die tijd stamt ook zijn beweging Oplot (bolwerk), zijn eerste poging om een netwerk van vrijwilligers op te zetten onder stadgenoten. Over zijn organisatie zegt hij in 2016: ‘Ik heb bij de overheid gewerkt en realiseerde me dat het zelfs in een officiële functie niet altijd mogelijk is om je ideeën te realiseren. En ik wil niet in de keuken zitten en het me kwalijk nemen dat alles slecht is. De druppel die de emmer deed overlopen, was het nieuws dat een aantal van mijn goede vrienden hun flat in Omsk verkocht en naar een andere stad verhuisde. Ik besloot dat ik in actie moest komen en anderen de kans moest geven dat ook te doen.’

Na een mislukte eerste poging in 2016 mag Tkatsjoek zich een jaar later met succes kandideren als gemeenteraadslid voor Poetins partij Verenigd Rusland. Als ervaren leider neemt hij in het stadsbestuur van Omsk al snel de functie van vicevoorzitter op zich. Maar lang vertoeft hij niet op de regionale bestuurspost. De hoofdstad – 3000 kilometer westwaarts – lonkt met onbegrensde mogelijkheden van nog meer vriendjespolitiek en zelfverrijking. In het stadje Dolgoproedni bij Moskou mag Tkatsjoek als ervaren pr-man meehelpen bij de regionale campagne van Poetins partij Verenigd Rusland. Dat gaat zo goed dat hij viceburgemeester van het plaatsje wordt. 

'Natuurlijk heb ik gehoord over die sekte. Die halve zolen lopen hier nog net niet te marcheren op straat. Maar ook dat kan van vandaag op morgen veranderen'

Maar ook hier duurt zijn politieke carrière niet lang. Na een jaar wordt de burgemeester – kennelijk zijn protegé – ontslagen en moet ook Tkatsjoek het veld ruimen. Maar de Siberiër blijft netwerken en komt al gauw met een verrassend idee op de proppen. Hij start een voor Rusland uniek project: een Telegram-kanaal voor tegenstanders van coronamaatregelen. Hoewel enkele westerse complotdenkers graag het tegendeel beweren, waren de coronaregels in de Russische Federatie veel strenger dan die in Nederland. Tkatsjoek hield er niet van en samen met een aantal geestverwanten weet hij uiteindelijk de aandacht van de nationale overheid op zich te vestigen: de antimaatregelen-app verandert in de Russische Gemeenschap. 

Het marginale project van de regionale politicus groeit gedurende de afgelopen jaren uit tot een netwerk dat alle nationalistische krachten van Rusland onder één pro-Kremlin-noemer moet verenigen. Ook Tkatsjoek zelf ondergaat een gedaanteverwisseling. De ietwat saaie Siberische bureaucraat wordt omgetoverd in een hardline Russische nationalist met een uitgesproken voorliefde voor tsaar Poetin. Zijn kapsel wordt korter en op zijn gelaat verschijnt een weelderige baard à la Nikolaas II van Rusland. Gekleed gaat de voormalige mediamagnaat in zwarte kledij met provocatieve opschriften in oud-Slavisch lettertype. Alleen zijn Oekraïense achternaam doet vreemd aan bij de onbeschrijflijke haat die zijn beweging propageert tegenover het door het Russische leger geteisterde buurland.   

De Russische Gemeenschap beschikt inmiddels over een uitgebreide virtuele infrastructuur. Via Telegram en het sociale medium vk.com kan iedereen zich aansluiten bij een actiegroep in zijn stad, dorp of wijk. Alle platforms hebben exact dezelfde interface. Wie toetreedt tot een virtuele groep moet in het kort over zichzelf vertellen. Naam, leeftijd en beroep en op welk gebied hij of zij kan en wil helpen. Wie niets over zichzelf schrijft, wordt na enkele uren uit de groep gegooid. 

De Russische domeinnamen en de identieke vormgeving wijzen in de richting van de overheid. Toch presenteert Roesskaja Obsjina zich als een onafhankelijke organisatie die uitsluitend van donaties moet leven. De leiding van de plaatselijke groepen is in handen van zogenaamde coördinatoren. Vaak zijn er – ondanks samenwerking met politie – conflicten met lokale autoriteiten die arrestaties van ‘Aboe-bandieten’ tegen een geringe afkoopsom weer ongedaan maken.

Manifest

Op 14 februari verschijnt het eerste ‘nationale manifest’ van de Russische Gemeenschap in de vorm van een 2 minuten durende video. Een onheilspellende stem draagt voor: ‘Het is de laatste erfenis van Byzantium. Op aarde is geen enkel ander volk overgebleven dat voor geloof en waarheid kan strijden, maar het Russische volk nam die heilige opdracht aan. Wij werden uitverkoren als trouwe strijders van Christus en beschermers van eeuwige waarden om te vechten voor de waarheid en de verlichting te brengen.’ Tegen de achtergrond van deze pompeuze woorden rijdt een soort Viking te paard, afgewisseld door Russische militairen die onophoudelijk een kruis slaan. 

Daarna wordt een babyhandje gepakt door een grote mannenknuist. De commentator vervolgt: ‘...Om kleine volkeren voor uitsterven te redden en de zwakken te beschermen. Onze opdracht is groots, onze missie is heilig. Er is geen grotere vreugde voor een Rus dan zijn leven te offeren voor een vriend. Hier is geen plaats voor mijn en dijn. Er is alleen nog maar de zaak van ons allen. Iedereen die bij ons is geboren, heeft al een plaats onder de strijdkrachten van Christus. Wij zijn de erfgenamen van de heilige strijders van Groot-Rusland voor wie de waarheid belangrijker is dan het leven zelf. In de hemel is God. Op aarde de tsaar. In het gezin de vader. Ieder van ons is belangrijk voor Gods aanzicht. En ieder aandeel is van onschatbare betekenis voor het volk. Wij zijn één. En God is met ons.

De Russische weg is die naar het eeuwige leven met Christus. Russisch te zijn betekent verantwoording voor God, volk en geschiedenis. Wij zijn trouw. Wij zijn één. Wij zijn erfgenamen van grootse daden. En voor ons ligt een grootse toekomst. Wij leven voor de eeuwigheid. Wij zijn de trots van onze voorvaderen en beschermers van grootse tradities. Wij zijn sterk van geest. Wij zijn het gezin en het huis der volkeren. Wij zijn liefde en zelfopoffering. Wij zijn wederzijdse hulp en gemeenschap. Wij zijn de Russische Gemeenschap. God is met ons.’ 

De beelden doen denken aan de nazipropagandafilm Triumph des Willens van filmmaakster Leni Riefenstahl. Wie het woord ‘Russisch’ vervangt door ‘Duits’ waant zich in een toespraak van Adolf Hitler. Opvallend is het wederkerende motief over het eeuwige leven en de bereidheid te sterven. Want ondanks de hulp bij het arresteren van ‘niet-Russen’ uit de zuidelijke republieken om ze in het leger dienst te laten doen, staat geen van de vrijwilligers van Roesskaja Obsjina te popelen om zelf naar het front te gaan.      

Naar eigen zeggen zouden er momenteel ‘miljoenen vrijwilligers actief zijn door heel Rusland’. En zelfs als dat wellicht iets overdreven is: op vele plaatsen in het gigantische land bestaan inmiddels lokale cellen van de burgerwacht. Ook vooraanstaande politici lenen zich als ondersteuner van de beweging. De meeste inwoners van de Russische Federatie kennen Roesskaja Obsjina. Een inwoner van Sint-Petersburg verklaart op basis van anonimiteit: ‘Natuurlijk heb ik gehoord over die sekte. Die halve zolen lopen hier nog net niet te marcheren op straat. Maar ook dat kan van vandaag op morgen veranderen. We zijn in Rusland. Hier is alles mogelijk.’

Regenboogpers

Gesprekken met de westerse pers worden niet op prijs gesteld. Andrej Tkatsjoek is voor commentaar onbereikbaar. Op aanvragen aan plaatselijke afdelingen wordt soms agressief, maar meestal helemaal niet gereageerd. Een coördinator van Roesskaja Obsjina uit Archangelsk, een havenstad in het noordwesten van Rusland, verklaart dat hij de West-Europese pers als ‘verdorven’ beschouwt. Letterlijk zegt hij: ‘Ik ga in geen geval met mediavertegenwoordigers van de gay- en regenboogpropaganda praten. Alleen al de gedachte eraan maakt me misselijk.’ 

De regionale coördinator van de stad Chabarovsk verwijst door naar de hoofdorganisatie in Moskou. ‘Wij mogen niets zeggen, alles wordt vanuit de hoofdstad geregeld,’ luidt het bescheiden antwoord uit het uiterste oosten van Rusland. Het hoofdkantoor in Moskou hult zich ondertussen in stilzwijgen. 

Uiteindelijk kunnen we een vrijwilliger vinden die – ondanks heftige braakneigingen – met de ‘regenboogpers’ wil praten. Zijn reactie komt uit het 100 kilometer ten zuiden van Moskou gelegen stadje Serpoechov. Natuurkundeleraar Dmitri is bereid te vertellen over zijn werk voor de Russische Gemeenschap, het belang van broederschap, zijn zicht op de speciale militaire operatie en de mentaliteitsverschillen tussen oost en west. Omdat hij scholieren opleidt in militaire vaardigheden wil hij niet dat zijn achternaam wordt genoemd. Publicatie van het interview wordt toegestaan, maar zijn lokale coördinator verbiedt hem foto’s ter beschikking te stellen. De afbeeldingen stammen van het Russische sociale netwerk vk.com. 

Wat doen jullie precies met de Russische Gemeenschap?
‘Ik kan zeggen dat we met de gemeenschap twee hoofdrichtingen volgen: de eerste is het organiseren van humanitaire hulp aan de nieuwe gebieden (bezet terrein in Oekraïne, red.), de tweede is de ondersteuning van kindertehuizen.’ 

Is jullie organisatie opgericht op initiatief van de Russische overheid? 
‘Als het je zou lukken te praten met de oprichters, zouden die dat kunnen zeggen. Ik weet alleen dat we hier in Serpoechov een doodgewone vrijwilligersorganisatie zijn. We bieden mensen in nood de helpende hand. En geven cultureel erfgoed door aan volgende generaties.’ 

Jullie gemeenschap ondersteunt de Russische regering, maar neemt waar nodig de rol van de niet-functionerende overheid over. Een paradox?
‘Wat betekent niet-functionerende overheid? De politie is helaas niet almachtig. Maar laten we eerlijk zijn, als een alleenstaande vrouw met kinderen last heeft van een alcoholist die naast haar woont, in welk land wordt er dan werkelijk iets gedaan? Volgens mij wordt alleen in Amerikaanse films zo’n negatief element neergeknald door de politie. We hebben hier in Rusland een rechtsstaat en de politie is gebonden aan regels, maar als gemeenschap helpen we waar we kunnen. We kunnen bijvoorbeeld een bemiddelend gesprek voeren met zo’n lastige buurman.’

En hoe zit dat met migranten die juist speciaal door de overheid naar Rusland worden gehaald en door jullie worden bevochten?
‘Ons doel is die migratie een beetje in goede banen te leiden. Natuurlijk hebben we buitenlandse werkkrachten nodig. Zelfs in groten getale. Dat zorgt voor onrust tussen plaatselijke bewoners en die migranten. Onze gemeenschap probeert die gespannen situatie onder controle te brengen en te zorgen dat iedereen zich aan de wet houdt.’ 

En in Serpoechov zijn er grote problemen met migranten?
‘Serpoechov is wat dat betreft heel rustig. Ik hoorde toevallig over het bestaan van de Russische Gemeenschap en was direct enthousiast. Maar ik heb me niet aangesloten vanwege het migrantenprobleem. Door mijn werk als leraar houd ik me vooral bezig met de militaire voorbereiding van kinderen op scholen...’ 

In de Sovjet-Unie bestond dat vak ook. De leeftijd van de deelnemende jongens was toen 15 of 16 jaar. U geeft militaire voorbereidingslessen aan kinderen van 7 tot 12 jaar. Betekent dat ook automatisch dat u uw eigen kinderen de oorlog in zou sturen?
‘Ik heb zelf nog geen kinderen, maar... Een tegenvraag: Bent u een patriot van uw land?’

'De oosterse mentaliteit omvat een groot sociaal bereik: gezin, stad, vaderland. De westerse mentaliteit is egocentrisch en kent zoiets niet'

Niet speciaal, ik zou mijn gezin verdedigen, maar niet zonder meer mijn vaderland.
‘Voor de meeste Russen is gezin en vaderland hetzelfde. Dat is het verschil tussen ons. De oosterse mentaliteit omvat een groot sociaal bereik: gezin, stad, vaderland. De westerse mentaliteit is egocentrisch en kent zoiets niet. Rusland concentreert zich al eeuwenlang op de oosterse mentaliteit. En dat is ook de basis van onze gemeenschap. Zou u een familielid of vriend aan het front helpen?’

Als hij zijn land verdedigt zeker, als hij een ander land aanvalt zeker niet.
‘Dat zijn voor ons wel heel liberale opvattingen. Wij zijn vreedzame mensen, maar het is nu helaas zover gekomen dat wij ons vaderland moeten beschermen. En daarom helpen we onze mensen aan het front. Gewoon omdat het onze mensen zijn.’

En hoe moet dat met het religieuze aspect van de Russische Gemeenschap, het zesde gebod: ‘Gij zult niet doden’?
‘Volgens de Bijbel en de Koran is iemand die zijn vaderland verdedigt, heilig.’

En daar gelooft u in?
‘Ik geloof nergens in. Ik ben atheïst. Ik help alleen mijn familie en vrienden. Ik ben er voor de gemeenschap.’

Maar u weet wat het Russische leger doet in Oekraïne?
‘Vreselijk, vreselijk. Oorlog is heel erg. Ik heb weliswaar nog nooit gezien dat daar burgers werden gedood, maar het is toch vreselijk.’

Er vallen elke dag burgerslachtoffers in Oekraïne...
‘Dat is niet waar, burgers mogen in alle vrijheid de oorlogszone verlaten.’

Als dat waar zou zijn...
‘In onze stad woont een Oekraïens gezin die heel normaal voor de oorlog zijn gevlucht. Volgens mij komen ze uit Charkov.’

En die mensen zijn blij dat ze naar Serpoechov mochten vluchten?
‘Ze zijn Oekraïense patriotten en zeuren voortdurend over alles. Hun kind laten ze ook niet naar school gaan. Ze willen na de oorlog terugkeren naar hun huis in Charkov.’

En ze kunnen zich vrij bewegen en lopen niet het risico als Oekraïense spionnen gearresteerd te worden?
‘We leven hier in een rechtsstaat. Ook u kunt rustig hiernaartoe komen. Er zal u niets overkomen. We zijn ook geen nazi’s. We hebben in Serpoechov zelfs een neger en een Belg die vrijwilliger zijn bij de Russische Gemeenschap.’

Die Belg is bekend, dat is neonazi Kris Roman. Hij heeft een huis in Serpoechov en eentje in Durbuy in de Ardennen. Hij reist heen en weer als zogenaamde internationale correspondent en commentator voor de Russische staatstelevisie waar hij tegen het Westen tekeergaat.
‘Kijk, en nu moet ik het opnemen voor een lid van de gemeenschap! Het maakt me niets uit wat die Roman doet of heeft gedaan. Of hij een neonazi is of niet heeft voor mij geen enkel belang. Wij verdedigen hem, omdat hij een van ons is. En dat is direct een mooi voorbeeld van hoe onze Russische Gemeenschap werkt.’