Is JD Vance een schoothondje of pitbull? Een portret van de grootste opportunist van de VS

In het voorjaar van 2016, rondom de Republikeinse voorverkiezingen, ontvangt een journalist van The American Conservative een mailtje. Die leest: ‘Ik twijfel tussen Trump als een cynische klootzak zoals Nixon, die niet eens zo slecht zou zijn (en zelfs nuttig zou kunnen blijken), of Trump als de Hitler van Amerika. Hoe ontmoedigend is dat?’ 

Afzender: JD Vance, een dan nog tamelijk onbekende jurist uit Ohio, die op Twitter een reputatie geniet van fanatiek Trump-basher. Zoals deze: ‘Trump is geen serieuze kandidaat. Hij is een morele ramp. Hij doet een beroep op de slechtste instincten van mensen die zich in de steek gelaten voelen.’ 

{{ trans('customs.newsletter_signup.responsemsg') }}

{{ trans('customs.buttons.signup') }}

Vul een geldig emailadres in. {{ errors . email[0] }}

In een radio-interview: ‘Trump is een gevaarlijke populist zonder enige loyaliteit aan principes. Als we deze man steunen, betalen we daar decennialang de prijs voor – in geloofwaardigheid, in fatsoen, in democratische stabiliteit.’ 

Met zijn kritische posts en steun aan de ‘Never Trump’-movement beweegt Vance zich als een luis in de pels van de opkomende MAGA-beweging. Als Yale-alumnus met hillbilly-roots kent hij Trumps achterban als geen ander. Daarover zegt Vance zelf in 2016: ‘Deze mensen verdienen beter dan een oplichter met een Twitter-account en een dosis wrok. Wat Trump biedt is catharsis, geen beleid.’ 

Zelfs nadat Trump in 2016 de presidentsverkiezingen wint en veel conservatieven schoorvoetend overstag gaan, blijft Vance een van de weinige Never Trumpers die zijn boodschap stug volhoudt. ‘Als je christen bent, hoe verenig je dan Trumps retoriek met jouw waarden? Als je conservatief bent, hoe accepteer je dan een man die de Grondwet dagelijks beledigt?’

Running mate

Fast forward naar 2024. Op een zomerse namiddag staan in de Milwaukee Panther Arena de mensen op de banken. Ze wapperen met vlaggetjes. Boven het podium licht in gouden letters op: TRUMP 2024: SAVE AMERICA. De zaal is klaar voor de onthulling van de nieuwe running mate. Donald Trump – zonnebankbruin, hoestend, maar energiek – laat de naam vallen: ‘JD Vance from the great state of Ohio!’ 

Door de speakers knalt God Bless the U.S.A. als Vance het podium betreedt. Hij straalt. In zijn donkerblauwe pak met rode stropdas lijkt hij geknipt uit dezelfde stof als zijn politieke patroon. Wat volgt is een speech die nog jaren zal worden geanalyseerd. Niet vanwege beleidsvoorstellen, maar vanwege de persoonlijke verering van Trump. ‘President Trump heeft ons niet alleen hoop gegeven... Hij heeft bewezen dat leiderschap betekent dat je je volk verdedigt, ongeacht de prijs.’ 

‘Ik begreep Trump pas echt toen ik zag wat hij voor de arbeidersklasse deed. Zijn instincten bleken juist. Ik had het verkeerd’

Vance blikt even opzij naar Trump. De aanstaande president knikt tevreden en grijnst zijn wit gebleekte tanden bloot. Vance vervolgt: ‘Ik ben opgegroeid in een wereld waar leiders vaak logen, lachten om onze pijn en ons vergaten zodra de stemmen geteld waren. Maar deze man... Deze man heeft nooit opgegeven. Niet toen ze hem vervolgden met valse aanklachten, niet toen de media hem tot moordenaar uitriepen en niet toen ze probeerden hem politiek te vernietigen.’ 

Hij slaat zijn vuist tegen het spreekgestoelte. ‘Ik zou mijn leven geven voor deze man. Letterlijk. Want hij gaf zijn leven voor ons. Voor jullie. Voor de mensen die decennialang vergeten zijn.’ 

In de zaal wordt het even stil. Zelfs Trump kijkt verrast. Dan barst het publiek los in gejuich. ‘USA! USA!’ Vance is nog steeds niet klaar. ‘In 2016 heeft hij de elite op haar grondvesten doen trillen, in 2020 hebben ze hem proberen te saboteren en in 2024 zal hij terugnemen wat van het volk is. En ik zal aan zijn zijde staan. Als soldaat, als vriend en als dienaar.’ 

Na afloop van de speech grijpt Trump Vance bij de schouders, houdt zijn arm omhoog als die van een bokskampioen en roept: ‘He gets it, folks! He really gets it!’ 

Het kan verkeren. De man die Trump negen jaar geleden nog een ‘moral disaster’ en ‘con man’ noemde, omschrijft diezelfde Trump vandaag als ‘de beste president sinds Reagan’, en als ‘iemand die het diepste gevoel van rechtvaardigheid bij het volk aanspreekt’. 

De opvallendste politieke transformatie van de eeuw verklaart JD Vance zelf als volgt: ‘Ik begreep Trump pas echt toen ik zag wat hij voor de arbeidersklasse deed. Zijn instincten bleken juist. Ik had het verkeerd.’ 

En in The Atlantic: ‘Ik was beïnvloed door elitekringen en mijn academische omgeving. Maar Trump luisterde naar wat wij schreven.’ Ook Trump heeft een verklaring paraat (en die versie is lang niet zo complex): ‘Hij zag het licht. En dat respecteer ik. Veel mensen zagen het niet, hij wel.’ 

Volgens Steve Bannon, Trumps voormalige mediastrateeg en topadviseur, is Vance ‘de best bekeerde van alle Never Trumpers’. De achterban van Trump verklaren Vances draai als ‘een verlossing’ en het wijze besluit van ‘een man die zijn elitaire verleden heeft afgelegd’. 

Het politieke midden en de progressieven staan cynischer in de wedstrijd. Menig Democraat ziet JD Vance als een hypocriet die zijn principes verkwanselt. Historicus David Austin Walsh schrijft in de Boston Review: ‘De favoriete conservatief van de liberalen in 2016 heeft zich nu aangesloten bij de harde rechterzijde... Een reactionaire proto-fascist.’ De vraag is: bekeerde Vance zich oprecht of koos hij voor het winnende kamp? 

Arm gezin

James David wordt in 1984 geboren in Middletown, een industriestadje in het Rustbelt-gebied van Ohio, en heeft het meteen zwaar. Zijn gezin is arm. Zijn vader, Don Bowman, verlaat het gezin als James nog een peuter is. Mamma Bev worstelt op haar beurt met een ernstige heroïneverslaving en destructieve relaties. 

Als James 12 jaar is loopt een ruzie met zijn moeder volledig uit de hand. Bev duwt haar zoon in de auto en scheurt vervolgens roekeloos door Middletown. Ze vloekt en tiert tegen James: ‘Je bent ondankbaar! Ik heb het helemaal gehad met jou! Ik ga deze auto tegen een boom rijden. Dan zijn we er allebei vanaf.’ De tiener schrikt zich kapot, opent het portier van de rijdende auto en werpt zichzelf eruit. James rent door de wijk, belt aan bij een wildvreemde vrouw en hijgt: ‘Mijn moeder probeert me te vermoorden!’ 

Het is genoeg om James uit huis te plaatsen. Vanaf dat moment wordt hij opgevoed door zijn grootouders, Bonnie en James, later in zijn memoires Hillbilly Elegy aangeduid als ‘Mamaw’ en ‘Papaw’, en zijn oudere zus Lindsay. Vance verhuist naar het afgelegen Jackson, Kentucky, in het hart van de Appalachen. Prachtige natuur, maar ook een regio met teruglopende industrie en toenemende werkloosheid. Of zoals Vance zijn leefomgeving later zal omschrijven: ‘Een portret van een wereld in crisis.’

Vance groeit op in een milieu van constante chaos, dreiging, geweld en hillybilly-cultuur. Papaw was alcoholist, Mamaw een felle vrouw die zich helemaal niets liet vertellen. Ze waarschuwt haar echtgenoot geregeld: ‘Kom nog één keer dronken thuis en ik vermoord je.’ Geen loze woorden. Op een avond valt Pappaw inderdaad stomdronken op de bank in slaap. Mamaw pakt een jerrycan benzine, giet die over haar slapende man uit en steekt een lucifer aan. Papaw vliegt in de hens en rent, door vlammen omhuld, het huis uit. De man overleeft ternauwernood. 

De huidige vicepresident herinnert het zich in zijn memoires als de dag van gisteren. Net als alle avonden dat hij vaak ’s nachts wakker lag van ‘meubels die over de vloer schuren, zwaar gestamp, geschreeuw, soms glas dat aan diggelen valt’. Ondanks het geweld scheiden Papaw en Mamaw niet. Want in de hillybilly-gemeenschap is familie alles. Zo leert James dat ook. 

Mamaw – Bonnie Blanton Vance – was gehard door haar eigen jeugd. Ze groeide op in bittere armoede in de bergen van Kentucky, waar ze jong trouwde en moeder werd. Mede hierdoor – en door Papaws alcoholisme – leerde ze al jong om keihard en onafhankelijk te zijn. Deze levenslessen draagt ze later actief over op haar kleinzoon. Mamaw gelooft heilig in persoonlijke verantwoordelijkheid, eerlijkheid en loyaliteit aan de familie. Ze waarschuwt James dat hij altijd voor zijn zuster Lindsay moet opkomen en zijn familie nooit in de steek mag laten. Ze leert hem ook het belang van hard werken: ‘Mamaw en Papaw geloofden dat hard werken ertoe deed,’ schrijft Vance. ‘Zij wisten dat het leven een strijd is.’

Onder Mamaws stabiliserende invloed verandert Vance van stuurloze leerling in gedreven student. In 2003 meldt de 18-jarige Vance zich aan bij het Amerikaanse marinierskorps. ‘Ik overwon hier de learned helplessness van mijn jeugd,’ schrijft hij daar later over. Na vier jaar keert Vance terug in de burgermaatschappij, amper twee jaar later studeert hij cum laude af voor een bachelor in politicologie en filosofie. De volgende halte is Yale Law School, waar hij in 2013 zijn rechtendiploma scoort.  

Op die school ontmoet hij een zekere professor, Amy Chua, die Vance aanspoort diens transformatie van chaotische ‘hillbilly-jongere’ vol trauma’s tot een Ivy League-geschoolde advocaat op papier te zetten. Het resultaat, Hillbilly Elegy: A Memoir of a Family and Culture in Crisis (2016), maken van de 31-jarige JD Vance in één klap een nationale bekendheid. 

Hillbilly Elegy gaat grotendeels over de sociaal-economische problemen van zijn geboorteplaats, maar lezen vooral als een waarschuwing tegen Trump en diens populisme. ‘Er is een culturele beweging binnen de blanke arbeidersklasse om problemen af te schuiven op de maatschappij of de overheid, en die beweging wint met de dag aan kracht,’ schrijft Vance. ‘Wanneer mensen mij vragen wat ik het liefst zou willen veranderen aan de blanke arbeidersklasse, zeg ik: het gevoel dat onze keuzes er niet toe doen.’ 

'Trump en Vance zullen een van de meest extreme en corrupte regeringen in de geschiedenis van ons land creëren’

Het afschuiven van problemen op anderen (‘de overheid’, ‘de immigranten’, ‘de Mexicanen’, ‘de elite’): Vance hamert er in zijn boek op hoe fout dat is. En hoe types als Trump dat sentiment juist aanwakkeren. Ook keert de jurist zich fel tegen de Trump-retoriek die stelt dat economische onzekerheid vooral wordt toegeschreven aan buitenstaanders en globalisering. Vance: ‘Mijn gemeenschap praat over de waarde van hard werken, maar we houden onszelf voor dat de reden dat we niet succesvol zijn, is omdat het spel gemanipuleerd is. Deze aangeleerde hulpeloosheid is net zo erg als slecht beleid.’ 

Ook het angst zaaien van Trump moet stoppen, schrijft Vance. ‘Er is veel schuld te verdelen, maar ik maak me vooral zorgen over de wrok en woede die ervoor zorgen dat mensen zich gerechtvaardigd voelen om hun verantwoordelijkheden te verzaken.’ 

Kortom: Trump is een ‘moral disaster’ die de instituties minacht, de waarheid buigbaar vindt en geen coherent moreel kompas toont. Ten koste van Vances eigen ‘mensen’. ‘Ik vrees dat Trump de slechtste instincten van een door mij geliefde gemeenschap als wapen gebruikt.’ De nieuwe Hitler van Amerika. 

Pikante tweet

Vijf jaar later, op 7 april 2021, post Vance een pikante tweet: ‘Net als veel mensen heb ik Trump in 2016 bekritiseerd. Ik vraag mensen om mij niet te beoordelen op die opmerkingen, maar op mijn daden. En ik ben er trots op de agenda van de president te steunen.’ 

Het is de eerste keer dat Vance, inmiddels zelf ook politicus, publiekelijk steun uitspreekt voor de man die hij zo verafschuwde. Voortekenen van die ommezwaai waren er al. Drie maanden eerder, toen duizenden Trump-fanaten het Capitool bestormden na een donderpreek van de afzwaaiende president, weigerde Vance de schuld te geven aan Trump. Volgens hem waren het vooral de big tech en de traditionele media die de ‘conservatieve stemmen monddood maakten’. 

In dezelfde week dat Vance zijn steun uitspreekt voor Trump melden media als Axios en Politico dat Vance een gigantisch geldbedrag heeft ontvangen, om hem op weg te helpen in een potentiële senaatsrace. De donateur: Peter Thiel, de meest ideologisch gedreven techmiljardair van Silicon Valley. En grote fan van Trump. Een politieke investering in ruil voor ideologische onderwerping. 

Thiel regelt een ontmoeting tussen Vance en Trump in Trumps luxe landgoed Mar-a-Lago. Vance maakt gebruik van die gelegenheid om zijn persoonlijke excuses aan te bieden voor zijn Hitler-vergelijking en talloze andere vijandige uitingen. ‘Ik loop al heel lang rond met Trump-issues. Ik dacht dat hij niet serieus was. Nadat ik hem had ontmoet en naar hem heb geluisterd, besefte ik dat hij de leider is van een beweging. En dat ik hem zou moeten steunen.’ Een jaar later wint Vance, gesteund door Thiel en Trump, de senaatsverkiezingen namens Ohio. Deze ‘Never Trumper’ is vanaf dit moment een ‘Forever Trumper.’ Onvoorwaardelijk.

‘Vance dacht dat Trump in 2016 een verkiezingsramp zou worden, dus veroordeelde hij hem. Toen dat niet gebeurde, deed hij alsof hij in iets anders geloofde’

In de maanden en jaren die volgen, wordt Vance nog vaak gevraagd naar diens metamorfose. In 2024 zegt hij daarover in The New York Times: ‘Ik heb mezelf blindgestaard op het stijlelement van Trump, waardoor ik volledig negeerde hoe deze man inhoudelijk iets heel anders te bieden heeft op het gebied van buitenlands beleid, handel en immigratie.’ 

Fox News-icoon Tucker Carlson roemt Vance als ‘iemand die ineens begrepen heeft waar Trump voor staat’ en – in tegenstelling tot de rest van de Republikeinse elite in Washington – ‘het er inhoudelijk mee eens is’. Onzin, stelt David Niven van de University of Cincinnati. ‘Wat je ziet is puur schaamteloos opportunisme,’ aldus de politicoloog in een recente analyse. ‘Hij dacht dat Trump in 2016 een verkiezingsramp zou worden, dus veroordeelde hij hem en positioneerde hij zich voor een plek aan het hoofd van de nieuwe Republikeinse partij die na Trump zou ontstaan. Toen dat niet bleek te gebeuren, deed hij alsof hij in iets anders geloofde.’

In januari 2023 schaart Vance zich – ruim vóór wie dan ook – achter Trumps nieuwe presidentscampagne. Anderhalf jaar later, op 15 juli 2024, maakt Trump zijn running mate wereldkundig. JD Vance is dan pas 39 jaar oud, een van de jongste vicepresidentskandidaten ooit. Voorstanders zweren dat zijn mix van economisch populisme en Amerikaans isolationisme naadloos aansluit bij Trumps gedachtegoed. Critici noemen hem onervaren, polariserend en electoraal riskant. 

En een man van idiote uitspraken. In 2021 zet hij Democratische politica’s als Kamala Harris weg als ‘childless cat ladies’. Vrij vertaald: een stel kinderloze kattendames die verbitterd zijn over hun eigen leven. Trump verdedigt die opmerking later als ‘onhandige uitingen van diens liefde voor familiewaarden’. 

Tijdens de campagne van 2024 laat Vance zich wederom van zijn creatieve kant zien: volgens de vicepresidentskandidaat zouden Haïtiaanse migranten in Ohio hun eigen huisdieren opeten. Trump vindt dat geniaal en herhaalt het verzinsel gretig in zijn verkiezingsdebat. Vance: ‘Als ik verhalen moet verzinnen zodat de Amerikaanse media daadwerkelijk aandacht besteden aan het lijden van het Amerikaanse volk, dan zal ik dat doen.’ Een ironische tactiek voor iemand die ooit ruiterlijk opkwam voor zijn eigen achtergestelde mensen, de hillbilly’s. 

Wetten breken

Op 20 januari 2025 legt Vance de eed af als vicepresident van de Verenigde Staten. ‘JD blijkt een uitstekende keuze,’ grijnst Trump tijdens zijn inauguratiespeech. De progressieven denken daar anders over. Democratisch campagnestrateeg Jen O’Malley Dillon: ‘Donald Trump koos Vance als zijn running mate omdat ie zal doen wat Mike Pence naliet. Ook al betekent dit: wetten breken en schade toebrengen aan het Amerikaanse volk.’ 

Adam Green van het Progressive Change Campaign Committee: ‘Vance is een extremistische verkiezingsontkenner die een stempel zal drukken op Trumps voortdurende aanval op onze democratie en de vrijheid van vrouwen.’ Tiffany Muller van End Citizens United verwoordt het profetisch: ‘Er mag geen enkele twijfel over bestaan dat Trump en Vance een van de meest extreme en corrupte regeringen in de geschiedenis van ons land zullen creëren.’

De Trump-Vance-regering begint inderdaad furieus. In recordtempo tekent Trump 143 decreten in de eerste honderd dagen, meer dan welke president dan ook. De eerste: de Laken Riley Act, vernoemd naar een Amerikaanse studente die door een illegale immigrant werd vermoord. De wet bepaalt dat de migratiedienst alle illegale migranten in detentie moet houden én uitbreiding van detentiecentra, zelfs op de omstreden Guantánamo Bay-basis. Vance prijst deze aanpak als een einde aan de ‘invasie’ aan de grens. 

Ook op dag één: het annuleren van alle overblijvende onderdelen van de Democratische Green New Deal. Milieuregels worden versneld geschrapt en de olie- en gaswinning juist opgevoerd. Vance spreekt van het terugwinnen van ‘energie-dominantie’: de VS is weer ’s werelds grootste netto-exporteur van aardgas.

Gaandeweg profileert de vicepresident zich steeds vaker als een cultuurstrijder tegen progressieve invloed. ‘De president maakt een einde aan wokeness op universiteiten en elders,’ schrijft hij. In de praktijk betekent dat: intrekken van subsidies aan universiteiten die conservatieve sprekers weren of antidiscriminatiewetten schenden. 

Vance is ook groot voorstander van ‘traditionele gezinswaarden’ en wil mensen die kinderen krijgen en dus ‘het vaderschap en moederschap eren’ belonen. Een ander speerpunt van Vance: herbewapening. ‘We bouwen ons leger op zodat het sterker is dan ooit, om het thuisland te beveiligen en vrede overzee te bevorderen.’ 

Allemaal doelen die hem en Trump prima afgaan, aldus Vance zelf. ‘In zijn eerste halfjaar heeft Donald Trump meer bereikt dan de meeste regeringen in vier jaar.’ En het wordt alleen maar bigger & better, claimt hij. ‘Zoals president Trump graag zegt: the best is yet to come.’

Zijn tegenstanders zien dat heel anders. Die zien bizarre ruzies in de Oval Office. Krankzinnige speeches op veiligheidsconferenties. Minachting voor alles wat Europees is, met name het trans-Atlantische bondgenootschap. Steunbetuigingen voor radicaal-rechtse partijen. Een vrouwenhater met extremistische standpunten over abortus en LGBTQ-rechten. Een exponent van de ondemocratische vleugel, die meent dat Amerika kan leren van de manier waarop de Hongaarse premier Viktor Orbán de ‘linkse’ universiteiten onder staatscontrole brengt. Een gevaarlijke extremist die alle federale ambtenaren wil vervangen met zijn ‘eigen mensen’. Een man die met blunders, schandalen en harde confrontaties de VS op ramkoers hebben gebracht, zowel intern als op het wereldtoneel. Of, in de kleurrijke termen van opiniemaker Sander Schimmelpenninck: ‘Een manisch liegende proleet van de nieuwe Amerikaanse oligarchie.’

In een recente analyse omschrijft marketingstrateeg Tim den Heijer het fenomeen JD Vance als een strateeg die het populistische verhaal naar een hoger niveau tilt. ‘Vance beheerst het spel van framing als weinigen in politiek en marketing. Anders dan Trump profileert Vance zich niet als de grote pestkop. In zijn visie zijn híj en Trump het redelijke midden, en schildert hij juist de gevestigde orde af als de ware radicalen. In Vances nieuwe narratief gedraagt de traditionele politiek zich als een driftig kind: emotioneel, onbekwaam en onverantwoordelijk. Trump wordt neergezet als ‘the adult in the room’ die orde op zaken komt stellen. Onder marketeer Vance is populisme geen nicheproduct meer voor boze randgroepen, maar een massaproduct voor het brede publiek.’ 

Opvolger

Als vicepresident is JD Vance dé gedoodverfde opvolger van Trump. Wellicht al in 2028. Of zelfs eerder, mocht Trump tussentijds wegvallen. Op de verkiezingsavond van 2024 kroonde men Vance tot ‘de erfgenaam van de herboren MAGA-beweging’. Hij is jong, de eerste millennial op dit niveau, de op twee na jongste vicepresident ooit, mediageniek en kan bogen op Trumps zegen én eigen achterban. 

Voor Europa zou dat weinig goeds betekenen. Vance is een America First-ideoloog die tegen steun aan Oekraïne is. In de NAVO en een trans-Atlantische samenwerking heeft hij geen interesse. Hij schuwt geen handelsoorlogen en droomt vooral van een nieuwe wereld van great power deals, ten koste van internationaal recht. 

Ook de gewone Amerikaan mag vrezen voor een president als JD Vance. Hij profileert zich als economisch populist, pleitend voor het herstel van het Amerikaanse industriële hart via importtarieven, her-industrialisering en hogere lonen. Intussen wordt hij gesteund door een libertaire techmiljardair die wars is van sociale herverdeling en publieke voorzieningen. 

Het risico is dan ook dat Vance, net als andere Trumpianen, de groeiende sociale ongelijkheid in de VS vooral politiek benut, maar zelden serieus bestrijdt. In plaats van structurele oplossingen lijkt hij zijn achterban vooral te willen paaien met culturele gevechten tegen links, over immigratie, positieve discriminatie, genderidentiteit en alles wat hij onder de paraplu ‘woke’ schuift. Een gevecht dat Vance in 2016 zelf nog omschreef als culturele heroïne’: het geeft de boze middenklasse een kortstondige roes, maar verandert niets aan haar achtergestelde positie. 

The best is yet to come, belooft de pas 40-jarige JD Vance. Wat die woorden betekenen uit de mond van de meest onvoorspelbare politicus ter wereld, weet niemand. Ook JD Vance niet.