Gaat de 'grappigste komiek aller tijden' nu te ver?

Een rijk, blank gezin met de achternaam Niggar, die elkaar om de haverklap toespreken met die naam en dus de meest denigrerende term die rijke, blanke Amerikanen hun zwarte medemens kunnen toebedelen. Een blinde racist die zwarte mensen verafschuwt, maar niet doorheeft dat hij zelf zwart is. Een licht ontvlambare Oscar Mopperkont uit Sesamstraat die in woede ontsteekt als de kinderen in het publiek hem voor de zoveelste keer een gemene mopperaar noemen: ‘Bitch, ik leef in een fucking prullenbak. Ik ben de armste motherfucker in heel Sesamstraat!’

Komiek Dave Chappelle en zijn kleurrijke typetjes staan al sinds dag en jaar bekend om hun harde grappen en voorliefde voor ‘gevoelige’ thema’s. De bakken schijt die de man, die in Amerikaanse media regelmatig de felbegeerde titel ‘grappigste komiek aller tijden’ krijgt toegewezen, tijdens de afgelopen twee maanden over zich heen kreeg, nadat hij in zijn nieuwste Netf lix-special The Closer grapjes maakte over transgenders, lijkt op het eerste gezicht meer te zeggen over de huidige tijdsgeest dan over Dave Chappelle zelf.

De grens opzoeken deed Chappelle al toen hij als 14-jarig, dun jochie naar zijn eerste optreden, na schooltijd, werd gereden door zijn moeder. In zijn eerste minuten op het podium in 1987, ergens in Fairfax, Virginia, spreekt hij zijn verbijstering uit over de pogingen van de zwarte politicus Jesse Jackson om president van Amerika te worden. ‘Wauw. Twintig jaar geleden zou een zwarte man zeggen: “Ik ga studeren, mijn diploma halen en de beste postbode worden die je ooit hebt gezien.” ’

Met zijn pure talent om het publiek aan het lachen te krijgen, schopt Chappelle in diezelfde groene leeftijd het tot de televisiewereld. In de competitieshow America’s Funniest People delven zijn grapjes het onderspit tegen een vrouw die Donkey Kong-geluiden imiteert, maar het echte dieptepunt van zijn prille carrière zou zich vier jaar later aandienen. In de vroege jaren negentig, kort nadat de ambitieuze komiek zich vestigt in New York, beproeft hij zijn geluk op de amateuravond in het wereldberoemde Apollo Theater. Al binnen een minuut krijgt de debutant de volle laag van de joelende zaal. ‘Die avond was bevrijdend,’ keek Chappelle later terug. ‘Ik faalde harder dan in mijn wildste nachtmerries die ik over falen had gehad. Ik keek om mij heen en dacht: hé, ze zijn allemaal aan het joelen. Zelfs mijn vrienden en mijn moeder joelen mee. En dit is helemaal niet zo erg. Vanaf dat moment was ik onverschrokken.’ Met een ervaring die elke andere debutant een carrièreswitch zou opleggen, was voor Chappelle de weg omhoog ingezet.

'Ik faalde harder dan in mijn wildste nachtmerries die ik over falen had gehad. Zelfs mijn vrienden en mijn moeder joelden mee'

Grote doorbraak

Chappelle is 19 jaar als hij zijn eerste televisiecontract tekent. In het weekend entertaint de hardwerkende lolbroek passanten in het Washington Square Park, ’s avonds steelt hij de shows in kleine comedyclubs. De grote doorbraak komt in 1993, met een bescheiden filmrolletje in Robin Hood: Men in Tights en twee gefilmde optredens voor Caroline’s Comedy Hour en Def Comedy Jam. In die laatste omschrijft Chappelle levendig hoe hij terugkerende nachtmerries heeft sinds hij verhuisde naar een ‘homovriendelijke’ buurt in New York. ‘Ik loop alleen over straat en steeds weer komt er een man met een pistool op mij af. “Zuig mijn pik.” Een vriend adviseerde mij zijn lul eraf te bijten, maar dat verkrijg ik niet over mijn hart.’

Achter de schermen wijst Chappelle de rol van Buford ‘Bubba’ Blue in Forrest Gump af en reikt in de iconische comedyshow Saturday Night Live niet verder dan de audities, maar een paar jaar later schiet hij raak met een filmrol naast de grote Eddie Murphy in diens kaskraker The Nutty Professor. Chappelles doorzettingsvermogen wordt verder beloond met een eigen sitcom: Buddies, een spin-offvan primetime-hit Home Improvement. De recensies zijn genadeloos. ‘Het ergste van deze show is nog dat het racisme saai weet te maken,’ schrijft het doorgaans positieve Entertainment Weekly over het programma dat Chappelle zelf bedacht, maar uiteindelijk door talloze concessies en censuur van omroep ABC flopt en al na vijf uitzendingen van de buis verdwijnt. Chappelle recht zijn rug en groeit in 1998 uit tot een halfgod onder blowers en stoners, met zijn ode aan de groene plant in de halfbakken comedyfilm Half Baked. Belangrijker: zijn eerste, volledige stand-upshow ziet in dit jaar het levenslicht. In Dave Chappelle: HBO Comedy Half-Hour maakt het wonderkind uit Washington D.C. zich onsterfelijk als de zwarte komiek met de scherpste, relevantste en ongemakkelijkste grappen over racisme en discriminatie. ‘Zwarte mensen bellen de politie nooit. Mijn huis is onlangs beroofd, maar ik heb de politie echt niet ingelicht. Mijn huis is namelijk veel te mooi voor iemand als ik. Als ik de politie zou bellen en zij zouden mij zien, roepen ze: “De dader is er nog! Pak hem! Jezus, deze zwarte man heeft foto’s van zichzelf en zijn gezin door het hele huis gehangen. Wat een malloot.” ’

Twee jaar later verstevigt Chappelle zijn reputatie als een van de weinige komieken die geen enkel blad voor de mond neemt. In Dave Chappelle: Killin’ Them Softly, zijn eerste optreden van 60 minuten, grapt hij: ‘Mijn limo-chauffeur liet mij laatst in de steek, om drie uur ’s ochtends middenin de getto. Niet cool. Je weet dat je in een slechte buurt bent, als je een baby middenin de nacht op een straathoek ziet staan. Die baby bleef mij maar aanstaren. Ik schreeuwde: “Baby! Wat de fuck doe je? Ga naar huis, het is drie uur ’s nachts!” En de baby riep terug: “Ik verkoop wiet, nigga!” ’

Hernia gelachen

Op 22 januari 2003 verschijnt de eerste af levering van Chappelle’s Show op Amerikaanse tvschermen. ‘Het idee was om mensen mee te nemen in het onderbewustzijn van een jonge, zwarte man,’ zou Chappelle later terugblikken op de formule van zijn grootste commerciële succes. Zijn persif lages van een zwarte Ku Klux Klan-leider, Prince en Rick James zijn zo goed, dat Charlie Sheen er zijn baan door verliest. ‘Drugs, prostituees of mijn ego hadden daar niks mee te maken,’ stelde Sheen in een interview over zijn ontslag bij de hitserie Two and a Half Men. ‘Ik kwam niet opdagen op de draaidagen omdat ik mijzelf een hernia had gelachen om Dave Chappelle. Door hem ben ik ontslagen, echt waar.’

Synchroon met zijn stand-upmateriaal op het podium vormen vooral de scheve verhoudingen tussen zwarte en witte Amerikanen de leidraad in de sketches van Chappelle’s Show. ‘Slavernij en racisme maken nu eenmaal deel uit van de Amerikaanse cultuur,’ verklaart Chappelle in een interview. ‘Daar kan je maar op twee manieren mee omgaan: doen alsof het niet bestaat of het benoemen. Dat tweede doe ik bij voorkeur met humor.’

Die humor slaat aan. De show verpulvert alle kijk- en verkooprecords en overstijgt daarmee publieksfavorieten als The Simpsons en Friends. Ook buiten zijn eigen show om verandert alles wat Chappelle aanraakt in goud, met zijn muziekdocu Block Party en zijn veelgeprezen voorstelling For What It’s Worth als belangrijkste wapenfeiten.

Het leven van Chappelle anno 2005 leest als een bizar filmscript. Die film zou beginnen op de dag dat de komiek een contract van 55 miljoen dollar ondertekent bij Comedy Central, voor het derde seizoen van Chappelle’s Show.

En dan is Chappelle ineens van de aardbodem verdwenen. Op een draaidag, halverwege de opnames van het nieuwe seizoen, loopt Chappelle weg en keert niet meer terug naar de studio. Termen als drugsverslaving en mentale inzinking doen al snel de ronde. Vooral de grote bazen van de omroep beschouwen de grote verdwijntruc van hun lucratiefste lolbroek als het overduidelijke bewijs van een soort psychose. ‘Ze deden talloze pogingen mij ervan te overtuigen dat ik gek was geworden,’ aldus Chappelle een jaar later in de talkshow van Oprah Winfrey. ‘Ze probeerden mij zelfs psychotische medicijnen te laten innemen. Ze wilden mij volledig controleren. Je begrijpt, de situatie was problematisch.’ Roddelbladen lijken precies te weten waar de komiek in 2005 uitspookt: ‘Dave Chappelle is gevlucht naar een inrichting in Zuid- Afrika!’

‘Welke Amerikaan gaat in godsnaam naar Afrika voor medische hulp?’ ontkracht Chappelle die geruchten vanuit de Oprah-stoel. ‘Ik was daar maar twee weken, op vakantie. Ik was niet geëmigreerd, zoals veel mensen zeiden.’

Waarom en waarvan liep Chappelle dan wel weg, zonder zelfs zijn vrouw en kinderen in te lichten? ‘Ik liep niet weg van het geld,’ verzekert hij Oprah. ‘Ik liep weg van de omstandigheden die bij het hoogste niveau van rijkdom en roem komen kijken. Alles wat bij zo’n miljoenendeal komt kijken, maakte mijn leven ongekend stressvol. Ik had sterk het gevoel dat zakenmensen om mij heen die stress opzettelijk mijn kant opschoven. Ik was nu eenmaal iemand die veel geld voor anderen genereerde. Ik ging niet meer graag naar de studio. Ik voelde mij een prostituee.’

In Nieuwe Revu 49 lees je alles over de laatste paar optredens van Dave Chapelle met als hoogtepunt zijn laatste special: The Closer. Ook de controverse en de mediastorm die het laatste optreden van de komiek veroorzaakte wordt uitvoerig besproken. Nu in de winkel!