William Shatner: 'We zijn omringd door zaken die we niet snappen'

William Shatner zit geduldig in de schommelstoel van zijn woonkamer te wachten tot we elkaar via een Zoom-gesprek kunnen verstaan. Na een worsteling met de techniek tikt hij tegen zijn oortje, wachtend op een signaal.

‘Beter zo?’

‘Niet alleen beter, het werkt!’

Bulderende lach. Hoeveel nerveus klunzende journalisten zou hij sinds de pandemie al zo te woord hebben gestaan?

De reden voor het gesprek is een nieuw seizoen van The UnXplained with William Shatner, de populaire reeks op The HISTORY Channel waarin raadselachtige fenomenen tegen het licht worden gehouden. Van de discussie of de Mothman echt bestaat tot de vraag waar de mythische junglestad van Honduras zich bevindt: The UnXplained is een hitreeks voor HISTORY. Elke aflevering komt een aantal deskundigen aan het woord, maar de show is toch vooral Shatners kindje. Hij presenteert, doet de voice-over en heeft inspraak in de onderwerpkeuze. Weinig mensen weten de raadselen van Moeder Natuur zo spannend te brengen als Bill Shatner met zijn diepe stem en perfecte gevoel voor juiste intonatie. Het schaart hem in de rijen van memorabele insprekers als David Attenborough en Orson Welles.

Vanuit de productie was het vriendelijke verzoek gekomen om vragen over zijn rol als Captain Kirk in Star Trek tot een absoluut minimum te beperken en helemaal af te zien van vragen over zijn privéleven. Geen probleem, er blijft genoeg over om te bespreken, want Bill Shatner (92) heeft gedurende zijn ruim 80 jaar in de business genoeg interessants gedaan. Maar eerst praten we nog wat verder over The UnXplained, een typisch geval van een heimelijk tv-genoegen. Het aangedragen wetenschappelijk bewijs is soms wat mager maar de onderwerpkeuze is top en vooral: zeer breed. Wat is Shatners rol daarin? ‘Omdat ik veel lees, krijg ik vaak bijzondere verhalen onder ogen, en die speel ik dan weer door naar de makers. En soms leidt dat tot afleveringen. Ik las laatst bijvoorbeeld een interessant boek over taal en de vraag waar woorden vandaan komen. De manier waarop taal evolueert is fascinerend, hoe mensen woorden verzinnen. Ik ben zelf dol door paarden, en er is archeologisch bewijs dat het paard zo’n tienduizend jaar geleden door mensen werd getemd tot huisdier. Maar wie kwam er op het idee om dat getemde beest vervolgens ‘horse’ te noemen? Hopelijk gaan we hier nog eens een programma over maken.’

Vreemde wezens

Geen broodje aap-verhaal of The UnXplained heeft er in gebeten. Komen er weleens onderwerpen langs waarvan Shatner denkt: dit is te idioot voor woorden? ‘Absoluut. Komend seizoen hebben we een aflevering over vreemde wezens, die bovennatuurlijk lijken maar toch door veel mensen zijn gezien, of in elk geval sporen hebben nagelaten omdat ze iets of iemand in stukken hebben gescheurd. Fysiek bewijs, waardoor je je moet afvragen: wat is hier nou echt gebeurd? Op zo’n moment moet je jezelf openstellen voor de mogelijkheid dat we omringd worden door zaken waar we niets van snappen. We weten nu dat enorme dinosauriërs zich hebben ontwikkeld tot kleine vogels. Maar de mensen die als eersten die theorie opperden, werden voor gek verklaard.’

Hij vertelt over het tijdperk waarin primitieve zeedieren pijlsnel evolueerden om daarna spoorloos te verdwijnen. ‘Waarom zijn die allemaal verdwenen? Zijn sommige wellicht geëvolueerd in dieren die we vandaag te dag wel kennen? Houden anderen zich wellicht schuil op plekken waar we ze niet kunnen vinden?’ Heeft het ontkrachten van mysterieuze verschijnselen wellicht geen prioriteit bij The UnXplained? Shatner, zeer stellig: ‘Zeker wel! We stellen vast waar bepaalde verschijnselen vandaan komen, en dan verzamelen we experts die geen reden hebben om wetenschappelijke verklaringen in twijfel te trekken, en confronteren hen met de feiten. Voor alles is een verklaring, maar misschien moeten we eerst wat beter kijken?’ Dus mysteries zijn eigenlijk alledaagse zaken die we gewoon nog niet goed begrijpen?

‘Exact!’

Het gesprek gaat naar wat de meest controversiële onderwerpen tot nu toe waren. Zo was er een aflevering waarin de vraag centraal stond of de Bijbel nu het woord van God is of juist het werk van mensen? In Amerika sta je dan al snel op gevoelige tenen. ‘Tja, dat is natuurlijk een onderwerp dat raakt aan wat mensen geloven. En als je niet uitkijkt kan zoiets dodelijk zijn. Trek nooit iemands geloof in twijfel, dat zou jij als Europeaan toch moeten weten na die cartoon-kwestie in Parijs. In The UnXplained trekken we de Bijbelverhalen niet zozeer in twijfel, al zijn ze jaren na de dood van Jezus opgeschreven. Er bestaan geloven met nog vreemdere beginselen. Maar twee heilige boeken van verschillende geloven die sterk overeenkomen, hebben die dezelfde oorsprong? Dat is toch fascinerend om je in te verdiepen.’

‘Wie weet wanneer hij aan het begin van het einde staat? Dat blijft een mysterie en dat mysterie gaat op een zeker moment je leven beheersen’

Shatner (geboren in 1931) heeft inmiddels de leeftijd van de allersterksten bereikt. Is hij soms gefascineerd in bovennatuurlijke zaken omdat hij stiekem hoopt dat er meer is tussen hemel en aarde? Hij grinnikt. ‘Hoe oud ben jij? Bijna zestig? Dan heb je de langste tijd wel achter de rug en begin je je vanzelf af te vragen wat sterven betekent. Maar wie weet er nou wanneer hij of zij aan het begin van het einde staat? Dat blijft een mysterie, en dat mysterie begint op een zeker moment je leven wel te beheersen. Je eet iets dat slecht valt, en je denkt: o jee, ga ik dood? Maar je weet pas wat het is om dood te gaan op het moment dat het gebeurt. Er is een verhaal van een man die op sterven lag, omhoogkwam, “Natuurlijk!” riep en stierf. Wat was zijn openbaring? Het zal altijd een raadsel blijven.’

Diepe stem 

Het is een misverstand dat acteurs automatisch goede presentoren zijn, en vice versa. Maar Bill Shatner is geknipt voor het presenteren, de reden waarom hij het op hoge leeftijd nog steeds zo graag doet. Beschouwt hij presenteren eigenlijk als een vorm van acteren? ‘Wat een correcte observatie. Ja, dat doe ik zeker. Ik probeer mijn teksten zo te brengen alsof ik ze voor de eerste keer lees, net als je dat met dialogen doet. Ik probeer oprecht mijn betrokkenheid over te laten komen, en door mijn ervaring als acteur kan ik de woorden voor me laten werken. Ik lees de tekst alsof ik fysiek op die plekken ben en me erover verwonder. Ik heb voor meer programma’s het commentaar geleverd, maar de basis van The UnXplained is: wat ís dit? Dus probeer ik in mijn optreden het wat-ís-dit-gevoel te leggen. Zo lok ik de kijker het mysterie binnen waar ik over vertel. En dat is echt acteren.’

Een onmisbaar hulpmiddel bij zijn presentatie is zijn diepe stemgeluid. Wanneer besefte hij dat dit een bruikbaar instrument was? ‘Ik ben al acteur sinds mij zesde, toen ik kinderprogramma’s op televisie deed en aan toneelvoorstellingen deelnam. Na verloop van tijd belandde ik bij het Shakespeare-gezelschap van Canada, Stratford Ontario. Daar kreeg ik voor het eerst stemtraining en leerde ik hoe de stem resoneert in het strottenhoofd. Ik ben geen getraind stemacteur maar ik snap hoe de stem werkt. Ik heb niet voor niets zes muziekalbums opgenomen waarin ik niet zing maar ook niet spreek: het zit er een beetje tussenin.’

Die muzikale carrière van Shatner is opmerkelijk. Het begon in 1968 toen hij gesproken versies van Bob Dylan- en Beatlesliedjes opnam, luisteraars in twijfel brengend of het een grap was of niet. Tegen de tijd dat hij Has Been (2006) met Ben Folds opnam, had Shatner zijn draai gevonden. Hij gebruikte zijn stem als instrument om songteksten een bepaalde lading mee te geven. Begeleid door een goede songwriter als Folds leidde dat tot observerende liedjes als It Hasn’t Happenend Yet en That’s Me Trying. Plotseling kreeg Shatner goede kritieken. ‘Ben is een geweldige artiest. Wat hij anders deed was niet bestaand materiaal kiezen maar samen met mij liedjes schrijven die goed bij mij pasten. Kijk, in de muziekbusiness is iedereen getalenteerd en iedereen kan zingen. Ik kan niet zingen en zou mezelf ook niet meteen getalenteerd willen noemen. Dus kies ik materiaal dat bij mijn beperkingen past, zoals mijn bluesalbum.’

Voor The Blues (2020) wist hij gerenommeerde musici als Steve Cropper, Albert Lee en Ritchie Blackmore te strikken. Shatner is er maar wat trots op. ‘Het is echt een geweldige plaat geworden. En het heeft lang geduurd, want ik heb er veel onderzoek voor gedaan. Wat zijn die blues precies, en wat voor soorten heb je? Dan is het fantastisch dat zoveel bekende artiesten mee wilden doen. Ik weet niet waarom al die grote namen besloten om met mij in zee te gaan, maar ik ben blij dat ze het deden. Misschien wel omdat ik graag paden insla die nog niet zo vaak bewandeld zijn.’ En zijn z’n stembanden, toch zijn kostbaarste bezit, verzekerd zoals de benen van Cristiano Ronaldo of de kont van Jennifer Lopez? Hij schiet in de lach. ‘Verzekerd waartegen? Slijm? “Mijn stembanden zijn opgezwollen, uitkeren graag!” Nee hoor, dat zie ik niet gebeuren. Ik vraag me ook af wat de premie zou zijn als ze mijn stem zouden verzekeren.’ Krijgt hij veel verzoeken voor audioboeken? ‘O ja, de hele tijd. Ik zeg overal nee tegen. Het hele proces van naar een studio gaan en een compleet boek inspreken is loodzwaar. Drie, vier dagen intensief die zinnen oplezen: ik vind het slopend. Mijn eigen woorden navertellen is nog tot daaraan toe, maar liever niet andermans werk. Ik heb er dus maar één gedaan: mijn eigen autobiografie Boldly Go. Ik denk dat ik het er goed van heb afgebracht, want ik ben genomineerd voor een Grammy.’

Rouw om de aarde

Meer dan tachtig jaar onafgebroken in de spotlights hebben van William Shatner een van de meest herkenbare Amerikanen gemaakt. Wordt hij nooit gek van dat gebrek aan privacy? ‘Ik was laatst met twee van mijn dochters uit eten, en overal zwaaiden de mensen naar me. In het restaurant en ook later op straat was het steeds “Hey hallo Bill!” Een van mijn dochters zei: “Ik vraag me af hoe dat moet zijn, dat je op straat loopt en iedereen zwaait naar je.” Ik zei: “Zie het maar alsof je in een dorp woont, daar groet iedereen elkaar ook de hele tijd: hé George, hé Mary.” Zolang het maar een vriendelijke groet is, vind ik het best.’

‘Ik rouw om de aarde. Ik volg wat er allemaal met het klimaat gebeurt en het is allemaal uiterst deprimerend. We beseffen niet wat we aan het verstoren zijn’

In 2021 maakte Shatner een ruimtereis met de Blue Origin spaceshuttle van Jeff Bezos. Hij vestigde een record dat nog wel even stand zal houden, namelijk dat van oudste mens in de ruimte. Maar was het na al die jaren dromen over ruimtevaart ook echt een onvergetelijke ervaring? ‘Het was vooral merkwaardig. We gingen omhoog en ik keek uit het raam en zag het gat dat het ruimteschip had gemaakt in de dampkring, vlak voordat het zich weer sloot. Ik wist niet dat dat gebeurde. En toen keek ik omhoog en zag ik voor het eerst het diepe zwart van de ruimte. De aarde oogde ineens zo klein en kwetsbaar, en het voelde vreemd dat dit ons thuis was. Ik ben zelf piloot en weet dat de ruimte waar wij adem kunnen halen slechts drie kilometer is, daarna moet je zuurstof toegediend krijgen. Dus die kleine planeet omringd door drie kilometer aan lucht: dat is waar we allemaal op leven. Ik verloor de greep op mijn gevoelens en pas toen we waren geland besefte ik dat ik huilde. Ik rouwde om de aarde. Ik volg wat er allemaal met het klimaat gebeurt en het is allemaal uiterst deprimerend. We beseffen niet wat we aan het verstoren zijn. Alles is zo fragiel en alles is aan het stukgaan.’

Dan onderbreekt een pr-dame het gesprek, en rest een laatste vraag. Wat denkt Bill zelf dat het geheim achter zijn voortdurende carrière is? ‘Gezondheid en vitaliteit. Voor een acteur is energie essentieel, net als gezondheid. Maar ik denk dat ik ook altijd veel geluk heb gehad.’ Shatner leunt terug in zijn schommelstoel en zwaait. ‘We’ll talk again!’

Seizoen 3 van The UnXplained with William Shatner is om 20.30 uur te zien op The HISTORY Channel en wordt elke zaterdag om 22:20 herhaald.