James Bond in het echt: lessen van de best getrainde militair van Nederland

Locstat: noord van Tarin Kowt, Afghanistan, 2007

Inmiddels waren we wel gewend om beschoten te worden. Alleen deze keer was het met mortiergranaten en het probleem was dat we geen kant op konden en geen bovendekking hadden tegen de inkomende mortieren. Totdat de hulp van de Apache-gevechtshelikopter er was om de vijandelijke mortierschutters te lokaliseren en uit te schakelen, konden we eigenlijk niets doen. Vijf lange minuten moesten we wachten en hopen dat we geen voltreffer zouden krijgen. Terwijl we toch probeerden te manoeuvreren met de voertuigen, hoorden we een doffe klap en zagen we een kleine stofwolk. Het was een blindganger op ongeveer dertig meter achter het voertuig van het andere team.

Als we een blindganger zo dichtbij hadden, was het wachten op een volgende treffer die wel zou exploderen. Ik dacht even dat ik het verkeerd zag, maar toen ik nog een keer keek naar het andere team, zag ik dat ze allemaal een steelpannetje op hun hoofd hadden gezet. Een helm had met een voltreffer weinig zin dus die hadden ze maar afgedaan. Terwijl ze ieder moment geraakt konden worden, hadden ze de slappe lach. Als de situatie echt hopeloos is en je kunt er verder niets meer aan doen, probeer dan op zijn minst nog ergens de humor van in te zien.

Het is waarschijnlijk niet het eerste waar je aan denkt, maar als er iets belangrijk is binnen de Special Forces, dan is het humor. Het liefst een beetje zwartgallig en redelijk droog. Door het risicovolle werk bij de Special Forces zou je zeggen dat we onszelf ontzettend serieus nemen. Meestal wel, maar niet altijd. Wanneer omstandigheden echt uitzichtloos worden, is humor een van je primaire wapens om de situatie te relativeren. Het is waarschijnlijk een van de krachtigste middelen om stress tegen te gaan. Je zet humor in om geen slachtoffer te worden van je situatie, het is een controlemiddel. Humor kan je wapenen tegen stress en je mentale weerbaarheid verhogen. Lachen geeft hoop en kracht als de omstandigheden uitzichtloos lijken. Je kunt je namelijk niet bang of gestrest voelen terwijl je lacht. Door het lachen komt er endorfine vrij en dat zorgt voor een natuurlijke pijnstilling. Dat zorgt er dus niet alleen voor dat jij je beter voelt, maar ook dat de eventuele pijn tijdelijk minder wordt.

Captain Gerald Coffee werd als piloot tijdens de Vietnamoorlog neergehaald en zat zeven jaar en negen dagen in Hanoi krijgsgevangen in de communistische gevangenissen van Noord-Vietnam. 2564 dagen lang kreeg hij stelselmatig te weinig voeding en werd hij gemarteld. Hij verwoordde het als volgt: ‘Laughter sets the spirit free to move through even the most tragic circumstances. It helps us shake our heads clear, get our feet back under us and restore our sense of balance and purpose. Humor is integral to our peace of mind and ability to go beyond survival.’

Als er iets belangrijk is binnen een team of tijdens moeilijke omstandigheden, dan is het wel om de moed erin te houden. Ben jij, net als ik, ook zonder humorspier geboren en heb je niet het talent om met humor het moreel te verhogen? Koester dan de mensen om je heen die dat vermogen wel hebben. Hoe banaal het ook is. Ik ben zelf geen sfeermaker. Sterker nog, ik heb zwaar de neiging om alles en vooral mezelf verschrikkelijk serieus te nemen, dus op dat gebied heb ik nog een lange weg te gaan. Ik kon me als leidinggevende soms zelfs een beetje ergeren aan kerels die liepen te dollen of constant grapjes maakten. Terwijl ik mijn stinkende (serieuze) best deed om alles in goede banen te leiden, dacht ik dat die lolbroeken bijna niks serieus namen. Achteraf beschouwd zie ik de meerwaarde van die gasten en ben ik er soms zelfs een beetje jaloers op hoe ogenschijnlijk luchtig zij alles benaderen. Zolang het in balans blijft uiteraard. Dit soort kerels zorgt voor motivatie, verbinding en spirit.

Mijn vrouw en ik zetten humor daarom vaak in om een negatieve sfeer te doorbreken. In het verleden kreeg mijn zoon door zijn autisme vaak ontzettende woedeaanvallen. In zijn ‘hoogtijdagen’ soms wel zeven tot tien keer per dag. Aan het einde van de dag was hij volledig gesloopt door die buien en voelde hij zich slecht en depressief omdat hij zich zo had gedragen. Hoe moe, verdrietig en gefrustreerd we ons ook voelden en hoe slecht onze dagen ook waren, de gouden regel binnen ons gezin is dat we altijd zonder ruzie en met een goed gevoel gaan slapen.

Zodra het enigszins mogelijk is, zorgen mijn vrouw en ik er met een gezonde dosis zelfspot voor dat de sfeer weer positief is. Een van mijn beproefde methodes is om even naakt een rondje door het huis te rennen. Mijn kinderen zijn ontzettend preuts, mijn zoon helemaal. Vol walging en gillend van de hilariteit duiken ze dan weg om vooral geen glimp van mijn witte billen te hoeven zien. Of het komt doordat ik naakt door het huis ren of dat mijn kinderen daarna weer vrolijk zijn, weet ik niet precies, maar ik weet wel dat ik me daarna zelf ook altijd weer een stuk beter voel. Functionele zelfspot, het werkt iedere keer. Probeer het eens.

Je hebt niet alleen maar slimme mensen nodig om problemen op te lossen, ook creatieve. Humor is een van de belangrijkste hulpmiddelen om je creativiteit te activeren. Binnen Defensie zijn ze gek op regeltjes, dat mag duidelijk zijn. Helemaal onder opleidingsomstandigheden mag je bijna niks en moet je van alles. Vooral tijdens Special Forces-opleidingen is dat tegenstrijdig. We moeten binnen de kaders blijven en de regels volgen, maar na de opleiding wordt er wel van ons verwacht zelfstandig de meest complexe en gevaarlijke situaties op te lossen.

Als de reguliere eenheden het probleem niet kunnen oplossen, sturen ze de Special Forces. De antiterreureenheid van MARSOF heeft zelf het credo ultimum remedium, het allerlaatste redmiddel. Er zijn geen standaardoplossingen voor de meest complexe operaties. Als je wel een standaardaanpak gebruikt voor verschillende situaties, word je voorspelbaar en loop je nog meer risico. In tegenstelling tot wat de meeste mensen denken over Special Forces-militairen, houden wij er dus van om out of the box te denken, grenzen op te zoeken, de regels te buigen, te pionieren en met nieuwe creatieve oplossingen te komen.

Dus tijdens de opleiding doen we dat natuurlijk ook al, een klein beetje, soms. Om het genuanceerd te zeggen. We hebben er zelfs een woord voor: rupsen. Als je betrapt wordt, word je uit de opleiding gezet en binnen iedere opleiding is het een heet hangijzer. Doen we het wel of niet? Het is een kat-en-muisspel tussen de cursisten en de instructeurs van de opleiding. Het viel me altijd op dat de grootste voorstanders (en uitvoerders) van rupsen ook de kerels waren met de meeste humor.

Een van de beste teamleiders die ik heb gehad was Frank. Niet omdat hij de beste tactische en technische vaardigheden had, maar zijn humor was onnavolgbaar, zorgde voor verbinding in het team en hij kwam altijd met de meest creatieve oplossingen. Frank kon praten als Brugman en was in alle opzichten een rups pur sang. Toen we tijdens de planning van een complexe operatie een keer vastliepen op een tactische situatie, riep Frank enthousiast dat hij Mister Monkeybrain er wel even bij ging halen.

De eerste keer dat hij dat zei, had ik echt geen idee wat hij bedoelde. De rest van het team had ook nog nooit van Mister Monkeybrain gehoord. Terwijl iedereen hem bloedserieus zat aan te kijken, draaide hij zich om, kromde zijn rug en haalde iets uit zijn broekzak. Vanuit het niets sprong hij op en draaide zich weer naar ons toe. Terwijl hij schattige apengeluiden maakte en liefkozend over zijn scrotum aaide, had hij zijn vuist aan de achterkant van z’n balzak fijngeknepen waardoor zijn opvallend grote testikels eruitzagen als, inderdaad, een monkeybrain. Nadat iedereen was bijgekomen van het lachen, zorgde zijn actie weer voor wat geestelijke ruimte om op een creatieve en speelse manier naar de planning te kijken.

Mijn ervaring is dat mensen met humor vaak minder rigide zijn. Ze hebben een ruimere kijk op het leven en nemen alles wat minder serieus. Ze zijn creatiever en hebben vaak een gezonde dosis relativeringsvermogen. Dus loop je vast tijdens een brainstormsessie, kom je ergens niet uit, of zoek je een eureka-moment? Zorg voor humor. Ga een grappige film kijken, zoek filmpjes waar jij om moet lachen of bel die vriend die jou altijd zo aan het lachen maakt.

Als krijgsgevangenen en de zwaarst getrainde militairen humor gebruiken om extreme omstandigheden te relativeren en door te komen, kun jij ook op zoek gaan naar humor als je situatie uitzichtloos lijkt of als je een slechte dag hebt. Een beetje zelfspot haalt de spanning eraf en helpt je om jouw situatie te relativeren en vanuit een ander perspectief te bekijken. Binnen een team (en een gezin is naar mijn mening ook een team) zorgt humor voor een boost in de sfeer. Het is de gezondste en meest natuurlijke manier om weer een shot positieve energie te krijgen. Dus geef die grapjassen en geinponems de ruimte.

Lees het hele artikel in Nieuwe Revu 23 of op Blendle (beluisteren kan ook)