Longread | Reportage: zo schakel je zelf een terrorist uit

Met een reële kans op een terroristische aanslag in het achterhoofd nemen sommige burgers het heft in eigen hand. Thom Mandos volgde hen op antiterrorismetraining in een nagebouwd moslimdorp in Polen. ‘Er zijn een hoop klootzakken op de wereld. Ik wil in staat zijn om mijn gezin goed te beschermen.’

Het is iets na zessen ’s ochtends. De setting: een trainingscomplex in de vorm van een nagebouwd oosters dorpje niet ver van de Poolse stad Poznan. In het midden van de nepmoskee staan we, met de slaap nog in onze ogen. Bokshandschoenen aan, bitje in en gaan. ‘Kom op, harder! Doorgaan!’ roept instructeur Maarten (35) vanaf de zijkant. We moeten er zo agressief mogelijk in. Een zware opgave, zeker omdat ik de eerste nacht door de lange autorit slechts een paar uur heb geslapen. Welkom in Polen. Nadat ik goed wakker ben gerammeld, beginnen we aan Krav Maga-oefeningen. Voor mijn twee groepsgenoten een herhaling van de middag ervoor, voor mij een eerste kennismaking met de sport die draait om de kunst van het verdedigen. Ik leer hoe ik iemand kan ontdoen van een mes en een kalasjnikov. Deze oefening lijkt me zeer toepasbaar in het dagelijks leven. Eigenlijk is het niet eens heel erg lastig, je moet alleen weten hoe het moet. Na de leerzame lessen kunnen we eindelijk richting het ontbijt. Helaas zijn de kleerkasten uit de andere groep al wakker en is er van het ontbijt niet veel meer over voor ons.

Top Secret

We zijn niet de enige groep op het trainingscomplex. Er zijn er zelfs zoveel dat we noodgedwongen in een klein hotelletje slapen met ons groepje, allemaal op dezelfde kamer. Het geeft me een beetje een scouting-idee, vier mannen op één kamer. Op het complex zelf verblijft een grote groep aankomende beveiligers die een aantal weken traint. Ook is er een groep gespecialiseerde soldaten; uit welk land ze komen of wat ze precies trainen, daar weet ik helaas niet achter te komen. Top secret.

In tweeënhalve dag krijgen de cursisten een spoedcursus hoe te handelen bij een terroristische aanslag. Het gaat er zeker niet zachtaardig aan toe. Maarten uit Nijmegen geeft dus de cursus. Naast zijn beroep als trainer heeft hij in Nederland zijn eigen Krav Maga-school en is hij beveiliger. Deze dagen traint hij Mark Woodward (33), een Engelse Nederlander, en de Belg Sebastiaan Luttik (29). Het is een zogenaamde active shooter course, die in het teken staat van het overmeesteren en uitschakelen van terroristen. Het is geen ondenkbare situatie om in te verkeren, want volgens de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid is ‘de kans dat in Nederland een aanslag plaatsvindt reëel’. Het dreigingsniveau is sinds maart 2013 onveranderd ‘substantieel’. Nadat we voor het ontbijt hebben geleerd hoe iemand te ontdoen van zijn pistool, is het nu tijd om de angst – het daadwerkelijk te doen – te overwinnen. We gaan terug naar de moskee. Maarten heeft een pistool met losse flodders en laat ons dit van hem afnemen nadat hij een schot heeft gelost. We hebben het pistool op de slede vast. Dat viel mee; minder eng dan verwacht.

Alles gaat wel snel, want het is een uitgebreide cursus in een kort tijdsbestek. Voor getreuzel is geen tijd. ‘Come on guys, we’re wasting daylight,’ klinkt het meerdere keren per dag uit Maartens mond.

Een hoop klootzakken

Ik kom erachter dat cursisten Mark en Sebastiaan beiden zo hun eigen motivatie hebben om mee te doen. Die van Mark is de meest voor de hand liggende. ‘Ik leef niet met mijn kop in het zand,’ zegt de Nederbrit. ‘Er zijn een hoop klootzakken op de wereld.’ Het liefst wil hij wat harder worden. ‘Ik wil in staat zijn om mijn gezin goed te beschermen.’

Mark is lid van een schietclub en is er klaar mee dat het woord schieten in Nederland zo’n negatief en vies woord is. ‘Ik schiet als sport, maar voel dat ik die in de schaduw moet uitoefenen. Er rust een taboe op de sport dat er niet zou moeten zijn.’ Hij vindt de cursus leerzaam en is vooral blij met het praktische gedeelte.

Voor Sebastiaan heeft de deelname aan de cursus een heel andere reden. Hij zit in een zogenaamd milsim-team, een groep die voor de lol militaire simulaties doet, van slapen in de open lucht tot gevechtssituaties. ‘Met deze cursus heb ik de kans om met echte wapens oefeningen te doen.’ Sebastiaan leert tijdens de cursus ook veel over zichzelf. ‘With great power comes great responsibility. Ik ben me bewust van mijn sterktes, zwaktes en waar ik aan moet werken.’ Na de cursus gaat hij zelf ook zeker verder trainen. ‘Ik hoop dat ik deze skills nooit in de praktijk hoef te gebruiken, maar ze zijn zeker handig.’

Paspopterroristen

Als we weten hoe de wapens werken, is het tijd voor het praktische gedeelte. In een aantal huisjes op het terrein worden kamers ingericht. We hebben twee paspopterroristen, een met en een zonder wapen, plus de gegijzelde. Mark en Sebastiaan beginnen met de oefening. Om de druk te verhogen, rennen ze eerst een ronde langs de moskee. Mijn taak is om van bovenaf een zware vuurwerkknaller van de trap te gooien. Het gebouw staat wit van de rook en vol adrenaline rennen ze door het huis om de kamers een voor een van terroristen te bevrijden.

Dan ben ik aan de beurt. Het rennen in de hitte zorgt ervoor dat het nadenken al bemoeilijkt wordt. De knal bij binnenkomst versterkt dat. Het is moeilijk om alle stappen te herhalen die we ervoor hebben geleerd. Je beeldt jezelf in dat de situatie echt is, dus je wil het zo snel en zo goed mogelijk doen. Bij mij gaat het allemaal vrij vlot. Ik zie de eerste terrorist en schiet snel met mijn met losse flodders geladen Glock. Ik ga de andere kamer in en pak ook de tweede vijand. Snelste tijd.

Na de eerste ‘live’ situaties is het tijd voor de lunch, die anders dan het ontbijt nog intact is als mijn groep arriveert. Daarna ga ik met een medewerker mee om een linkshandig holster te vinden. Aangezien ik linkshandig ben, worden de meeste situaties bemoeilijkt. Ik ben er nu ook klaar voor, op naar de schietbaan.

Enorme terugslag

Het begin is vreemd, onrealistisch. Al die echte wapens en munitie. Een echt pistool in een holster aan mijn riem. Nu weet ik waarom we in Polen zijn. ‘In Nederland is dit dus echt niet mogelijk,’ zegt Maarten. Voor hem is het al een stuk normaler. ‘Ik draag er ook altijd een, ook voor jullie en mijn veiligheid.’ Mensen met duistere plannen zijn dus gewaarschuwd.

Volgens Maarten komt het dan ook niet voor dat zich tussen zijn cursisten terroristen bevinden. ‘Als ik je niet persoonlijk ken, dan moet je voor je hier welkom bent eerst een medische verklaring en een verklaring omtrent gedrag aan me hebben voorgelegd.’ Onze baanbeveiliger deelt zijn mening niet. Hij denkt dat het mogelijk is dat er mensen zijn getraind met foute bedoelingen, niet via Maarten, maar wel via ESA, de European Safety Academy, de organisatie achter het trainingscomplex. ‘Veel beveiligers hier van de ESA dragen daarom een kogelvrij vest, just in case,’ zegt hij.

De middag op de schietbaan is enerverend en uitdagend. De dingen die we doen, heb ik nog nooit gedaan. Rennen met pistolen terwijl een man in je oor schreeuwt en schieten zonder de richtmiddelen te gebruiken. Het is spannend, vreemd, maar geeft tegelijkertijd enorm veel adrenaline. Zeker als we met een MP5 en kalasjnikov schieten. De enorme terugslag is goed te voelen.

Vooral als ik op volautomatische stand het wapen niet helemaal goed op mijn borstbeen zet, is de klap goed voelbaar. Later blijkt dat ik er flinke blauwe plekken aan heb overgehouden.

Na een lange, warme middag op de schietbaan is het tijd om snel wat te eten. De zon is bijna onder als we op het trainingscomplex terug zijn. Gelukkig is er ook nu weer wat te eten, want ik heb honger als een beer.

De dag zit er na het eten nog niet op, de korte duur van de cursus is maximaal ingevuld. We gaan nogmaals richting de moskee, nu in het donker. Twee personen verstoppen zich telkens in een van de vele ruimtes. De ander gaat met Maarten roepend op de hielen op zoek naar de rest en probeert ze als eerste uit te schakelen met een verfpistool.

Hoppa, twee uitgeschakeld

Voor we op de tweede dag het hotel verlaten, komt Maarten eerst met een situatie in de praktijk. We staan in de hal als hij ineens zegt: ‘Oké mannen, er komen twee terroristen binnen, een langs de vooringang en een langs de zaal aan de zijkant. Wat gaan we doen?’ Uiteindelijk blijkt dat we het best naar de wc of keuken kunnen gaan. De toiletten hebben ramen naar buiten, de keuken biedt een hoop wapens waarmee we de terrorist zouden kunnen overmeesteren.

De tweede ochtend mag het bitje weer in. Ik vecht deze keer tegen de veel grotere Mark. Ik merk dat hij zich een beetje inhoudt en ik deel een aantal rake klappen en trappen uit. Dat voelt al een stuk beter dan de eerste dag. We vervolgen de vroege morgen met Krav Maga en praktische situaties om het ook daadwerkelijk toe te passen.

De laatste oefening voor we gaan ontbijten en naar de schietbaan vertrekken is iedereen uitschakelen in een soort hellhouse-setting. We lopen een voor een over de benedenverdieping van de moskee. Overal kan iemand zitten. Wij zijn de onwetende bewaker die zijn ronde maakt. Als ik aan de beurt ben voel ik de spanning, ik weet niet wat te verwachten. Als ik in de hoofdgang loop, rent Sebastiaan ineens op me af met een knuppel. In een split second trek ik mijn wapen, maar bedenk me snel. Dit kan zonder wapen. Ik gooi het op de grond en voer mijn net geleerde Krav Maga-move op hem uit. Ik ontwapen hem en neem wraak met zijn knuppel. Vol trots loop ik door tot ik Mark tegenkom. Hij staat in een ruimte met een pistool, vliegensvlug schiet ik hem neer. Hoppa, twee uitgeschakeld. Ik loop verder, ga de hoek om en ineens springt Maarten tevoorschijn met een rubberen AK-47. Dit zou toch niet helemaal goed zijn afgelopen, maar toch sluit ik de oefening af met een goed gevoel. De skills die ik heb geleerd, blijken te werken. ‘Je bent de eerste ooit die zijn wapen weggooide en de vijand zo overmeesterde,’ zegt Maarten na de oefening.

Deze laatste dag gaan we na het ontbijt al meteen naar de schietbaan. Er worden wat flesjes water neergezet en ieder van ons moet er één raken met de kalasjnikov. We beginnen op vijftig meter, gaan dan naar 25 en vervolgens naar tien meter. Raak je na zoveel keer nog niet dan zijn er push-ups. De hele cursus door is het sowieso veel opdrukken geblazen. Gelukkig ben ik niet vaak de sjaak. Het schieten gaat een stuk beter en wanneer we op het einde van de middag met de kalasjnikov een parcours afleggen en ook dekking moeten zoeken en schieten, voelt iedereen zich zeker. De wapens zijn allang niet meer eng, de ervaring is bijzonder.

Mensen met een passie

Aan het hoofd van de trainingslocaties die we gebruiken, staat de Pool Bart Bryl (31). Hij vertelt me over het bedrijf samen met een van de hoofdtrainers, Stelios Stavrinides (46). Deze voormalige special forces-soldaat deed een aantal jaar geleden mee aan de trainingen. Daarna bleef hij assisteren en uiteindelijk werd hij instructeur.

Barts vader heeft de ESA opgericht. Hij werkt graag met mensen die echt willen. ‘Ik probeer altijd mensen met een passie te vinden, niet degenen die het alleen voor het geld doen.’ Hij heeft alleen mensen in dienst die heel gemotiveerd zijn. ‘Hierdoor hebben we een hecht team, we zijn net een familie.’ Volgens Bart is de ESA de grootste privatetrainingslocatie van Europa. ‘Er zijn uiteraard grotere, maar die zijn van overheden, bijvoorbeeld het leger. Alle schietbanen, het oosters aandoende dorpje, de auto’s... Het is allemaal van ons,’ zegt hij trots. Ze willen alles zo realistisch mogelijk hebben. ‘Misschien hebben we over een aantal jaren wel een vlieghal nagebouwd.’

Wat me een beetje zorgen baart, is de gedachte dat het trainen hier wel zó realistisch is dat een terrorist er ook veel aan zou kunnen hebben. ‘Dat is nooit helemaal uit te sluiten,’ vertelt Bart.

‘Misschien hebben we er wel een aantal getraind. Die kans is zeker niet te elimineren, maar we proberen hem wel te minimaliseren.’ Van iedereen die hier traint, worden wel de gegevens doorgestuurd naar de overheid. ‘Dit is een standaardprocedure, zodat ons niets te verwijten valt.’

Wat er met de gegevens wordt gedaan, weet hij ook niet. ‘Er komen jaarlijks zo’n 1500 mensen met verschillende achtergronden over de vloer,’ zegt Bart. Dat varieert van mensen in de beveiligingssector tot troepen uit het leger, mensen met weinig ervaring tot zeer gespecialiseerde eenheden.

Trainer Stelios heeft over een aantal weken wel een heel speciale groep. ‘Er komt een groep vrouwen uit Cyprus en Griekenland. Ze wilden altijd al eens leren schieten. In hun eigen land is dat lastig, daarom komen ze hier,’ vertelt hij lachend.