Psychologische nazorg voor realitysterren: noodzaak of flauwekul? 

Voor de ergste gevallen van mensen die volledig van hun padje zijn geraakt nadat ze hadden meegewerkt aan een reallife soap, moeten we naar Groot-Brittannië. In Engeland kwam Love Island in 2019 zwaar onder vuur te liggen nadat opnieuw een oud-deelnemer zichzelf van het leven beroofde. In maart dat jaar sloeg de 26-jarige Brit Mike Thalassitis de hand aan zichzelf nadat hij psychisch dusdanig in de knel was gekomen, dat hij geen andere uitweg meer zag. Volgens ingewijden ging het in de periode ervoor slecht met Mike; zo zou hij het erg moeilijk hebben gehad met de dood van zijn oma, die hij als een soort mantelzorger volledig verzorgde. De realityster werd dood gevonden in een park vlakbij zijn huis in de Engelse plaats Essex. De politie bevestigde dat het om suïcide ging.

Mike deed in 2017 mee aan de realityserie Love Island. Dat seizoen is in 2018 in Nederland uitgezonden. In Love Island zitten jonge vrijgezellen zes weken in een villa op een eiland om daar te zoeken naar de ware liefde. Het datingprogramma is enigszins interactief, omdat kijkers via een app kunnen laten weten wie hun favoriete koppel is en wie er dus wint. Dat de plotselinge bekendheid en misschien soms wat onwennige sterrenstatus – in Groot-Brittannië haalt de finale met gemak 4 miljoen kijkers – voor flinke psychische onrust kan zorgen, blijkt uit een eerder dramatisch geval van zelfmoord. Sophie Gradon, die we in 2016 in het tweede seizoen van Love Island zagen, maakte in de zomer van 2018 een einde aan haar leven. Ze was toen 32 jaar. Haar vriend Aaron Armstrong kon het verdriet niet verdragen en sloeg twee weken later ook de hand aan zichzelf.

Vorig jaar februari kwam de trieste teller van aan Love Island gerelateerde zelfmoorden op vier, toen ook de Britse tv-presentatrice Caroline Flack overleed. Caroline was bij Nederlandse fans van het Britse kijkcijferkanon bekend als hét gezicht van Love Island. Ze is 40 jaar geworden. Haar advocaat heeft bevestigd dat de presentatrice, van wie bij de familie bekend was dat ze kampte met mentale problemen, zelfmoord heeft gepleegd. De toenmalige Britse minister van Volksgezondheid, Matt Hancock, heeft tvproducenten vervolgens opgeroepen beter te letten op realitysterren en voor uitgebreidere nazorg garant te staan.

Ethische grenzen

Toch zijn we door de gebeurtenissen in Groot- Brittannië ook hier flink wakker geschud. Een paar maanden na de zelfmoord van Mike Thalassitis in Engeland, trok RTL-baas Peter van der Vorst groots en meeslepend aan de noodrem. Hij stopte per direct met het uitzenden van het genre guilty pleasure reality-tv, waaronder programma’s als Ex on the Beach, Temptation Island en Love Island. De reden? Alarmbellen bij de realityshow De Villa, een programma dat op RTL 5 te zien was waarin vrijgezelle mannen en vrouwen in een villa feestten en dronken. Van der Vorst schrok zich het apelazarus toen hij het rapport te zien kreeg van een onderzoek naar misstanden in dit programma. Aanleiding voor dat onderzoek was een vermeende aanranding in het huis vol camera’s. Een vrouwelijke kandidaat werd zonder dat ze dat wilde betast door een mannelijke huisgenoot. Van der Vorst liet weten erg te zijn geschrokken en fulmineerde: ‘De makers van De Villa zijn zwaar over hun ethische grenzen gegaan. Iedereen moet zich kapot schamen voor wat hier is gebeurd. Ik wil het vertrouwen in dit genre terugwinnen.’ Die noodkreet lijkt te hebben gewerkt, want alle programma’s binnen het genre zijn weer volop op de buis bij RTL en het aanverwante betaalkanaal Videoland.

Hoe goed is de nazorg voor deelnemers in Nederland geregeld? Het antwoord komt van psycholoog Dia van de Burg die aan diverse realityprogramma’s heeft meegewerkt, waaronder Big Brother, Masterplan, Big Diet, Star Academy, Secret Story en Jouw Vrouw/Mijn Vrouw. Ze verzorgde de psychologische screening en begeleiding voor, tijdens en na de opnameperioden. Zo ondergingen kandidaten voorafgaand aan de opnames een uitgebreid psychologisch onderzoek; niet alleen omdat de programmamakers wilden weten of iemand geschikt was voor een dergelijk programma, maar ook ter preventie van eventuele psychische schade.

‘Helemaal in de begintijd van die allereerste realitysoap Big Brother wisten de makers natuurlijk niet hoe de bewoners van het huis op zichzelf en op elkaar zouden reageren als ze zo lang opgesloten zaten en geen input van de buitenwereld meer kregen,’ vertelt ze. ‘Je leeft in een snelkookpan van emoties. Men wilde door een zorgvuldige screening onder meer proberen in te schatten wat er zou kunnen gebeuren, om akelige situaties te voorkomen en risico op psychische klachten uit te sluiten. Ik begeleidde Big Brother ook tijdens de looptijd van het programma; ik sprak met huisbewoners, was geregeld aanwezig in de controleruimte om mee te kijken en tijdens de live-uitzendingen was ik er om vragen van familieleden en vrienden te beantwoorden. Na af loop van het programma sprak ik de ex-deelnemers nog geregeld om te horen hoe hun terugkeer in de maatschappij als – nu –BN’er verliep. De impact van deelname bleek vaak heel verschillend. Van die bekendheid waren de ex-deelnemers zich bij terugkomst in de gewone wereld in het begin doorgaans niet eens bewust; zeker niet in de tijd van de start van de reality-tv.’

Van de Burg werd in het begin veel ingezet, maar ze merkte gaandeweg het genre zich ontwikkelde, minder – of minder intensieve – psychologische begeleiding werd gevraagd. ‘Psychologische zorg voor reality-tv-deelnemers was vooral in het begin aan de orde van de dag, omdat programmamakers niet wisten wat het met mensen kon doen. Geleidelijk aan bleek dat die zorg minder kon, waarbij overigens ook de door de programmamakers toegenomen eigen ervaring met begeleiding meespeelde. Aan het eerste seizoen Big Brother heb ik niet meegedaan, maar het genre was toen hartstikke nieuw en ik geloof dat daar 24/7 een hulpverlener bij aanwezig was. Vanaf de tweede serie ben ik betrokken geweest, toen bleek de psychologische aandacht al minder intensief te kunnen zijn. Ik ben al een tijdje uit de tv-wereld en weet niet wat er tegenwoordig aan psychologische zorg wordt ingezet. Er is een wildgroei aan realityprogramma’s ontstaan en ik kan mij niet anders voorstellen, dan dat er vaak weinig tot geen gebruik meer gemaakt wordt van een psycholoog. Wel kan ik zeggen dat de makers van de programma’s waar ik destijds aan meewerkte, uitermate zorgvuldig te werk gingen met betrekking tot de zorg voor hun deelnemers. Ik heb daar een heel goed gevoel aan overgehouden.’

De helden zelf

Om een indruk te krijgen van hoe de psychische nazorg in Nederland is geregeld, namen we contact op met verschillende bekende realityhelden. We moesten daarvoor wel in het verleden graven, omdat de sterretjes van nu allemaal aan de ketting van zwijgcontracten liggen. Als we teruggaan naar het programma waar het in Nederland allemaal mee begon, Big Brother 1 in 1999, komen we vanzelfsprekend uit bij Bart Spring in ’t Veld (45). Hij schopte het met de Friese kok Willem Boomsma en de Bredase knuffelbeer Ruud Benard tot de finale. De gekte in Nederland was ongekend, de hysterie niet te meten: íédereen sprak over Big Brother. In tegenstelling tot alle realitysoaps die erna kwamen, was het concept van voortdurend gefilmd worden voor deze deelnemers totaal nieuw. Ze hadden geen idee hoe bekend ze zouden worden. Nadat Spring in ’t Veld 22 jaar geleden als winnaar met vuurwerk en 250.000 gulden uit het allereerste Big Brother-huis ter wereld stapte, kreeg hij een storm aan media-aandacht over zich heen. Hij ambieerde een carrière in de tv-wereld, maar dat kwam niet van de grond. Bart presenteerde wat bij RTV Utrecht, werd hoofdredacteur bij het blad S1ingle en ontwikkelde het mislukte programma De Bunker. Ook was hij te horen op 3FM. Erg tactisch pakte Bart het daarna niet aan en het werd duidelijk dat hij na Big Brother stukken beter begeleid had kunnen en moeten worden door de programmamakers. ‘Ik had miljonair kunnen zijn als ik als een soort Jan Smit overal liedjes was gaan zingen, terwijl ik niet kan zingen. Ik heb het misschien verkeerd aangepakt,’ zo liet Bart al eens weten. De hypotheek van het huis dat hij had gekocht met een deel van zijn gewonnen prijzengeld, kon hij door omstandigheden niet meer betalen. Hij nam een baantje als pakketbezorger om toch wat inkomsten te hebben. Intussen is hij behoorlijk klaar met de tv-wereld en realitysoaps kijkt hij al helemaal niet. ‘Ik ben afgeknapt op alle vormen van media; ik doe echt helemaal niets meer.’

Ook Ruud Benard (66) had best wat meer nazorg mogen krijgen. Zijn relatie met vriendin Wiltrude strandde en toen zijn bekendheid afnam, vertrok hij overspannen naar Aruba. Weer terug in Nederland wilde Ruud graag de anonimiteit in, maar dat lukt niet. Hij wordt nog overal herkend. Een droombaan door zijn beroemdheid? Ho maar. Ruud werkt zich het schompes als verhuizer, waar natuurlijk helemaal niets mis mee is.

Kelly van der Veer (41) koos een totaal onverwacht pad na haar deelname aan Big Brother 3 in 2001. De bekendste transseksueel van ons land werkt tegenwoordig in de prostitutie, naar eigen zeggen met veel plezier. Anderen mogen denken dat ze behoorlijk is afgegleden, Kelly trekt zich er niets van aan. Wat vindt ze van de manier waarop ze is begeleid na Big Brother 3? ‘Ik kreeg meteen een manager toegewezen, wijlen Ton de Leeuwe, de ex-man van Anita Meijer. In razend tempo nam ik de single I am what I am op waarmee ik overal ging optreden en ik deed een fotoshoot voor Playboy. Ik had het druk met interviews, optredens en allerlei leuks. Ik vond het leuk om in de schijnwerpers te staan; toen ik vier was, liep ik al met een haarborstel Madonna te playbacken. De Leeuwe begeleidde me daar heel goed in; ik kon hem ook privé bellen als ik ergens mee zat. Ik heb nooit het idee gehad dat ik werd gedrild of zo. Mijn vader was mijn vaste begeleider, aan hem heb ik veel steun gehad. Nee, ik vind niet dat een realityprogramma verantwoordelijk is voor het welzijn van de deelnemers. Iedereen is zelf verantwoordelijk voor zijn of haar eigen keuzes en daden. Als je ervoor kiest om aan reality-tv mee te doen en bekend te worden, moet je zelf met de consequenties omgaan.’

Gert-Jan de Boer deed ook mee aan de derde Big Brother. Eerst ontpopte hij zich als klokkenluider door te stellen dat de uitslagen van de live-uit-zendingen (en dus welke bewoners er moesten vertrekken) inclusief de finale gemanipuleerd waren. De Telegraaf publiceerde daar een artikel over, waarin De Boer zei: ‘Ik heb draaiboeken van de live-uitzendingen gekregen van medewerkers van Endemol, waaruit blijkt dat al dagen van tevoren vaststond wie in het huis mochten blijven wonen.’

Dat De Boer zich op die manier profileerde en het doorgestoken kaart-gehalte van tv-shows aan de kaak stelde, daar was niets mis mee. Maar bevangen door weelde, roem en aandacht ging het in 2003, twee jaar na zijn deelname aan de realitysoap, écht mis. Na een feest nam hij jonge meisjes mee naar huis, van wie hij eentje drogeerde met de rapedrug GHB. Het betreffende meisje Denise was toen nog maar 17 jaar en verklaarde in De Telegraaf: ‘We zouden voor een laatste drankje met de ex-BB-bewoner mee naar huis gaan. Op een gegeven moment vroeg Gert-Jan of ik een slokje van zijn drankje wilde. Ik nam een paar flinke teugen. Daar zat die troep blijkbaar in, want na een paar minuten kreeg ik hartkloppingen, werden mijn handen en voeten zwaar en zag ik letterlijk sterretjes. Ik moest huilen en wilde nog maar één ding: zo snel mogelijk naar de eerste hulp. Doodziek ben ik geweest. Het is schandalig wat hij mij heeft aangedaan. Ik heb er geen woorden voor. Het is een grote schoft! Zijn familie heeft hier op de bank gezeten toen ze hoorde dat hij had bekend. Zij konden het, net als heel Nederland waarschijnlijk, ook niet geloven.’ Wellicht had een intensievere begeleiding van de gevallen realityster zijn geestelijke verwarring kunnen voorkomen. Op het Fok-forum vatte ene Calimero_31 het treffend samen: ‘Tijdens BB3 was hij mijn favoriet, maar zag ik ook dat het hele BB-gebeuren hem f link van de kaart had gebracht. Alsof hij mentaal een paar klappen had gehad.’

Benieuwd naar de rest van het artikel? Lees het op Blendle.