‘Het probleem volgens de wokies: je bent wit (de kleur voorheen bekend als blank)’

Beste Marieke Lucas Rijneveld,

Je won in 2016 voor je poëziedebuut Kalfsvlies de prestigieuze C. Buddingh’-prijs, en als eerste Nederlander ooit met je debuutroman vorig jaar de Booker International Prize, een van de belangrijkste literaire prijzen ter wereld. Nu ben je gevraagd om de poëzie te vertalen van de Amerikaanse dichter Amanda Gorman, die wereldwijd beroemd werd met haar gedicht The Hill We Climb, tijdens de inauguratie van president Biden.

Je zou zeggen dat die tweede zin voor een groot deel logisch voortvloeit uit die eerste. Maar nee. Er is kritiek op de keuze voor jou als vertaler. Op social media, en in een opiniestuk in de Volkskrant. Jij zou niet de goede keuze zijn.

Ben je een man? Nee, je identificeert jezelf als genderneutraal. Ben je te oud? Nee, je bent een generatiegenoot van Gorman. Heb je weinig affiniteit laten blijken met gevoelige maatschappelijke thema’s? Integendeel. Je uitgever wijst erop dat je ‘zaken als gendergelijkheid en mentale weerbaarheid bespreekbaar maakt’ (terecht: lees of kijk maar eens een willekeurig interview met je terug), en in je (ook al bejubelde) tweede roman Mijn Lieve Gunsteling speel je met de morele overtuigingen van de lezer.

Wat is dan het probleem?

Welnu: je bent wit (de kleur voorheen bekend als: blank).

In de Volkskrant beschrijft journalist Janice Deul haar ‘pijn, frustratie, woede en teleurstelling’ over de keuze voor jou. Ze verwijst naar soortgelijke geluiden op social media. En inderdaad, ook daar klinkt het inmiddels vertrouwde taaltje der wokies. ‘Why deze keuze????,’ schrijft de een. ‘Disrecpectful ook,’ vindt de ander. Wonderlijk: mensen die nog geen 140 tekens lang de Nederlandse taal kunnen aanhouden, hebben een opvatting over de meest geschikte vertaling van poëzie.

Woke is geen radicalere vorm van engagement, zoals wokies zelf denken, het is een parodie erop. Dat blijkt wel weer wanneer jij op je eigen Facebook de noodzaak voelt je te verdedigen, en erop wijst dat Amanda Gorman zélf voor je heeft gekozen. Het wokiesleger vraagt zich vervolgens af of ze wel genoeg informatie had om een keuze te maken. Ze betwijfelen, kortom, of een zwarte dichter zelf de keuze voor de vertaling van haar eigen werk kan maken – ik vrees dat de ironie ervan ze ontgaat.

Je uitgever haastte zich met een persbericht, waarin wordt gemeld dat er nog ‘sensitive readers’ aan de slag gaan met de vertaling (daar hebben ze inmiddels genoeg kandidaten voor, lijkt me: schrijven kunnen al die open sollicitanten weliswaar niet, sensitive zijn ze zeker), en die afsluit met de verplichte toevoeging ‘we beseffen dat we nog elke dag moeten en kunnen leren’ – een zin die altijd net zo waarachtig klinkt als de spijtbetuiging van een gijzelaar met een mes tegen zijn keel.

Het pijnlijkste vind ik dat wokies zoals jouw critici een even ingewikkeld als hoognodig gesprek over systematische discriminatie en racisme in de weg staan, omdat ze het onderwerp verengen en simplificeren tot een maoïstisch pigment-tribunaal. Die laatste uitdrukking heb ik niet bedacht, dat is een citaat. Van publicist Zihni Özdil. Die, zoals zijn naam al doet vermoeden, niet heel wit is. Maar toch fan van schrijver Karel van het Reve! Je zou bijna gaan denken dat literatuur universeel kan zijn.