Sébas Diekstra: ‘Cliënten nemen mij niet in de arm om mee te huilen’

Hoe kijk je terug op dit rechtbankjaar?
‘Het jaar 2021 was een bijzonder jaar te noemen op het gebied van strafprocessen. Tijdens omvangrijke strafzaken liep het intens hoog op tussen OM, rechters en advocaten. Deze duidelijke verharding is heel slecht voor de rechtsstaat en vooral voor het vertrouwen in het strafproces. Het was ook een jaar met beperkingen vanwege de bestrijding van het coronavirus. Dat ging bijvoorbeeld over jezelf in een hokje middenin de rechtbank bevinden, met plexiglazen wanden tussen jou en je cliënt, wat in mijn geval meestal slachtoffers of nabestaanden zijn. Dat geeft een andere dynamiek, het is minder persoonlijk, wat in de communicatie soms een enorme belemmering oplevert. Er is meer afstand, letterlijk en figuurlijk. Afgelopen maand had ik een zitting in een nare moordzaak, ik stond de zoon bij van de man die om het leven was gebracht, en een van de raadsheren belde in via een scherm: je zag hem niet. Je merkt dat de norm langzaam is veranderd, want waar het vroeger ondenkbaar was geweest dat iemand een proces op afstand bijwoonde, is dat nu veel meer geaccepteerd.’

Welke zaken zijn je specifiek bijgebleven?
‘Het jaar begon voor een van mijn cliënten toch wel met een soort van overwinning, want in januari werd de moeder van de 8-jarige Sharleyne veroordeeld voor het over de reling gooien van haar eigen dochter. De uitspraak werd gedaan door het gerechtshof in Leeuwarden, nadat de rechtbank in Assen de moeder eerder had vrijgesproken. De moeder kreeg bijna tien jaar cel voor doodslag. Een zaak die niet voor de rechter was gekomen als de vader van het meisje de vervolging niet had afgedwongen. Het jaar eindigde voor mij met de zaak waarin verdachte Sjonny W. terechtstond voor het doden van Monique Roossien (26), Mirela Mos (30) en Sabrina Oosterbeek (30), samen met collega Wendy van Egmond stond ik de nabestaanden bij. De Amsterdamse rechtbank had Sjonnie W. slechts voor één zaak veroordeeld, maar het hof dacht daar anders over en heeft hem voor alle drie de zaken veroordeeld. Triest genoeg is Sabrina’s lichaam nooit meer teruggevonden, iets wat heel pijnlijk is voor haar nabestaanden.’

Wat viel inhoudelijk op in 2021?
‘Ik zag een bericht voorbijkomen in het nieuws waarin traumachirurgen zeiden dat ze het idee hadden dat er in 2021 veel meer steekincidenten waren dan in voorgaande jaren. Het is niet gebaseerd op cijfers, maar als ik naar mijn eigen praktijk kijk, dan krijg ik ook de indruk dat er aanzienlijk meer levensdelicten zijn geweest waarin een mes of ander scherp voorwerp werd gebruikt. Als ik zie hoeveel gruwelijke incidenten er met messen gebeuren, met verdachten van wie de leeftijd vaak behoorlijk laag is, dan lijkt er een tendens waarneembaar waar we mogelijk wat mee moeten. Ik heb alleen niet de indruk dat er, los van de zorgen die veel mensen zich hierover maken, van hogerhand een vastomlijnd plan is hoe dat moet worden aangepakt. Afgelopen jaar zijn er een aantal inleveracties geweest, en het is fijn dat er op die manier veel messen van de straat zijn gehaald, maar er zijn er nog heel veel niet ingeleverd en ook in elke keuken ligt er wel eentje. Duidelijk is wel dat er meer onderzoek gedaan moet worden naar de dadergroepen en de problematiek daar die mogelijk bij aangepakt kan worden om het messengeweld terug te dringen.’

Is er überhaupt sprake van meer geweld in de samenleving?
‘Het is een woord dat je wel honderd keer per dag voorbij ziet komen, maar ik denk wel dat de polarisatie ertoe leidt dat mensen sneller escaleren. Standpunten verharden en mensen reageren feller. Dat zie je op straat, maar sociale media spelen ook een grote rol. De voorbeelden die daar langstrekken, zijn vaak van een schofterige grofheid. Er worden op die manier veel slachtoffers gemaakt en wij doen als samenleving nog te weinig om mensen daartegen te beschermen. Er lijkt bijna geen normale discussie meer mogelijk zonder dat het uitloopt op agressie, ernstige bedreigingen of zeer grove beledigingen. Op een gegeven moment zijn de woorden op en dan grijpen mensen naar fysiek geweld. Dat zag je allemaal samenkomen bij de rellen met extreem geweld in onder meer Rotterdam en Den Haag. Diverse groepen met verschillende motieven, zoals wantrouwen, frustratie, woede en natuurlijk verveling en sensatie, vonden elkaar, met een intens giftige uitwerking als gevolg. Dat is een behoorlijk zorgelijke ontwikkeling, waarbij de vraag is: hoe kun je de rem erop zetten? Harder ingrijpen, dat hebben we inmiddels gezien, is iets waar je soms niet aan ontkomt, maar dat is uiteindelijk niet de oplossing. De oplossing zit niet aan de kant van de repressie, maar aan de kant van de oorzaken. Waarom worden mensen zo snel woest op elkaar, waarom reageren ze zo fel? De mensen die ons land in donkere tijden moeten leiden, zijn daar onvoldoende mee bezig. Ze blijken geen visie te hebben op hoe ze de samenleving weer nader tot elkaar kunnen laten komen.’

‘Er lijkt bijna geen normale discussie meer mogelijk zonder dat het uitloopt op agressie, ernstige bedreigingen of zeer grove beledigingen’

Laten Mark Rutte & co veel steken vallen?
‘Ons kabinet bestaat voornamelijk uit managers die veel op dagkoersen sturen en niet echt bezig zijn met het verbinden van onze samenleving op de langere termijn. Dat vind ik vrij problematisch. Volgens mij ziet iedereen wat er misgaat, maar er is geen sturende kracht die dat bijdraait. En eerlijk: het is ook een moeilijke kwestie. Hoe keer je dit om? Het is een beetje in lijn met wat we vaak zeggen over het milieu: het begint bij jezelf. Het probleem is dat mensen daar niet echt meer voor open lijken te staan. Als iemand in de publieke ruimte z’n mondkapje niet op heeft, dan kan dat al snel leiden tot felle discussies en uiteindelijk agressie. Mensen lijken niet meer echt ontvankelijk voor elkaars argumenten, ze hebben hun eigen standpunt en dat is het, klaar. De voorbeelden uit de samenleving kun je een-op-een kopiëren naar de politieke arena, want daar gaat het ook regelmatig behoorlijk los. Dat helpt niet bij het nader tot elkaar brengen van mensen in de samenleving. Het klinkt heel dramatisch, maar ik denk weleens: als dit nog verder escaleert, in wat voor wereld groeien mijn kinderen dan op? Dat stemt me toch redelijk vaak droevig.’

Hoe hard kwam de moord op Peter R. de Vries bij jou binnen?
‘Dat was natuurlijk een verschrikkelijke daad, maar het echte omslagpunt ligt toch wel bij de moord op advocaat Derk Wiersum voor zijn betrokkenheid bij een strafzaak. Deze liquidatie gaf wel aan dat niemand wordt ontzien door de zware georganiseerde criminaliteit. Een strafrechtadvocaat die uit de weg geruimd werd vanwege het werk dat hij deed. Een daad die eerder ondenkbaar leek en waardoor het ook lijkt alsof alle normen weggevaagd zijn. Ik hoor steeds vaker van advocaten die iemand moeten verdedigen dat ze niet willen dat hun naam wordt genoemd in de media, omdat ze niet weten wat de gevolgen zijn. Het is een pijnlijke constatering dat je blijkbaar wordt beloond als je geweld pleegt tegen mensen die de rechtsstaat moeten verdedigen.’

Worstel jij ook met die problematiek?
‘In de loop van afgelopen jaar heb ik meermaals besloten om een zaak niet te doen. Soms waren de risico’s die eraan kleefden ook een onderdeel van die afweging. Ik heb geen bemoeienis met de zaken waar Derk Wiersum en Peter R. de Vries zich mee bezighielden, maar er zijn voldoende andere zaken waar ook een grote dreiging speelt. Dit soort signalen zag je recent bijvoorbeeld rondom het MH17-proces, waarin advocaten van nabestaanden blijken te zijn geïntimideerd. Je kunt niet alles voorkomen, maar als je de risico’s kunt voorzien vraag ik mij nu als advocaat nog meer dan voorheen af: is het me het waard? Wat dat betreft kies ik de zaken die ik aanneem ook weloverwogen uit. Dat betekent niet dat ik de confrontatie uit de weg ga, zeker niet zelfs, maar in sommige gevallen is mijn conclusie: ik wil hier niet persoonlijk bij betrokken raken, dit is niet mijn strijd. Mijn verwachting is dat dit voor steeds meer collega’s een belangrijke afweging is gaan worden.’

Lees de rest van het interview in de nieuwste Revu of op Blendle.nl.

Hierin vertelt Sébas Diekstra onder meer of hij er dit jaar ooit aan heeft gedacht om te stoppen met zijn werk als slachtofferadvocaat. ‘Waar ik uiteindelijk mijn voldoening uit haal, is als ik mensen verder kan helpen door iets van het leed dat hen is aangedaan recht te zetten..."