Neerlands Hoop: Koen van Swam

Deze week: General & Public Affairs Manager van de Noordzeeboerderij Koen van Swam (31).

Wat is je beste beslissing van de laatste twaalf maanden?

‘Dat we ons sinds een jaar veel scherper zijn gaan profileren als brancheorganisatie voor de zeewierteeltsector in Nederland. De Noordzeeboerderij is van huis uit een non-profitstichting, we zijn dus geen commerciële zeewierboeren. Ons doel is om met het telen van zeewier een heel nieuwe sector van de grond te krijgen. Op dit moment is er namelijk nog geen commerciële zeewierteelt op de Noordzee, alleen op kleine schaal in de Oosterschelde. We zijn in 2014 gestart met een bescheiden test voor de kust van Texel. Gewoon om te proberen of het überhaupt zou lukken, zeewier telen op de Noordzee. Onze community bestond destijds uit veertien partners, waarvan de helft wetenschappers en de andere helft echte pioniers. Inmiddels zijn we uitgegroeid tot een organisatie waarbij meer dan negentig partners zijn aangesloten: zeewierboeren, zeewierzaadleveranciers en bedrijven die zaai- en oogsttechnieken willen mechaniseren, maar ook partijen uit de visserij, natuurorganisaties, kennisinstellingen en windparkeigenaren. Onze focus ligt er sinds een jaar op om al die verschillende partijen samen te laten werken en zo een levensvatbare keten te vormen. Zeewier als voedsel voor mens, dier en plant: dat is dé manier om een positieve impact op het klimaat te maken.’

Ben je altijd al in de ban van zeewier geweest?

‘Nee, het was voor mij ook een compleet nieuwe wereld waarin ik terechtkwam. Maar wel een heel bijzondere. Ik werkte voor een adviesbureau gericht op duurzaamheid toen ik in 2014 bij de Noordzeeboerderij betrokken raakte. Er werd in die periode wel al volop gepraat over hoe kansrijk en veelzijdig zeewier is als bron van hoogwaardige eiwitten en als afvanger van CO2. En ook dat Nederland daarin een mooie rol zou kunnen spelen. Maar tot dat moment had nog niemand het daadwerkelijk geprobeerd. Wij hebben toen gezegd: we gaan de eerste kilo zeewier ooit telen op de Noordzee. De meeste mensen verklaarden ons voor gek, maar we geloofden dat het kon. Via crowdfunding hebben we toen 10.000 euro opgehaald om de eerste tewaterlating te doen en zeewier te zaaien. Dat was in het najaar van 2014. Een spannende situatie want omdat het de eerste keer was, wist niemand dus precies hoe het moest. Geld of middelen om af en toe te checken of het al dan niet groeide, hadden we ook niet. Uiteindelijk gingen we rond april oogsten. Terwijl we geen flauw idee hadden of het experiment was geslaagd, voeren we met een boot gevuld met journalisten van de landelijke pers naar de testlocatie. Toen we in de verte de boeien zagen dobberen, was dat voor ons een enorme ontlading. En er zat nog zeewier aan de lijnen ook, van een meter lang. Uiteindelijk wisten we een bescheiden 24 kilo te oogsten.’

One small step for man, one giant leap for mankind, zeggen ze dan toch?

‘We lieten toen in ieder geval zien: het kan, het groeit. Sindsdien zijn we bezig om die eerste geslaagde test te laten uitgroeien tot een volwaardige sector die echt klimaatimpact kan hebben en miljoenen tonnen CO2 kan besparen. De eerste drie jaar deden we dat nog met z’n tweeën. Sindsdien hebben we onze stichting kunnen laten groeien: nu organiseren we meerdere workshops per jaar, doen we Europese projecten en hebben we specialistische werkgroepen die zich bezighouden met consumentenacceptatie en hoe we voor zeewierboeren productielocaties binnen windmolenparken kunnen realiseren. Met de Noordzeeboerderij willen we een aanjagende en verbindende rol vervullen om zo het vliegwiel op snelheid te brengen.’

Als je land- en waterbouw met elkaar laat samengaan, krijg je boerderijen op zee

Zitten jullie nog steeds bij Texel?

‘Nee, sinds 2016 hebben we een testlocatie van zes vierkante kilometer buiten Scheveningen. Dat klinkt als een f linke lap zee, maar vergeet niet dat het Nederlandse deel van de Noordzee 58.000 vierkante kilometer beslaat. Samen met zeewierondernemers en technische partijen doen we onderzoek naar hoe we een goed, opschaalbaar en productief teeltsysteem kunnen neerleggen dat bijvoorbeeld ook in staat is om stormen zoals Ciara te overleven. Er kwamen toen golven van zes tot acht meter hoog voorbij, dat zijn partijen water ter grootte van een huis die op je zeewier beuken. De installatie heeft flink op zijn donder gehad. Maar los van een aantal kleine beschadigingen zoals zonnepaneeltjes die eraf zijn geslagen, ligt hij nog mooi op zijn plek en ook al het zeewier zit er nog aan.’

Waar hebben jullie de zwaarste dobber aan?

‘We werken vanuit drie prioriteiten. Ten eerste de productieruimte: we zijn bezig om te zorgen dat zeewierteelt binnen windparken kan plaatsvinden. Ten tweede de juiste cultivatietechnieken, zeg maar het boerderijsysteem. En ten derde de markten en toepassingen: het zeewier moet goed de fabriek in kunnen en het moet bij consumenten een gewild product worden.’

Wat zijn de kansen voor de BV Nederland? Kan zeewierteelt uitgroeien tot een rendabele bedrijfstak?

‘Nederland is goed in zowel land- als waterbouw. Als je die twee met elkaar laat samengaan, krijg je boerderijen op zee: gemengde bedrijven op plekken waar zowel voedsel als energie wordt geproduceerd. Onze stip op de horizon is dat over tien jaar een gebied van vijfhonderd vierkante kilometer wordt gebruikt voor zeewierteelt. Daarmee kun je rond de vijfduizend banen creëren. En met het zeewier dat je in zo’n gebied kan telen, zou je een miljoen ton CO2-uitstoot op jaarbasis besparen. Zeewier wordt niet voor niets genoemd in het Klimaatakkoord, dus ook vanuit de overheid is die ambitie groot. En in het recent afgesloten Noordzeeakkoord – over de ruimtelijke planning en toekomst van de Noordzee – is afgesproken dat zeewierteelt zal worden toegelaten op nieuw te bouwen windmolenparken. Dit jaar gaan drie commerciële partijen pilots doen op de Noordzee, dat is al een enorme progressie. Waar ik mezelf op afreken, is om de bedrijven die bij ons zijn aangesloten ook echt in te laten stappen en mede-eigenaar te laten worden van de zeewiersector. Dat ze meer gaan investeren en pionieren en commerciële activiteiten durven te ontplooien. Het moet allemaal nog veel sneller, maar we gaan de goede kant op.’

Studie

Koen heeft Communicatie en Innovatie Studies gedaan aan de Wageningen University & Research.

Noordzeeboerderij

Sinds 2014 werkt hij voor de Noordzeeboerderij, dat zeewierteelt met behulp van windmolenparken wil laten uitgroeien tot volwaardige bedrijfstak.

Tienjarenplan

Koen wil zorgen dat in 2030 500 km2 van de Nederlandse Noordzee wordt gebruikt door zeewierboeren.