Je lacht je een ongeluk

‘Lachgas is echt een probleem aan het worden.’ De waarschuwing die de in verkeersrecht gespecialiseerde advocaat Bert Kabel deze zomer aan de NOS deed, komt niet ineens uit de lucht vallen. Al jaren is deze populaire partydrug in het nieuws. Steeds vaker zetten jongeren, kinderen, festivalgangers en toeristen de gekleurde ballonnetjes gevuld met distikstofmonoxide (N20) aan hun lippen voor een kortstondige, intense roes. Door het narcosemiddel te inhaleren, worden omgeving en geluid door het zuurstoftekort in de hersenen ongeveer twee minuten anders weergegeven. Deze korte maar krachtige high is voor iedereen beschikbaar, want lachgas verschuilt zich in alledaagse slagroompatronen, van bijvoorbeeld de Blokker en de Sligro, die ballonnen vullen van waaruit het lachgas geïnhaleerd wordt.

Prioriteit heeft het onschuldig ogende ballonnetje in politiek Den Haag niet, want het handelen in en het gebruiken van lachgas is gewoon legaal. Maar met de popularisering van de drug worden nieuwe mogelijkheden verkend. Lachgas inhaleren en in een auto stappen bijvoorbeeld. Veilig Verkeer Nederland registreerde in de eerste helft van 2019 al bijna duizend verkeersongelukken door het gebruik van lachgas, tegenover de 380 ongevallen in heel 2018 en 130 in 2017. Volgens jongerenorganisatie Teamalert gaat de helft van de jongeren er vanuit dat lachgas geen invloed heeft op hun rijgedrag.

Gedoogd

Waarom lachgas in groten getale wordt geïnhaleerd, mag duidelijk zijn. De effecten die het middel heeft op je dagelijkse functioneren daarentegen, blijven een groot vraagteken. Om de merkwaardige combinatie van lachgas inhaleren en het besturen van een auto te ondervinden, bezoek ik autorijschool Ouled in Emmeloord. Rond het middaguur arriveer ik met Mario, fanatiek gebruiker van lachgas en vandaag opgeroepen als gelegenheidsdealer met een slagroomspuit, twintig slagroompatronen van de Blokker en vier kleine ballonnen in verschillende kleuren, op een afgelegen industrieterrein bij de rijschool van instructeur Sokré Ouled-Eddib. Hij is blij met onze komst en het experiment dat wij hier gaan uitvoeren. ‘We hebben hier in de polder heel veel last van lachgas-gebruikers,’ stelt hij. ‘Net als in zoveel andere plaatsen in Nederland wordt het steeds erger. Het spul wordt hier vaak gebruikt in het verkeer. De politie vindt na een ongeluk geregeld patronen terug in de auto, maar ze weten niet wat ze ermee aan moeten. Lachgas gebruiken is legaal. Een hele slechte zaak als je het mij vraagt. In de afgelopen twee jaar is het echt uit de hand gelopen.’

DE POLITIE VINDT NA EEN ONGELUK GEREGELD PATRONEN TERUG IN DE AUTO, MAAR ZE WETEN NIET WAT ZE ERMEE AAN MOETEN. LACHGAS GEBRUIKEN IS LEGAAL

Volgens de rijschoolhouder is er sprake van een verband tussen de weinig prikkelende omgeving van de Noordoostpolder en de snel stijgende consumptie van de populaire drug onder jongeren. ‘Er is hier voor jongeren niet zoveel te doen. Emmeloord heeft welgeteld één kroeg, maar misschien wel vijfhonderd verschillende keten, van die zelfgemaakte hangplekken voor jongeren waar veel wordt gefeest en gedronken. Daar wordt steeds vaker lachgas gebruikt. Ook komen er bijna iedere avond tientallen jongeren samen, hier achter op het parkeerterrein van het CBR. Daar zitten ze met z’n allen aan de ballonnen terwijl ze gaan driften met hun auto. Er rijdt hier maar één politieauto rond en die heeft zijn handen vol aan inbraken en andere zaken. Ze weten dat die jongens en meisjes lachgas gebruiken achter het stuur, maar dit wordt gedoogd.

Volgens een 17-jarige leerling van Sokré zijn er minstens twee jonge dealers actief in de regio. ‘Ze slaan bij de groothandel hele tanks van 75 liter lachgas in en nemen die overal mee naartoe. Je kan ze gewoon bellen, dan heb je in no time lachgas. Het zijn koeriers, dus wat zij doen is gewoon legaal.’

Sokré vermoedt dat ook menig oud-student van zijn rijschool inmiddels verknocht is aan de ballonnenrage. Zijn voormalige buurjongen verongelukte onlangs in het verkeer na overmatig gebruik van lachgas. ‘Hij brak zowat al zijn botten met die crash. Lachgas gebruiken en een auto besturen is een onmogelijke combinatie.

Zweten

Om de legitimiteit van Sokré’s stelling te onderzoeken, neem ik plaats in een rijsimulator in de kantine van rijschool Ouled. Aan de hand van twee kennismakingsoefeningen rij ik een kwartier lang rond in een fictieve stad vol stoplichten, zebrapaden en onverwacht overstekende kinderen. Ingebouwde sensoren rondom de drie schermen voor en naast me houden mijn niveau, bediening, veiligheid, kijkgedrag en zelfs ecoscore nauwkeurig bij. Iedere handeling bepaalt of ik op elk van deze vlakken goed, voldoende of onvoldoende presteer. De introductierondes gaan me goed af, de eindscores zijn nagenoeg perfect. Voordat ik Mario vraag om de eerste ballon gereed te maken, maak ik nog kennis met het alcoholprogramma. ‘Hierdoor kan je de effecten van alcohol op een realistische manier ervaren,’ licht de rijschoolhouder toe. ‘Je rijdt nu met een promillage van 0,8 aan alcohol in je bloed.’ De verduisterde zijschermen en het vertraagd reactievermogen maken de simulator dit keer aanzienlijk lastiger te bedienen. Mijn eindscores vertonen de eerste schoonheidsfoutjes, met een onvoldoende voor mijn kijkgedrag. Tijd voor de grote test. Instructeur Sokré start de eerste en meest simpele oefening opnieuw. Als ik langzaam wegrij, hoor ik achter me het harde gesuis van de eerste dosis lachgas die mijn rode ballon met witte hartjes opvult. Een kind kan de was doen: het slagroompatroon wordt in de langwerpige draaidop geplaatst, het ballonnetje gaat over het tuitje en vervolgens wordt de dop aangedraaid totdat het patroon leeg en de ballon gevuld is. Het idee om binnen enkele seconden giftige distikmonoxide te inhaleren doet mijn handpalmen intussen behoorlijk zweten. ‘Shit, het is alweer vijf jaar geleden. Misschien ga ik wel knock-out,’ twijfel ik hardop. Mario knijpt af en houdt de gevulde ballon naast mijn hoofd. ‘Gewoon doen.’

Controle kwijt

Een recht stukje autoweg zonder tegenliggers acht ik als het minst ongeschikte moment voor mijn eerste ballon. Met mijn rechterhand zet ik de ballon aan mijn mond en begin te inhaleren.

Diep in- en uitademen,’ instrueert Mario. Direct na de eerste, diepe adem voel ik een lichte roes opkomen. Het wazige gevoel wordt na elke inhalering gigantisch versterkt. De eerste tien seconden lukt het nog om de voetpedalen te bedienen en enigszins te sturen, maar al heel snel gaat de situatie zowel binnen als buiten het simulatieprogramma van kwaad tot erger. Na twintig seconden zie ik nog dat ik op een rechte weg rij, maar ik heb geen vat meer op de snelheid. Door de toenemende roes verschuift mijn focus bij elke adem van het autorijden meer en meer op het inhaleren.

Dan, vijf seconden later, raak ik volledig van de kaart. Na een halve minuut diep in- en uitademen ben ik op de helft van de ballon en haal ik hem noodgedwongen van mijn mond af om niet volledig bewusteloos te raken. De controle over mijn mentale en fysieke gesteldheid ben ik volledig kwijt, laat staan de controle over mijn auto. Mijn blik is enorm wazig en ik voel een sterke neiging om mezelf volledig in elkaar te laten zakken. Met moeite blijf ik overeind en probeer ik mijn auto te besturen, maar het simpele overzicht van de prestatiemeters, het verkeer en de opdracht om 50 kilometer per uur te rijden geven totale kortsluiting in mijn hoofd. Er is veel te veel om op te focussen, waardoor niks meer lukt. Als ik de laatste trekjes van de ballon opzuig, verslapt mijn lichaam volledig en kan ik alleen nog maar als een zombie naar de snelheidsmeter staren. De prestatiemeters springen een voor een op ‘onvoldoende’, maar dat laat me koud. De gelukzalige roes die de laatste paar trekjes van de ballon opleveren doen vergeten dat ik überhaupt een auto moet besturen.

‘Zoooooo, dat voelt lekker,’ kraam ik met een behoorlijk diep vervormde stem uit. Mario kan zijn lach niet inhouden. De high duurt nog eventjes voort, waardoor ik in totaal zeker anderhalve minuut tot niks in staat ben. Ik laat mijn polsen uit overgave op het stuur rusten en zie ik hoe ik met 50 kilometer per uur dwars over een rotonde raas. Het programma staakt, een blunder van deze omvang is niet meer verantwoord. Het eindresultaat is weinig verrassend: op alle vlakken onvoldoende. Twee keer gedeeltelijk van de weg geraakt, één keer volledig van de weg geraakt. ‘Helaas vriend,’ oordeelt Sokré. ‘Je bent gezakt.’

Game over

Net zo snel als de high mijn hersenen in de houdgreep kreeg, laat hij ook weer los. Binnen een halve minuut voel ik mijn concentratie en fysieke vaardigheden weer volledig terugkeren. Als ik opsta uit de simulator, voel ik me duizelig. Mario neemt voor zijn beurt plaats in de simulator en krijgt van Sokré een lastige opdracht voorgeschoteld; een ellenlange, rechte weg waar je wisselend 30,50 of 80 kilometer per uur moet rijden. ‘Dit level is gebaseerd op onze eigen Flevopolder. Juist omdat de wegen zo lang en saai zijn, treedt er polderblindheid op en gaat het vaak mis. Probeer maar.’

HET LEEK WEL ALSOF IK IN EEN SURREALISTISCHE BUBBEL ZAT. MIJN REACTIEVERMOGEN WAS HELEMAAL WEG EN ALLES GING IN SLOW MOTION

Vooralsnog gaat de lange weg Mario prima af. Na vijf nuchtere minuten blaas ik een nieuwe dosis lachgas in zijn ballon. Met zijn ruime ervaring inhaleert mijn gelegenheidsdealer met speels gemak al rijdend de volledige ballon. ‘Kijk, hij begint al te slingeren,’ merkt Sokré op. Gedurende de anderhalve minuut die Mario nodig heeft zijn ballon leeg te maken, blijft zijn snelheid almaar zakken. Dan schiet hij in de slappe lach en kijkt om naar mij. ‘Gaat het?’ vraag ik hem. ‘Ik zou naar de weg kijken.’ Mario kan alleen nog maar vermoeid lachen. Als hij zich weer omkeert naar het scherm, ziet hij zichzelf frontaal crashen met de enige tegenligger. ‘Game over,’ concludeert Sokré.

Door rood

Als ik Mario, Sokré en de vele gebruikers die ik de laatste jaren over lachgas sprak moet geloven, wordt het gebruik ervan vaker wel dan niet gecombineerd met andere verdovende middelen als alcohol, xtc en MDMA. Hierom besluit ik nog eenmaal plaats te nemen in de simulator, om de effecten van lachgas uit te testen in combinatie met het alcoholprogramma. Kort nadat ik wegrij van het startpunt, verzoek ik Mario om een nieuwe ballon. Deze keer slaag ik er wel in om de hele lading in één keer te inhaleren. De high die ik hierdoor krijg, is nog heviger dan mijn eerste. Mijn handpalmen zweten nu behoorlijk en ook op mijn voorhoofd en op mijn rug voel ik het zweet uitbreken. Ik voel mijn hartslag in rap tempo stijgen. ‘Jezus, ik heb het gevoel dat ik hier pas over een dag weer uitkom,’ zeg ik tegen Mario. Mijn prestatiemeters schieten wederom op rood. De intense high duurt zo’n twintig seconden. Pas daarna besef ik dat ik midden op een kruispunt stil sta. ‘Je bent door rood gereden,’ zegt Sokré. Voor de laatste test rij ik enkele minuten na mijn tweede ballon over de lange, saaie weg die veelal polderblindheid veroorzaakt. Het Trimbos Instituut verklaart dat de roes van een ballon met lachgas maximaal vijf minuten duurt, maar volgens verslavingskliniek Jellinek duurt de nasleep van onoplettendheid zeker enkele uren. ‘Daarin schuilt het gevaar,’ waarschuwt Sokré. ‘Je denkt dat je weer kan rijden, maar je bent totaal niet scherp meer.’

De rijleraar heeft wederom gelijk. Waar ik een klein uur geleden en in nuchtere staat nog een 100 procentsscore haalde op de lange weg heb ik, ondanks het uitwerken van de roes van twee ballonnen, nu veel meer moeite om mijn concentratie hoog en de snelheid constant te houden. Met een licht gevoel van misselijkheid, hoofdpijn en tintelingen in mijn hoofd sluiten we de simulator af. Ik ben opgelucht als ik weer naar buiten mag, waar Sokré ons begeleidt naar zijn lesauto voor het echte werk.

‘Help, ik geef me over’

Aangezien ik nog moet bijkomen van mijn tweede ballon, neemt Mario plaats in de bestuurdersstoel. Op het verlaten industrieterrein rijden we een klein rondje, alvorens de bebouwde kom in te rijden. In een lange, flauwe bocht zet Mario een nieuwe lachgasballon aan zijn lippen. Al rijdend begeleidt hij de distikstofmonoxide via zijn longen naar zijn hersenen. Net als in de simulator neemt zijn snelheid direct af. Sokré is genoodzaakt gas bij te geven en Mario te corrigeren met sturen. Intussen verschijnt er aan het einde van de bocht een tegenligger, in de vorm van een grote vrachtwagen. Mario, die zichtbaar high is, raakt ervan in paniek en gooit zijn handen in de lucht. ‘Shit! Ik weet echt niet wat ik moet doen. Help, ik geef me over.’ De rijinstructeur neemt de auto over en navigeert ons veilig langs de vrachtwagen. Mario schiet in de lach. ‘Holy shit, ik space best wel hard.’ Na de bocht doet Mario een nieuwe poging zijn rondje af te maken.

Achteraf is hij nog licht geschrokken van wat er zich in de auto afspeelde. ‘Het leek wel alsof ik in een surrealistische bubbel zat. Door een error in mijn hoofd kreeg ik tunnelvisie. Mijn reactievermogen was helemaal weg en alles ging in slow motion. Ik was als het ware verlamd, heel eng. Ik moest de controle wel uit handen geven. Zonder instructeur had ik keihard op de rem getrapt, denk ik.’

Ik wissel van plaats met Mario en inhaleer mijn derde ballon van de dag in de stilstaande auto. Het in- en uitademen gaat me beter af en ook de hevige roes lijkt een minder grote tol op mijn fysieke en mentale gesteldheid te eisen. Op de helft van de ballon overhandig ik deze aan Mario en doe een poging weg te rijden. Tevergeefs, de motor slaat direct af als ik mijn voet in één keer van de koppeling haal. De tweede poging, nog steeds middenin mijn roes, heeft meer succes. Met grote schokken schakel ik naar de tweede versnelling en krijg ik het gevoel dat ik weet wat ik doe. Ik verzoek Mario mijn ballon terug te geven, waarop ik de tweede helft van het lachgas al rijdend inneem. Tot mijn eigen verbazing kan ik schakelen, sturen en enigszins mijn spiegels in de gaten houden, zelfs tijdens het inhaleren. ‘Als het steeds wat beter gaat, wil je kijken hoe goed je erin kan worden,’ stelt Mario. ‘Dat is hoe het werkt met al die jongeren, die zien het als een spelletje. Hoeveel ballonnen kan ik nemen en goed blijven rijden? Sommigen nemen er honderd per dag en rijden ermee rond. Je gaat vanzelf denken dat je de boel onder controle hebt. Kwestie van gewenning.’

Sokré heeft vandaag genoeg gezien. ‘De effecten zijn nog heftiger dan ik dacht. Het is maar goed dat ik naast jullie zat. Zelfs toen de roes was uitgewerkt, was je rijgedrag zwaar onvoldoende. Je miste kruispunten, je was niet scherp, je keek niet bewust en dingen overkwamen je. Nogmaals: lachgas gebruiken en een auto besturen is een onmogelijke combinatie.’

Verziekt

Drie uur na mijn derde ballon betreed ik met Mario ons oude skatepark in Amsterdam. Voor het tweede deel van ons grote lachgas-experiment trekken we de inline-skates aan onze voeten, een hobby waar we na ruim vijftien jaar enigszins geoefend in zijn geraakt. Waar de halfpipes en grindboxen van het Olympiaplein tien jaar geleden nog als schuilplekken dienden voor jonge tieners die hier hun eerste jointjes opstaken, ligt het skatepark tegenwoordig bezaaid met slagroompatronen, maar ook slagroomspuiten. ‘Kinderen van elf weten inmiddels dat er ook een beetje lachgas in het laatste gedeelte van de slagroomspuit zit,’ vertelt Mario. ‘Daar zie je ze hier regelmatig pogingen doen high van te worden.’

HIJ BRAK ZOWAT AL ZIJN BOTTEN MET DIE CRASH. LACHGAS GEBRUIKEN EN EEN AUTO BESTUREN IS EEN ONMOGELIJKE COMBINATIE

Volgens de Amsterdammer gaat ook het nachtleven in zijn stad gebukt onder de explosieve toename van het gebruik, maar ook van de handel in ballonnen. De jonge ondernemer Deniz Üresin, in de hoofdstad beter bekend als de Pablo Escobar van het lachgas, verkoopt door de hele stad vanuit vijftig bakfietsen voor 3 euro lachgasballonnetjes aan feestende jongeren en toeristen. Mario: ‘Zolang lachgas legaal is, mag hij het gewoon als koerier blijven verkopen. Op het Leidseplein en Rembrandtplein zie je niks anders meer. Het uitgaansleven wordt er f link door verziekt, want al die grootgebruikers worden er naar en agressief van.’ Ook de gemeente beaamt Mario’s constatering. ‘We ontvangen wekelijks meldingen van overlast door lachgas, vooral over het verkoop ervan in de openbare ruimte,’ zegt een woordvoerder van burgemeester Femke Halsema. Als het aan de gemeente ligt, zien ze verkopers als Üresin zo snel mogelijk uit de stad verdwijnen. ‘We doen onderzoek naar een verbod op lachgas.’

Elke minuut misselijker

Intussen zitten we klaar met gevulde ballonnen en onze skates aan de voeten. Met diepe teugen adem ik mezelf naar mijn vierde high van de dag. De roes is weer heftig. Zonder enige coördinatie probeer ik op te staan en weg te skaten. Het scheelt weinig of ik verlies mijn balans en val omver. De eerste meters voelen klungelig aan, alsof ik gigantische stappen moet nemen om in beweging te komen. Mijn hoofd tolt alle kanten op. Na een seconde of vijftien zakt de roes weer weg en voelt het alsof mijn focus, balans en techniek snel terugkomen. Ik spring omhoog en grind over een railing, wat aardig lukt. Als ik besluit twintig minuten door te skaten, word ik elke minuut misselijker. In mijn hoofd voel ik een lichte steek opkomen. Mario toont dezelfde verschijnselen. In zijn roes probeert hij een stunt, waarvoor hij zichzelf lanceert van een jumpbox. Het gaat maar net goed, maar hij snijdt zijn vinger open als hij direct erna probeert te grinden. Net als ik heeft hij last van misselijkheid, hoofdpijn en lichte verwardheid.

Mario sluit de dag af met een duik in het water, maar niet voordat hij zijn vijfde ballon volledig leeg heeft gemaakt. ‘Dit was mijn lekkerste ballonnetje van de dag. Na die duik in het water voelde ik me helemaal herboren. Niet dat ik het aanraad. De combinatie zwemmen en lachgas is nog gevaarlijker dan autorijden.’ 

De naam Mario is om privacyredenen gefingeerd.

DE RISICO’S

De risico’s van het gebruik van lachgas op de korte termijn zijn bekend: misselijkheid, hoofdpijn, duizeligheid en het verliezen van de balans. De langetermijnrisico’s worden nog onderzocht. Een chronisch tekort aan vitamine B, dwarslaesies, neurologische en zenuwschade en spierzwakte zijn al meerdere malen in verband gebracht met intensief gebruik. Mario is er inmiddels mee gestopt. ‘Het is niet meer om te lachen.’

RYAN GEEFT GAS

Lacgaf ghhuik n is ng i slec. Shit, opnieuw. Lachgas uit een ballonnetje inhaleren en een artikel schrijven werkt dus niet heel best. Het duurde iets langer dan een minuut om die eerste zin in mijn scherm te krijgen. En ja, ik deed echt mijn uiterste best om iets slims op te schrijven. Welnu, als ik de lichte hoofdpijn even weg denk, lukt het me prima dit stukje tekst alsnog te schrijven.

Het gebruik van het ultrahippe lachgas wordt pas echt een kwalijke zaak zodra we het combineren met minder onschuldige bezigheden. Autorijden bijvoorbeeld. Dit fenomeen lijkt zich vooral onder jeugdige bestuurders snel uit te breiden. Ik mocht de proef op de som nemen bij een rijschool en lachte me werkelijk een ongeluk.