Terugblik: Dick Maas leidt Golden Earring door Twilight Zone

Een heel boek over de videoclips van Golden Earring: is dat niet een beetje te veel van het goede? En dan alleen nog over de clips die Dick Maas bedacht? In zijn inleiding vraagt de regisseur het zichzelf af: ‘Is daar iemand in geïnteresseerd?’ Dan ga je lezen en blijkt het toch een verdomd interessant verhaal te zijn. Qua timing, omdat Maas met de eerste Earring-clip Twilight Zone internationaal school schreef. Maar ook qua impact op de carrières van de band en de maker. Golden Earring wist mede dankzij de populariteit van Twilight Zone en When the Lady Smiles een enorme comeback te maken. En Dick Maas had laten zien dat hij klaar was voor zijn eerste film, De Lift.

Ruim drie jaar werkten samenstellers Aart van Grootheest, Cees van Rutten en Jan Sander aan hun boek. Ze spraken tientallen betrokkenen en ze verzamelden een schat aan informatie, anekdotes en bijzonder beeldmateriaal. Daardoor is Golden Earring Clips van Dick Maas een tijdscapsule geworden van een periode waarin de band enkele van haar grootste successen boekte: de gouden jaren van de videoclip.

Heftige scène

Begin jaren tachtig zit Golden Earring op een dood spoor. Het internationale succes van Radar Love is weggeëbd en de bezoekersaantallen van concerten lopen terug. De band overweegt zelfs om te stoppen, maar niet zonder nog een keer te knallen. Het nieuwe album Cut moet een waardig afscheid worden. Omdat net de markt voor videoclips aan het opkomen is, besluit de band een regisseur te zoeken die een promotiefilmpje bij de eerste single Twilight Zone kan maken.

Bassist Rinus Gerritsen kan zich nog goed herinneren hoe ze hun man vonden. ‘Op zondagavond gaf de VPRO mensen van de Filmacademie een kans om een korte film te maken. Er kwam een keer een filmpje langs van een vrouw die haar auto parkeert onder een flat in de Bijlmer en lastiggevallen wordt door een man. Hij loopt met haar mee de flat in en volgt haar in de lift. Eenmaal bij haar thuis verkracht hij haar, echt een heel heftige scène. Om daarna tegen elkaar te zeggen, ‘Zo dat was lekker. Wat zullen we de volgende keer verzinnen?’ Volgens mij was het Cesar die zei: kunnen we niet op zoek gaan naar de gozer die dat gemaakt heeft?’

Idylle is de naam van de korte film, en Dick Maas de regisseur. Net afgestudeerd van de Filmacademie probeert hij via korte films voor televisie een naam op te bouwen. Door zijn kennis van genrefilms snapt Maas goed hoe suspense werkt, iets wat in de Nederlandse cinema van de begin jaren tachtig een zeldzaamheid is. Maas loopt bij de sociale dienst, zijn debuut De Lift zal pas in 1983 in première gaan. De klus is dan ook zeer welkom, herinnert Dick zich. ‘Ik was altijd al een fan van de Earring, tijdens schoolfeestjes draaiden we altijd hun platen. Dan heeft het echt iets magisch dat je je jeugdhelden op deze manier een boost kan geven.’

Nerveus meldt Maas zich in de Soundpush studio in Blaricum. ‘Gelukkig hadden we snel een klik. Ze hebben zo’n goede instelling, een band die zo lang bij elkaar blijft kent weinig ego’s.’

De band laat de regisseur een ruwe versie van het nieuwe album Cut horen, met daarop de beoogde single-kandidaat Twilight Zone. Dick: ‘Toen zei ik heel eigenwijs: kunnen we niet beter een ander nummer nemen? Er stond namelijk een song op waarvoor ik direct mogelijkheden zag. Pas achteraf besefte ik dat dat helemaal geen beter nummer was, en vond ik mezelf best een eigenwijze lul om dat voor te stellen, haha. Blij dat ze daar niet naar hebben geluisterd.’

Bassist Rinus Gerritsen is milder. ‘Ach, dat overkwam niet alleen Dick hoor, dat gebeurde bij ons ook. Iedereen heeft daar een mening over, je weet nooit precies van tevoren wat gaat scoren. Bij Moontan zeiden wij: Vanilla Queen, dat moet de single worden. Radar Love heeft veel te veel solo’s.’

Maas buigt zich over Twilight Zone om tot een idee voor een video te komen. ‘Het goede van de Earring is dat hun teksten zo beeldend zijn, de songs vertellen echt een verhaal. Dat heb ik bij andere artiesten veel minder ervaren, dan moest je echt je best doen om een thema voor de clip te vinden. Bij de tekst van Twilight Zone zag ik meteen allerlei beelden voor me. Zingt Barry ‘I feel like being cloned’, dan laat je hem vermeerderen in het verhaal. Best voor de hand liggend.’

Maas bedenkt dat een goede clip is als een filmtrailer: de verhaallijn moet ongeveer kloppen, maar je hoeft niet alles uit te leggen. ‘Toen ik die sleutel had gevonden, kon ik aan de slag.’

Voor de band is het allang duidelijk dat Barry Hay de hoofdrol moet krijgen. Rinus: ‘Barry is bij ons gewoon de man van de visuele dingen, hij doet ook de lay-out van de hoezen. Die taken zijn goed verdeeld, George en ik zijn meer van de muziek, ik arrangeer veel. Ik hoef ook niet zo nodig een rol te spelen, maar Barry en Cesar vinden dat wel leuk. Dat zie je ook terug op de bühne. George en ik zijn de as, Barry en Cesar de entertainers, de clowns. Barry voorop, een echte frontman, Cesar staat daarachter zijn armen te spreiden en met zijn stokken te gooien. Links en rechts zie je twee muzikanten die dat allemaal een beetje aankijken.’

Smeervet

In de clip speelt Barry een geheim agent die langzaam verstrikt raakt in een web van paranoia. Het geeft de regisseur volop mogelijkheden om heel filmisch uit te pakken. Er zijn wel wat elementen die de clip sturen: de speelkaart die op de hoes van Cut doormidden geschoten wordt, moet terugkeren en Maas wil zoveel mogelijk gebruikmaken van de ritmische accenten in het nummer. ‘Alles is op de beat geschreven: als er een kist wordt dichtgegooid, als er een snoertje wordt doorgeknipt. Daar was ik wel heel erg mee bezig. De hele clip is tot op de seconde gepland, we gingen niet achteraf kijken of het een beetje wilde passen.

‘Het mocht niks kosten, maar het liep fantastisch. We namen het in vier dagen op, dag en nacht doorwerken. Zwaar, maar ook heel intiem’

Budgettair zijn de mogelijkheden beperkt: eigenlijk is alles al snel te duur. Voor een splitscreen-shot waar geen geld voor is, bedenkt Dick een slimme truc. Hij zet gewoon drie spiegels op een rij, die zo een hand met een pistool mooi reflecteren. Bij het effect van de speelkaart die doormidden geschoten wordt, komt wel meer kijken. ‘Daar moet je normaal een superslowmotion-camera voor hebben. Als die al te huur was geweest had dat ons hele budget opgesoupeerd. Dit was een geniale oplossing van specialeffectsmaker Leo Cahn, die een heet gemaakte kogel door die kaart heen duwde. Aan de achterkant smeervet, zodat het goed zou roken. Een ventilator blies de rook de goede kant op.’ Een van de bekendste elementen uit Twilight Zone is de choreografie, uitgevoerd door drie sexy danseressen in een soort sm-outfit. Ongebruikelijk voor een rockband, maar het past helemaal in de sfeer die Maas wil oproepen. ‘Er zat een instrumentaal stuk in de song waarbij ik niet meteen wist wat je kon laten zien. Met een tekst kun je wat, maar tijdens een solo moet je ook wat tonen. Normaal val je dan terug op beelden van de spelende band, maar het concept was dat ik de hele band niet wilde laten zien. Dus ik vermoed dat ik toen dacht: dan hebben we hier danseressen nodig. Ach, alles was een leerschool. Het was ook mijn eerste film op 35mm. Want de clip ging in de bioscoop draaien, als voorprogramma van The Wallfilm.’

De vier Hagenezen en de Amsterdammer blijken prima met elkaar overweg te kunnen. Rinus Gerritsen: ‘Ik vond Dick heel nuchter: niet praten maar doen. En het was prachtig om te zien hoe ze alles met z’n drieën deden. Marc Felperlaan was een te gekke cameraman die ook het licht deed en Myrna van Gilst deed kleding, make-up en choreografie. Allemaal heel summier want het mocht niks kosten, maar het liep fantastisch. We namen het in vier dagen op, dag en nacht doorwerken. Zwaar maar ook heel intiem.’

Maas weet dat er wel iets meer medewerkers waren. ‘Er is een foto van de crew, ik geloof dat we met zijn zessen zijn. Maar inderdaad een hartstikke leuke tijd. De Bijlmer uitlichten met twee lampjes, ik denk daar met veel plezier aan terug.’

Er is geen budget voor figuratie, dus voor de scène waarin Barry plots op het podium van een theater staat, wordt een beroep gedaan op de eigen kennissenkring. De zaal van de Koninklijke Schouwburg vult zich met familie, vrienden en bekenden uit de kringen rond de Earring.

Naast Barry spelen de drie andere bandleden identiek geklede geheim agenten. Zonder morren, herinnert Maas zich. ‘Ik las pas in het boek dat Rinus voor Twilight Zone eigenlijk liever niet zo’n lange leren jas aan wilde doen. Dat kan ik me best voorstellen. Je hebt een imago opgebouwd hoe je jezelf op het podium presenteert, en dan moet je opeens een rare leren jas aan en een hoed op en een soort dansje doen. Daar moet je dan wel overheen stappen. Maar het zijn absoluut geen klagers, het was ontzettend prettig werken met ze. Op een gegeven moment zijn het vrienden geworden. Gingen we met z’n allen na de opnamen naar de Mazzo.’

In bordeel Yab Yum worden de laatste beelden gedraaid van Barry in bed met de topless actrice Maura Renardel de Lavalette. Als de clip eenmaal afgemonteerd is, wordt dat vanzelfsprekend een moment waar veel over te doen is. Om Amerikaanse censuur voor te zijn, plakt Maas zelf de borsten af, maar MTV vindt dat niet ver genoeg gaan. In een Amerikaanse tvstudio wordt het shot dusdanig aangepast dat niemand erover kan vallen. Vervolgens kan Twilight Zone aan zijn opmars in de VS beginnen. Dankzij heavy rotation op MTV bereikt het nummer de tiende plaats van de Billboard Hot 100.

Psychopaat

MTV is in 1981 van start gegaan en wint snel aan invloed. Artiesten met een opvallende video hebben een streepje voor, zoals Peter Gabriel met Sledgehammer en Duran Duran met Rio. De meeste laten toch vooral de band figureren in een exotische locatie. Een clip met een echt verhaal is nog een rariteit, herinnert Gerritsen zich. ‘Wij vonden Twilight Zone fantastisch, het was toch een kleine speelfilm. En bij MTV vonden ze dat duidelijk ook. Je kon zien dat er heel goed naar gekeken werd want in de jaren daarna zag je een hele golf van precies dezelfde soort clips. Daar hebben wij toch echt een rol in gespeeld. Of liever gezegd, Dick dan.’ Bij de tweede single van Cut wil Dick Maas een normale betaling voor zichzelf en zijn crew, dus kiest de platenmaatschappij voor een goedkope oplossing. TV-regisseur Bert van der Veer mag voor The Devil Made Me Do It een poging wagen. Het stijve resultaat betekent dat in 1983 Maas teruggevraagd wordt.

‘Het naakt in Twilight Zone was niet om te provoceren, ik vond dat het erin hoorde’

Rinus Gerritsen herinnert zich dat Maas als clipvoorstel met een uitgewerkt plan kwam dat zich in de loopgraven van WO1 afspeelde. ‘Veel vuurwerk met kanonnen en tanks en zo, alsof hij zijn eigen oorlogsfilm wilde draaien. Wij waren daar minder blij mee. Barry kwam toen met het idee dat de clip moest gaan over een psychopaat. Dat was koren op de molen van Dick, want daar kon hij veel humor in leggen. Gelukkig ook maar, want later bleek dat Paul Mccartney ook net een clip had gemaakt over de loopgraven.’

Maar liefst vijf draaidagen en een crew van twintig man worden ingezet om When the Lady Smiles onvergetelijk te maken. In een collegezaal van de Uva wordt een operatiekamer ingericht, er zijn opnamen in een metrowagon en kersverse filmster Huub Stapel is nog even te zien: wanneer hij een lift verlaat. Maar iedereen heeft het over de scène waarin de verwarde Barry een non aanziet voor zijn grote liefde en aanrandt. Maas moet opnieuw de clip kuisen voor de Nederlandse omroepen, en de Amerikanen zijn al helemaal ‘not amused’. Ze versnijden de video tot er weinig meer van te begrijpen is en verbannen hem naar de late avond. Rinus: ‘Wij vonden het Monty Python-achtige humor, maar daar dachten ze er heel anders over.’

When the Lady Smiles bereikt de eerste plaats van de Nederlandse hitparade, maar blijft in Amerika steken op nummer 79. Dick, bijna veertig jaar later: ‘Ik vond het allemaal niet zo controversieel, het zit een beetje in alles wat ik doe. Ook het naakt in Twilight Zone was niet om te provoceren, ik vond dat het erin hoorde. Of het Lady geschaad heeft? Misschien had zonder de reuring het nummer wel helemaal niets gedaan.’

Rinus Gerritsen weet dat de clip zijn fans heeft in de VS. ‘We maakten mee dat we ergens in Amerika een optreden deden waarbij een danseres zich in de kleedkamer meldde. Ze zei dat ze graag tijdens het nummer op het podium wilde dansen. Nou, prima. Kwam ze op in een nonnenoutfit en begon vervolgens te strippen. Voor mij blijft de clip van Lady favoriet, omdat die de meeste impact had. Zeker in Nederland is het door de video van Dick een veel grotere hit geworden.’

Vernikkelen

In totaal zal Dick Maas tussen 1982 en 1997 vijf keer voor Golden Earring aan de slag gaan als clipmaker. Ook zet hij een spectaculaire concertregistratie van anderhalf uur in elkaar die door MTV Amerika wordt uitgezonden. Echt grote hits levert het niet meer op, wel steevast bijzondere filmpjes. Zoals Clear Night Moonlight, door Maas vormgegeven als een Grease meets Bonnie & Clyde roadmovie. ‘Als je de tekst leest, weet je al dat het nummer niet Hollands kan zijn. Vandaar mijn idee om het echt helemaal een Amerikaanse look te geven, inclusief diner en een drive-in bioscoop waar een film van Rudolph Valentino draait.’ Die laatste natuurlijk gespeeld door Barry.

Bij Zeist ligt een paar honderd meter snelweg te wachten op opening. Daar kan een nacht lang gedraaid worden met de vier bandleden plus model Ingrid Terlien in een convertible. Maas: ‘Het probleem was dat er nog geen straatverlichting was, dus we moesten voor die auto uitrijden met een vrachtwagen waar al het licht op stond.’ Rinus herinnert zich vooral de kou. ‘Iedereen was aan het vernikkelen in die open auto. We hadden allemaal kranten onder onze kleren want het moest eruitzien alsof het mooi weer was. Op zo’n moment geeft het enthousiasme van Barry de doorslag. Hij zegt dan: kom op, dat doen we gewoon. En wat mensen niet beseffen: we hebben altijd lol met z’n vieren. Dat was ook wanneer we samen door Duitsland tourden: altijd grote gein. Op zo’n moment is het een speeltje dat we Barry en Cesar niet willen ontnemen, George en ik.’

Dicks eigen favoriet is Turn the World Around, waarin zowaar een ruimere rol is weggelegd voor George Kooymans. Hij zingt het nummer, geblinddoekt als een gevangene die wacht op executie. In de clip maakt een hele serie dictators z’n opwachting, van Hitler tot Fidel Castro. Jezus en de duivel (Barry) overleggen over de toekomst van de mensheid. Maas: ‘Dat was een clip zonder echt verhaal, ik kon het niet echt uit de tekst halen dus is het meer een thema: we moeten ons verzetten tegen tirannie.’

‘Zonder Dick Maas had alles er anders uitgezien. We hebben geluk gehad met hem!’

In een voormalige gasfabriek brengt Maas de band plus een bont gezelschap bijeen. De smdanseressen keren terug en Hans Vandenburg, bekend van Gruppo Sportivo maakt alweer zijn vierde opwachting in een Earring-clip, ditmaal als spreekstalmeester. Rinus: ‘Barry woonde in dezelfde straat als Hans en had ook bemoeienis met de eerste Gruppo-plaat. Hans was een typisch Haagse figuur die we kenden van het uitgaansleven. Omdat hij zo komisch was, heeft Barry hem bij de eerste clip gehaald. Zo werd hij de vrolijke noot in het hele gebeuren, een soort mascotte.’

Maas overweegt nog even om Ayatollah Khomeini op te voeren, maar vindt coproducent Laurens Geels op zijn pad. ‘Laurens scheet in zijn broek en was bang voor aanslagen. Ik vond dat overdreven.’

Voor Golden Earring-begrippen is Turn the World Around wat introspectiever, geen echt feestnummer. Het heeft zijn weerslag op de sfeer van de clip. Maas: ‘Het openingsshot is nu heel actueel. Een sfeer van opstand. Je ziet mensen opgesloten achter een hek en dan gaat de camera langs de voeten van diegene die al opgehangen zijn. Een klein meisje verandert in een oudere danseres. Poëtische beelden, al zeg ik het zelf, en een mooi nummer. Dat deed dan weinig, heel jammer. Ach, succes is toch vaak een optelsom.’

Geeltje

Turn the World Around verschijnt in 1989, als het allang niet meer bijzonder is om een mooie videoclip te hebben. Dick Maas krijgt het als regisseur en producent steeds drukker en zal pas in 1997 een laatste Earring-clip maken: Burning Stuntman. Dan is het gouden tijdperk van de videoclip echt wel gepasseerd. ‘Toen ik net begon, was er veel meer geld. In Amerika werd ontzettend uitgepakt met gelikte clips, waarbij de ene artiest de ander wilde overtreffen, maar die inkomsten liepen terug.’

Dat zagen de leden van Golden Earring ook. Rinus: ‘Op een gegeven moment werden er gewoon minder platen verkocht. We brachten zelf ook minder singles uit. Wanneer een clip maken evenveel kost als een heel album opnemen, dan zeg je toch: het is wel mooi geweest.’ De samenwerking tussen Maas en Golden Earring blijft dus beperkt tot vijf clips en een concertfilm. Maar beide partijen koesteren de herinneringen aan een mooie tijd. Achterin Golden Earring Clips zit een geeltje van Barry afgedrukt waarop geschreven staat: ‘Zonder Dick had alles er anders uitgezien. We hebben geluk gehad met hem!’ Maas: ‘Zeker een mooi compliment. De Earring heeft mij ook veel gebracht. Het feit dat Marc Felperlaan camera is gaan doen bij De Lift was omdat hij de clip zo goed had geschoten dat producent Matthijs van Heijningen dacht: die kan wel wat. Maar wie weet was het de Earring zonder mij wel nóg beter vergaan, haha!’