De ongekende toewijding van acteur Christian Bale

Toen American Psycho op 14 april 2000 in première ging, was er veel te doen om de film. Negen jaar eerder al kreeg de auteur Bret Easton Ellis boze critici en publieke verontwaardiging over zich heen toen hij zijn gelijknamige roman uitbracht. Het verhaal over Patrick Bateman, een rijkeluiszoontje met een fantastische baan, een afgetraind lichaam en talloze psychotische, moordlustige neigingen, zou oppervlakkig geweld verheerlijken. Veel meer nog dan de film beschreef het boek in grotesk detail hoe Bateman de hoofden van mooie meisjes opensplijt met zijn bijl en daarvan seksueel opgewonden raakt. Easton Ellis werd gewelddadige oppervlakkigheid, vrouwenhaat en verheerlijkende sadisme verweten. Zelfs zijn eigen uitgever vond het boek te gewelddadig en trok zich terug. Op zijn beurt noemde de schrijver zijn horror een ‘portret van een dun reepje van een generatie van rijke twintigers met strakke pakken, snel haar en een eindeloze fixatie op alles wat materieel succes uitstraalt’. Bovendien viel het geweld wel mee, stelde de auteur, die ‘slechts’ 10 procent van alle pagina’s wijdde aan daadwerkelijk bloederige scènes.

Via een andere uitgever kwam American Psycho er in 1991 toch, met negen jaar later dus ook de verfilming. Zowel het boek als de film werd een gigantisch commercieel succes. Het script van de film deed volgens de recensenten en fans zwaar onder voor die van het boek, maar over het grootste speerpunt van de Hollywood-pro-ductie was iedereen het unaniem eens: de briljante wijze waarop acteur Christian Bale de levensgevaarlijke psychopaat neerzette. Het maffe dansje en het encyclopedische betoog over zijn favoriete liedjes van Huey Lewis & The News in de seconden voordat hij een rivaal in stukjes hakt, de poëtische monoloog over zijn ochtendritueel – ‘Ik gebruik een reinigingslotion met diepe poriën. Onder de douche een met water geactiveerde gelreiniger. Vervolgens een honingamandellichaamsscrub en dan, op het gezicht, een foliërende gelscrub’ – en de intense paniekaanval als een collega een iets strakker visitekaartje overlegt; in 2000 leek het moeilijk voorstelbaar dat de jonge acteur uit Wales in zijn vrije tijd niet precies dezelfde psychopaat was. ‘Bale is heldhaftig in de manier waarop hij Bateman vreugdevol in verachting laat ronddansen,’ schreef vooraanstaand criticus Roger Ebert. ‘Er zijn geen sporen van terughoudendheid en dat is een kenmerk van een hele goede acteur.’

Ik zocht iemand die met grote overtuiging waanzin kon overbrengen. Daarvoor moet je over een enorm inlevingsvermogen beschikken

Verborgen diepten

Leonardo Dicaprio, destijds de grote ster van Titanic, was eigenlijk de aangewezen man om ’s werelds bekendste psychopaat te vertolken.

Regisseur Mary Harron zag dat anders en hield –tegen de eisen van filmmaatschappij Lionsgate in – koppig vast aan haar persoonlijke favoriet Bale. ‘Toen ik voor het eerst de auditietapes van Christian te zien kreeg, vielen mij direct zijn enorme verborgen diepten op,’ blikte Harron in een recent interview terug op haar kennismaking met de destijds 25-jarige Britse acteur. ‘Ik zocht iemand die met grote overtuiging waanzin kon overbrengen. Daarvoor moet je over een enorm inlevingsvermogen beschikken. Pas dan kun je laten zien wat zich allemaal onder die oppervlakte afspeelt. Een kwaliteit die doorgaans heel moeilijk te vinden is bij jonge acteurs.’

Zijn Britse gevoel voor humor hielp ook een handje. ‘Toen ik het boek las, moest ik alleen maar lachen,’ erkende Bale eens in een interview. ‘Ik had geen idee dat mensen dit verhaal als iets anders dan satire zagen.’

Harron: ‘Christian keek met de nodige humor naar de rol van Bateman. Het probleem met zoveel jonge Amerikaanse acteurs is dat zij denken dat zij het personage moeten zíjn. Hun rol volledig personaliseren. Bij Christian was het veel professioneler, zoals Engelse acteurs hun filmrollen zien als een verlengstuk van hun vak en niet van hun persoonlijkheid.’

Bale, die tot aan American Psycho slechts een handjevol noemenswaardige rollen had gespeeld, greep zijn kans op een commerciële doorbraak met beide handen aan. Om een geloofwaardige gek neer te zetten, dook hij diep in de wereld van seriemoordenaars om het verschil tussen psychopaten en psychotische personen te doorgronden. ‘Een psychopaat is iemand als Ted Bundy, die moordt en weet dat het verkeerd is, maar niet kan stoppen of gewoon niet wil stoppen. Een psychotisch persoon is iemand die geen grenzen kent,’ zou hij gezegd hebben tussen de opnames door.

Ook trainde en bruinde de acteur maandenlang zijn lichaam, een proces waarop hij in zijn biografie Christian Bale: The Inside Story of the Darkest Batman (2012) met weinig plezier terugkijkt. ‘Patrick Bateman is zo ontzettend ijdel en geobsedeerd door zijn uiterlijk. De psychologie van het personage kon ik prima uitvoeren; fysieke gesteldheid kan je helaas niet faken. Ik ben Engels, dus normaal gesproken kom ik nooit in de sportschool. Trainen is ongeloof lijk saai. Ik zweer het je: hoe groter je spieren worden, hoe minder hersencellen je hebt. Ik merkte dat ik moest stoppen met denken toen ik in de sportschool was, want als ik erover nadacht, zou ik beseffen hoe belachelijk het was dat ik ijzer aan het pompen was terwijl ik buiten had kunnen zijn met een drankje en een sigaret en genietend van een lunch. Ik trainde zes weken lang onafgebroken drie uur per dag met een personal trainer. Ik at alleen tijdens het trainen en bijna niets tijdens het filmen.’

Toch had Bale geen keuze als hij een succesvol acteur wilde worden, stelt hij. ‘Er zijn veel gemakkelijkere manieren om te acteren, maar die beheers ik niet. Misschien omdat ik geen opleiding heb gehad. Ik zie andere acteurs gewoon zichzelf zijn, snel switchen, ­vervolgens ongeloof lijke uitvoeringen tentoonstellen en dan weer terugschakelen naar zichzelf. Zelf merk ik dat ik tijdens het acteren steeds begin te lachen, omdat ik mij er te veel van bewust ben dat ik nog steeds mijzelf ben. Dus probeer ik maar zo ver mogelijk van mijzelf vandaan te blijven. Anders lukt het simpelweg niet. Het voordeel daarvan is dat mijn vrouw op deze manier met een heleboel verschillende mannen kan slapen. Zonder dat zij zich daar schuldig over hoeft te voelen.’

Ultieme handelsmerk

In de 22 jaar en 34 films die na American Psycho volgden, maakte Bale van die ongekende toewijding voor een filmrol zijn ultieme handelsmerk. Zijn bereidheid om onverantwoorde hoeveelheden kilo’s aan te komen óf te verliezen, manische tics en eigenaardigheden aan te leren en onmogelijke accenten te beheersen, leverde hem een van de mooiste cv’s op in Hollywood. Toch verliepen de eerste jaren na zijn doorbraak bijzonder stroef. Met titels als Reign of Fire, Captain Corelli’s Mandolin en Shaft stapelden de flops zich tussen 2000 en 2004 snel op. ‘Ik heb wat fouten gemaakt in mijn filmkeuzes,’ erkende Bale enkele jaren geleden. ‘Niet dat ik vreesde om ooit nog een goede baan te vinden of dat ik mijn huis zou verliezen, maar mijn vrienden en familie zagen aan mij dat er in die tijd iets goed mis was. Ik staarde uren naar de muren en overwoog andere beroepen.’

En toen was daar The Machinist, een filmrol waarvoor Bale in 2004 nog veel verder ging dan die van een goed verzorgde psychopaat. Om zich om te toveren in zijn personage Trezor Reznik, een wandelend skelet met hevige slaapproblemen, at Bale maandenlang niks anders dan een blikje tonijn en een appel per dag, aangevuld met heel veel whisky en sigaretten. ‘Deze man moest er uitzien alsof hij elk moment kon sterven,’ zei Bale over zijn ingrijpende besluit om 32 kilo af te vallen.

Op het witte doek speelde Bale overtuigend een uitgehongerde fabriekswerker, achter de schermen belandde de acteur in een zelfverklaarde trance. ‘Als je zo mager bent dat je nauwelijks een trap op kunt lopen, ben je helemaal één met je gedachten,’ omschreef hij de ervaring in The Guardian. ‘Alsof je je lichaam hebt verlaten. Het was de meest zen-achtige toestand die ik ooit in mijn leven heb gevoeld. Twee uur slapen, tien uur achter elkaar een boek lezen zonder te stoppen; ongeloof lijk. Niemand kon mij opwinden. Geen achtbaan van emoties. Pas zodra ik weer wat eten in mijn maag stopte, kwam die achtbaan weer terug. Helaas.’

Na een transformatie terugkeren naar de echte Bale bleek niet veel makkelijker. ‘Het kan een moeilijk, lang proces zijn om erna je normale zelf weer te vinden. Als ik deze manier van werken als een lamp zou kunnen aan- en uitzetten, zou dat geweldig zijn. Maar dat kan ik niet, ik moet mij echt uit deze personages zien te werken. Dat lukt niet altijd. Ik denk zelfs dat een deel van mij door al die transformaties voor onbepaalde tijd is veranderd. Maar dat hoort gewoon bij deze manier van werken.’

De recensies voor The Machinist waren allesbehalve denderend, maar voor Bale zelf betekende die rol een keerpunt in zijn carrière. ‘Dat project gaf mij me de schop onder mijn kont die ik nodig had.’

Wat volgde, was een serie aan ongekende successen. Zijn eerste rol na The Machinist werd Batman Begins, waarvoor Bale wederom moest transformeren van iel geraamte tot gespierde superheld: 50 kilo en een heleboel spiermassa erbij.

Aanvankelijk had Bale zijn twijfels om iemand te spelen ‘die denkt dat hij elke avond mag rondrennen in een vleermuispakje’, maar met de overtuiging van topregisseur Christopher Nolan lukte het Bale om ’s werelds meest geliefde superheld opnieuw uit te vinden. De duistere, volwassen versie van Batman viel in de smaak; Bale mocht zijn rol als Bruce Wayne nog eens dunnetjes overdoen in het veelgeprezen vervolg, The Dark Knight (2008). Zijn uitgangspunt hierin was helder: de superheld moest maar een keertje interessanter zijn dan de schurk. En toen was daar Heath Ledger, met zijn ultieme vertolking van The Joker. Alom beschouwd als een van de allerbeste schurken in de filmgeschiedenis. ‘Ik heb mijn geniale plannetje niet helemaal waar kunnen maken,’ concludeerde Bale achteraf droogjes.

Benieuwd naar de rest van het artikel? Je leest het op Blendle.

In het artikel lees je meer over Christian Bale. ‘Tijdens zijn overwinningsspeech bedankte Bale de duivel voor de nodige bevlogenheid. ‘Bedankt aan Satan voor de inspiratie over hoe ik deze rol moest spelen.’