‘Say hello to my little friend!’ Scarface viert 40e verjaardag

Zomaar een paar krantenberichten:

- Spaanse agenten pakten twee Marokkanen op die 90 kilo cocaïne wilden smokkelen naar Tanger. De drugs zaten in zakjes met het gezicht van Al Pacino als Tony ‘Scarface’ Montana erop.

- De Nederlands-Marokkaanse crimineel Samir Bouyakhrichan werd in de vroege ochtend van 28 augustus 2014 in Spanje geliquideerd. Hij was een van de rijkste Nederlandse drugscriminelen van dat moment. Bijnaam die hij voor zichzelf verzon: Scarface.

- Een 24-jarige man uit Michigan City ging naar binnen bij City Savings Bank en eiste 10.000 dollar. Hij trok zijn shirt omhoog, de bankbediende zag een T-shirt met Al Pacino/Tony Montana die een pistool in de lucht hield. In het midden van het T-shirt stond Straight to Hell, een verwijzing naar de Tony Montana quote: ‘Come on! I take you all to fucking hell! Come on!’ De overvaller keek naar de bankbediende en zei: ‘Je weet wat je moet doen.’

De berichten bewijzen dat de gangsterfilm Scarface veertig jaar na de première een onderdeel van de moderne samenleving is geworden. Zinnen uit Scarface die tot de populaire cultuur zijn gaan behoren en staan afgedrukt op T-shirts, lichamen, drugszakjes en koffiemokken:
- Say hello to my liltle friend!
- Don’t get high on your own supply
- You know what capitalism is? Get fucked.
- Never underestimate the greed of the other guy
- The world is yours chico

Cultverering

De belangrijkste mensen achter Scarface zijn vier oude witte mannen: regisseur De Palma, scenarioschrijver Oliver Stone, producent Martin Bregman en hoofdrolspeler Al Pacino/Tony Montana. De grootste fans van Scarface: jongeren van over de hele wereld die vaak een Afrikaanse, Arabische of latino-achtergrond hebben. Velen dromen ervan ooit een Tony Montana te worden. Ken Tucker, schrijver van het boek Scarface Nation: The Ultimate Gangster Movie and How It Changed America, gebruikt de term ‘massive cult veneration’, massale cultverering.

Het succesverhaal begon in 1929 met een roman genaamd Scarface. Hoofdpersoon Tony ‘Scarface’ Guarino leek verdacht veel op Al Capone, de gangster uit Chicago met de bijnaam Scarface. Het romanpersonage Scarface vermoordt een concurrerende maffiabaas en neemt de handel in illegale alcohol volledig over. Het boek werd in 1932 verfilmd met Paul Muni in de rol van Tony ‘Scarface’ Camonte. Eis van de censuur: het moest wel slecht aflopen, misdaad mocht niet lonen, anders zou de film nooit in de bioscopen kunnen draaien. De volledige titel werd voor de zekerheid: Scarface: The Shame of the Nation, Scarface: De Schande van de Natie.

Producent Martin Bregman kwam bijna vijftig jaar later op het idee een remake van Scarface te maken. Het verhaal werd verplaatst naar de moderne tijd. De gangsters waren geen Italiaanse Amerikanen meer, maar Cubaanse immigranten. De communistische dictator Fidel Castro had in 1980 125.000 Cubanen als wraak op president Reagan op boten naar de staat Florida gestuurd. De meesten van hen gingen naar Miami. 26.000 Cubanen hadden in de gevangenis gezeten. In kranten en tijdschriften werden ze de ‘crazies’ genoemd: levensgevaarlijke bendeleden met als enige doel heel veel geld verdienen, het maakte niet uit hoe. Volgens politiebazen in Miami doodden ze ‘voor een dollar’. Duizenden anderen leden onder grote mentale problemen.

Ze werden in Miami opgevangen in sportstadions of ze moesten leven in kartonnen dozen of onder bruggen. Florida veranderde volgens een FBI-agent in het ‘Wilde Westen’ door de Cubanen die door Castro waren weggestuurd. Drugs overspoelden de staat, Amerikanen werden bang voor Cubanen. Martin Bregman nam dit gegeven als uitgangspunt voor Scarface. Het scenario werd geschreven door Oliver Stone, later de regisseur van onder meer Platoon en JFK. Stone baseerde een groot deel van de tekst op eigen ervaring. Hij was jarenlang cokeverslaafd en deed ‘veel eerste persoonsonderzoek in Florida en de Caraïben’. Hij snoof en zoop en zag hoe de gangsters zich kleedden en gedroegen, werd vrienden met criminelen die de grote bazen kenden. De gangsters schepten op, vertelden geweldige verhalen, Stone schreef het stiekem op. Het was soms levensgevaarlijk, maar die momenten kon hij later gebruiken voor Scarface en hij omschrijft zijn ambitie met: ‘Ik wilde er een zonovergoten, derde wereld, sexy Miami-gangsterfilm van maken.’

Uitdaging

Stone verhuisde naar Parijs om het scenario af te ronden. Hij kickte af van coke en schreef Scarface ‘totally fucking cold sober’. Het moest het verhaal worden van een ‘een politieke vluchteling’ uit Castro’s Cuba die als doel heeft de top te bereiken in Amerika, het land waar alles mogelijk lijkt. Zoals Stone later vertelde: ‘Hoe kon je dit bizarre, opera-achtige personage in een Amerikaans, modern kader plaatsen? Dat was de artistieke uitdaging.’

‘Hoe kon je dit bizarre, opera-achtige personage in een Amerikaans, modern kader plaatsen? Dat was de artistieke uitdaging’

De beoogde regisseur Sidney Lumet verliet de set omdat het scenario hem niet beviel. Zijn opvolger Brian De Palma was aanvankelijk niet de droomkandidaat om Scarface te verfilmen. Hij begon zijn carrière voortvarend met de Stephen King-verfilming Carrie (1976) en de erotische thriller Dressed to Kill uit 1980, maar daarna flopten zijn films.

Zijn hoofdrolspeler Al Pacino kon ook wel weer een hit gebruiken. Twee jaar voor Scarface speelde hij de hoofdrol in het slecht ontvangen And Justice For All, in 1980 koos hij voor een rol in het nog slechtere Cruising. Pacino las het script van Scarface en zag het als de ultieme kans zich te rehabiliteren. Tony Montana is volgens hem ‘een Icarus die steeds dichter bij de zon vliegt en weet dat de vleugels op een gegeven moment zullen verbranden’ en hij zei: ‘Dat intrigeerde me aan het personage. Wanneer zijn mensen niet gefascineerd geweest door de gangsterwereld, de wereld die illegaal is? Het is altijd fascinerend te zien hoe mensen op het verkeerde pad belanden. Het idee dat mensen flirten met the big D, weet je? Het fascineert mensen gewoon. Het zorgde ervoor dat ik het wilde doen.’

Tony Montana’s beste vriend Manny Ribera werd gespeeld door de 25-jarige Steven Bauer. Hij kwam uit Miami, had Cubaanse wortels en was verkozen boven de favoriet van Brian De Palma: John Travolta. Volgende belangrijke keuze: Tony’s Amerikaanse liefde Elvira. Een impresario belde producent Martin Bregman en zei: ‘Marty, ik heb haar voor je gevonden!’ De producent antwoordde dat het te laat was, de casting zat er al bijna op. De impresario overtuigde Bregman dat zijn cliënt Michelle Pfeiffer toch naar New York vloog. Bregman noemde haar later ‘een meisje waar ik nooit van had gehoord, een grote onbekende’. Pfeiffer deed auditie in een theater op Broadway. Al Pacino vond haar bij voorbaat ongeschikt: ze was volgens hem onervaren en zag er niet uit als een gangsterliefje. De auditie begon. Pfeiffer droeg een rode satijnen jurk met veel bloot, snoof wat nepcoke en waarschuwde haar latere minnaar Tony met de zin: ‘Lesson number 2: Don’t get high on your own supply.’ Pacino. Stone en Bregman wisten meteen dat Michelle Pfeiffer de perfecte Elvira was en ze kreeg de rol als echtgenote van gangsterbaas Frank Lopez, de rivaal van Tony Montana.

Bedreigingen

Pacino bereidde zich maanden op de rol van Tony Montana voor. Op de set en zelfs thuis sprak hij een groot deel van de dag met een zwaar overdreven Cubaans accent. Dan oefende hij zinnen als ‘Say hello to my little friend’. Pacino maakte er iets van als ‘Say ello to mah leetle fren’. Op een middag werd Pacino gebeld door een onbekend nummer. Een man met een Tony Montana-accent waarschuwde dat het niet goed voor zijn gezondheid zou zijn de film te doen. Anderen kregen eveneens bedreigingen. De crew besloot grote delen van Scarface voor de veiligheid niet meer op te nemen in Florida en ze vlogen naar Los Angeles. Brian De Palma zou later zeggen: ‘They basically ran us out of town.’ Kostuumontwerper Patricia Norris denkt dat er doden waren gevallen als ze in Miami waren gebleven en ze vertelde: ‘Er waren mensen uit de stad die ons haatten omdat ze dachten dat we een pro-Castro-film maakten. En dan waren er nog echte drug people, Colombianen die naar de set kwamen.’ Een van hen ging naast haar zitten en toonde een doorgeladen pistool.

De eerste scènes van Scarface werden opgenomen in november 1982. Dat gebeurde in Santa Monica en op andere plekken in Los Angeles. De crew vloog in mei 1983 terug naar Florida. De ergste bedreigingen leken voorbij en er werden scènes opgenomen op en rond Miami Beach. De première was op 1 december 1983 in New York. Cher was aanwezig, net als Raquel Welch en Eddie Murphy. Schrijver Kurt Vonnegut liep weg tijdens een beruchte scène waarin Tony’s vriend Angel met een kettingzaag in stukjes werd verdeeld. Martin Scorsese, regisseur van onder meer Taxi Driver, Raging Bull en Mean Streets, zat vooraan. Hij draaide zich na afloop om naar Steven Bauer/Manny Ribera en zei: ‘Steven, dit is een geweldige film. Maar wees er maar op voorbereid dat Hollywood de film gaat haten, want het gaat over hen.’

Scorsese doelde op de hypocrisie van acteurs en Hollywood-bazen die op feestjes grote hoeveelheden coke snoven, maar in de openbaarheid sterk antidrugs waren. Aanwezige Hollywood-mensen verafschuwden Scarface inderdaad en bijna alle critici haatten de film ook. Pauline Kael van The New Yorker noemde de scènes ‘zo vormeloos dat we niet weten of ze grappig bedoeld zijn’ en ze schreef: ‘Het is een druggy spektakel, manisch en vermoeiend.’

Recensies in The New York Times en andere belangrijke Amerikaanse kranten waren nog vernietigender. Vooral het accent van Tony Montana werd belachelijk gemaakt. Moest dat Cubaans-Amerikaans voorstellen? Of was het een persiflage? Tientallen critici noemden Pacino een ‘artistieke sell-out’. Zijn spel was een parodie op gelaagd, beheerst acteren, het was zwaar over the top, zoals hij later wel vaker deed.

Pacino verdedigde zich tegen de kritiek door te beweren dat er toch echt een gedachte achter zijn spel zat. In The New York Times vertelde Pacino dat Scarface een film als een opera was. Regisseur Brian De Palma wilde dat en daarom speelde hij de rol van Tony Montana als een tweedimensionale karikatuur zonder reflecteringsvermogen. Producer Martin Bregman zei onlangs: ‘We waren geschokt door de ontvangst van de film, werkelijk geschokt. We kregen geen enkele goede recensie. Geen een!’ Pacino deed of alle kritiek hem niets deed, maar dat was een leugen. Manny Ribera/Steven Bauer vertelde later dat Pacino en hij het jaren niet over de negatieve reacties konden hebben.

‘Er wordt meer dan honderd keer fuck gezegd in deze film. Dat is meer dan de meeste mensen in hun hele leven zeggen’

Expliciet taalgebruik

Er was meer slecht nieuws. Scarface kreeg door expliciet taalgebruik en excessief geweld een X-beoordeling van de Amerikaanse filmbond. Dat betekende dat niemand beneden de 17 jaar de film mocht zien. Producent Bregman protesteerde, na veel gelobby werd het een minder strenge R-rating. Lang niet iedereen begreep dat. Actrice Joan Collins zei na de première: ‘Er wordt meer dan honderd keer fuck gezegd in deze film. Dat is meer dan de meeste mensen in hun hele leven zeggen.’

Volgens Variety bevatte Scarface ‘meer vier-letterwoorden dan welke eerdere film ook’. Ondanks de R-rating viel het aantal bioscoopbezoekers aanvankelijk tegen. Veel populairdere films uit 1983: Flashdance, Risky Business, Trading Places en de James Bond-film Octopussy.

Volgens producent Martin Bregman is het door alle negativiteit na de première extra fijn dat de film ‘een iconische status’ heeft gekregen. De verering begon in de getto’s van Amerika. In 1984 was Scarface de meest verkochte videoband in arme wijken. Zwarte en latino-jongeren troefden elkaar op straat af met Scarface-quotes en ze kregen volgens een Latijnse Amerikaan de ambitie hun ‘little Tony Montana-dream’ te leven. Acteur Vincent Laresca zei: ‘Ik groeide op in New York als een latino-man en ik had zoiets van: ik wil Tony Montana worden, ik heb een kans een Tony te worden. Tony arriveerde hier per boot en hij moest en zou de Amerikaanse droom leven, by any means necessary.’

Gangstarapper Brad Terrence Jordan nam Scarface aan als artiestennaam, want ‘this cat is just like me’. Zijn oude band Geto Boys eerde Scarface al met de Tony Montana-quote: ‘All I have in this world is my balls and my word/ And I don’t break ’em for no one’. De Cubaanse vluchteling Cuban Link liet een tatoeage zetten van de beroemdste Scarface-poster en nam songs op als Scarface en Scarface II. 50 Cent stond verkleed als Tony op de voorkant van het tijdschrift Vice. De controversiële rapper Paris zette een eigen platenlabel op en noemde het Scarface Records.

Would-be-gangsters zagen in Tony Montana een rolmodel. Op een van de populairste Scarface-posters zit Al Pacino/Tony Montana voor een tafel vol coke. Agenten vielen huizen binnen van dealers en zagen de afbeelding vaak aan de muur of op de koelkast hangen. Bendeleden droegen witte leren jassen van 1500 dollar met op de achterkant SCARFACE. De legendarische ‘Say Hello to my little friend’-balkonscène laat er geen enkel misverstand over bestaan dat het slecht met hem afloopt, maar de meeste kijkers uit de zwarte en latino-getto’s van Amerika interpreteerden de moraal van de film heel anders. Iedereen leek 15 minuten Scarface-faam te willen en Tony Montana leidde weliswaar een kort, maar wel een spectaculair leven. Een Amerikaanse tiener vertelde: ‘Iedere zichzelf respecterende jongen heeft een Scarface-poster in zijn kamer hangen. Als je die gigantische zwart-witte Scarface-poster ophangt dan straalt de mannelijkheid in zekere zin ook op jou af.’

Regisseur Brian De Palma beweerde ineens dat het altijd de bedoeling was geweest zijn film voor ‘een echt straatpubliek’ te maken: ‘Mensen die praten tijdens de film, een zeer eenvoudig publiek.’

Langzaam maar zeker werd de film ook een culturele klassieker. Ken Tucker noemt Scarface in zijn boek Scarface Nation: The Ultimate Gangster Movie and How It Changed America ‘een geweldig en oppervlakkig pop-meesterwerk’ en hij schrijft: ‘Het is allemaal buitenkant, maar boy, wat hebben De Palma, Stone en Pacino allemaal aan die buitenkant toegevoegd!’

Twintig jaar na de release waren er vijf miljoen dvd’s van Scarface verkocht. In The New York Times werd de film ‘an underground classic’ genoemd

Tony Soprano

In series en andere films wordt er geregeld naar Scarface verwezen. In de eerste aflevering van The Sopranos uit 1999 beschrijft Christopher Moltisanti een plan voor een gangsterfilm-scenario aan Tony Soprano. Het eindigt met een schietpartij tussen twee maffiosi en Tony’s neefje zegt: ‘This is Scarface, final scene, fuckin’ bazookas under each arm, say-hello-to-my-little-friend time!’

In Curb Your Enthusiasm komt een rapper voor die zich Krazee-Eyez Killa noemt. Hij geeft hoofdrolspeler Larry David een rondleiding door zijn villa en vertelt over zijn grote droom: een enorm plasmascherm op het plafond van zijn slaapkamer waar Scarface 24 uur per dag wordt gedraaid.

In het zesde seizoen van The Simpsons praat Homer met een Cubaans accent over donuts en hij zegt: ‘First you get the sugar, then you get the powder, then you get the women.’ Scarface-fans weten uiteraard dat dit een variatie is op de Tony Montana-quote: ‘First you get the money, then you get the power, then you get the woman.’

Twintig jaar na de release waren er vijf miljoen dvd’s van Scarface verkocht. In The New York Times werd de film ‘an underground classic’ genoemd met een ‘cult following’. Er werd dat jaar ook een documentaire over de invloed van Scarface op de hiphopwereld uitgeven met de titel: Def Jam Presents: Origins of a Hip-Hop Classic. Rapper Sean Combs/Puff Daddy onthulde de film 63 keer te hebben gezien en hij zei: ‘Je kijkt het voor de lessen.’ Snoop Dogg vond Scarface ‘een van de belangrijkste films ooit’. Drie jaar later kwam er een Scarface-game uit genaamd The World Is Yours die miljoenen keren werd gedownload. Op Scarfacemobile.com konden fans ringtones downloaden met beroemde Scarface-quotes.

De populariteit bleef niet beperkt tot Amerika. In Napels woonde een maffioso genaamd Walter Schiavone. Hij bekeek Scarface tientallen malen, gaf een videoband van de film aan zijn architect, spoelde door naar beelden van Tony Montana’s villa, beloofde de architect 3 miljoen euro en zei: ‘Zo’n huis moet je voor me bouwen.’

NBA-legende Shaquille O’Neal vierde zijn 34ste verjaardag in Miami met een Scarface-themafeest. Hij had de set van Scarface laten nabouwen, er liepen Manny Ribera’s, Tony Montana’s en Elvira’s rond. In kooien zaten echte tijgers, op een metersgroot beeld stond: The World Is Yours. Tony Montana liet een vergelijkbaar kunstwerk in zijn villa bouwen en hij worstelde graag in zijn tuin met tijgers.

Veertig jaar na de première is de populariteit van Scarface onverminderd groot. Er zijn Scarface-dartborden, -pokerchips, -sandalen, -douchegordijnen te koop. Halloween-vierders kunnen voor 549,95 dollar het witte discopak aanschaffen waar Tony Montana graag in liep. Inbegrepen bij de prijs: een speelgoed-machinegeweer. Rapper Chief Keef noemde vorig jaar een van zijn hits Tony Montana Flow. Future maakte samen met Drake het eerbetoon Tony Montana, met zinnen als: ‘All I got is my balls and my word, fuck the roaches!’ Een vrouwelijke rapper genaamd Tink Montana brak dit jaar door met de Scarface-ode: Say Hello to my Little Friend.

Ook in Nederland hebben de meeste jongeren de film inmiddels gezien. Een Rotterdamse moeder zei in augustus 2023 op RTV Rijnmond: ‘Ze lopen met messen en wapens rond, geïnspireerd door Scarface en Mocro Maffia. Er speelt zoveel, ze moeten altijd op hun hoede zijn.’ Officier van Justitie Koos Plooij vertelde tijdens een panelgesprek dat hij bij huiszoekingen van Mocro Maffia-verdachten geregeld posters van Scarface tegenkomt.

Al Pacino klaagt er nogal eens over dat hij over geen enkele andere film zo vaak moet praten als Scarface. Waarom begonnen ze niet over Heat, Serpico, Dog Day Afternoon, Donnie Brasco, The Godfather, desnoods over Scent of a Woman? Het is een zinloze strijd. T-shirts met Say hello to my little friend! of The World is Yours worden nog steeds talloze keren per week verkocht. De ringtone met die zinnen is miljoenen keren gedownload.

Sinds 2011 wordt er gewerkt aan een derde versie van Scarface dat is geschreven door de gebroeders Coen, bekend van films als Fargo en Burn After Reading. De aanvankelijke releasedatum – februari 2018 – wordt steeds uitgesteld en het laatste nieuws is dat de beoogde regisseur Luca Guadagnino, doorgebroken met Call Me By Your Name, het in 2023 heeft opgegeven. Andere regisseurs zagen bij nader inzien ook niets in een remake van de remake en waarschijnlijk is het ook beter zo: succesvoller en invloedrijker kan de film toch niet worden. De tagline van de 1983-versie van Scarface luidde: ‘For one brief moment the world was his’. Niemand kon toen nog weten dat het veel en veel langer zou duren.

Zinloze strijd

Al Pacino klaagt er nogal eens over dat hij over geen enkele andere film zo vaak moet praten. Waarom begonnen ze niet over Heat, Serpico, Dog Day Afternoon, Donnie Brasco, The Godfather, desnoods over Scent of a Woman? Het is een zinloze strijd. T-shirts met Say hello to my little friend! of The World is Yours worden nog steeds talloze keren per week verkocht. De ringtone met die zinnen is miljoenen keren gedownload. Sinds 2011 wordt er gewerkt aan een derde versie van Scarface dat is geschreven door de gebroeders Coen, bekend van films als Fargoen Burn After Reading. De aanvankelijke releasedatum – februari 2018 – wordt steeds uitgesteld en het laatste nieuws is dat de beoogde regisseur Luca Guadagnino, doorgebroken met Call Me By Your Name, het in 2023 heeft opgegeven.

Andere regisseurs zagen bij nader inzien ook niets in een remake van de remake en waarschijnlijk is het ook beter zo: succesvoller en invloedrijker kan de film toch niet worden. De tagline van de 1983-versie van Scarface luidde: ‘For one brief moment the world was his’. Niemand kon toen nog weten dat het veel en veel langer zou duren.