Bart Nijman: 'Politiek Nederland mankt achter zijn eigen staart aan'

*Mark Rutte en Femke Halsema na de officiële opening van het Nationaal Holocaust-museum.

‘Sinds kort ben ik ook Swiftie,’ zegt Frans Timmermans met een geforceerde glunder in de telefooncamera van de TikTok-stagiair van de PvdA, ‘want ik vind dat Taylor Swift het geweldig doet.’ Daar zal de Amerikaanse muziekmiljardair vast heel blij met zijn, een endorsement van ome Frenske.

Een week eerder had de partijleider van GroenLinks-PvdA zich in vergelijkbare bewoordingen uitgesproken over Europapa van Joost Klein. Timmermans omschreef de Nederlandse inzending voor het Songfestival als een ode aan het Europese ideaal.

Tussen de twee muzikale optredens van de Limburgse leider voltrok zich een antisemitisch intermezzo. De opening van het Nederlandse Holocaustmuseum in Amsterdam werd luidruchtig ontsierd door demonstranten die ‘kankerjoden’ en ‘Hamas is mijn broeder’ scandeerden naar Holocaust-overlevers en hun nabestaanden. Tot in de Portugese synagoge werden deelnemers aan de plechtigheden vergast op jodenhaat. GroenLinks-PvdA speelde op diverse niveaus een treurige rol in het schouwspel.

Voorafgaand aan de opening van het museum had Kamerlid Kati Piri namens de partij een verklaring op X gedeeld waarin de aanwezigheid van de Israëlische president Isaac Herzog letterlijk ‘ongewenst’ werd verklaard vanwege de acties van het Israëlische leger tegen ‘onschuldige mensen’ in Gaza. De oproep leidde tot grote verontwaardiging, niet in de laatste plaats onder leden van de Partij van de Arbeid zelf.

Onder de verantwoordelijkheid van burgemeester Femke Halsema (GroenLinks) ontaardde de demonstratie tegen Herzog, die al voor 7 oktober was uitgenodigd en uiteraard niet werd afgebeld, in een uiterst onfrisse vertoning van ‘antizionisme’. Het leidde tot een foto die fotograaf Amaury Miller voor De Telegraaf maakte en moeiteloos als wrang aandenken in de souvenirwinkel van het nieuwe museum kan worden verkocht. Op de prent is de 5-jarige Sharai te zien, achterkleindochter van Holocaust-overlevende Rudie Cortissos, die langs dranghekken met Palestijnse vlaggen loopt en wordt uitgejoeld door woedende demonstranten. Cortissos, die met koning Willem-Alexander de officiële openingshandeling van het museum verrichte, moest tijdens de plechtigheid scheldpartijen en pro-Palestijnse leuzen ondergaan. Fysieke agressie richtte zich tegen de politie, die stenen en vuurwerk moest incasseren. Een demonstrant klom op een politiebus, anderen bekladden het voertuig en vernielden de banden.

In een eerste reactie op de verontwaardiging over het verloop van de demonstratie liet de burgemeester via haar woordvoerder weten dat ‘tijdens de opening gruwelijke herinneringen en hedendaags verdriet samenkwamen. Dat mag schuren en ook dat hoort bij een vrije democratie.’ De gemeente betitelde de betoging als een ‘tegendemonstratie’ en die mogen ‘binnen zicht- en gehoorafstand gehouden worden,’ aldus Halsema tegen De Telegraaf. Als dit een tegendemonstratie was, beschouwt de gemeente Amsterdam de opening van een museum over de Holocaust kennelijk als een demonstratie.

Brede verontwaardiging

Onder druk van de brede verontwaardiging in media en politiek Den Haag ging Halsema op bezoek bij Cortissos, een plichtpleging die ze deelde via Instagram: ‘Ik heb ze laten weten hoe afschuwelijk en onrechtvaardig ik het vind. Ik heb hem gezegd hoezeer het mij spijt en dat er voor antisemitisme nooit, maar dan ook nooit een excuus is.’ Woorden die zich toch moeizaam verhouden met haar eerdere opmerking, dat het mag schuren.

Terwijl Halsema probeerde de gemoederen te bezweren, stookte een voormalig voorzitter van Dwars, de jeugdstorm van GroenLinks, de situatie nog wat verder op. Nadat voormalig CIDI-directeur Ronny Naftaniël naar aanleiding van het PvdA-standpunt kenbaar maakte dat hij na bijna een halve eeuw zijn lidmaatschap ging beëindigen, vulde de tijdlijn van Sabine Scharwachter zich met jolijt. Ze toonde zich verrukt dat de ‘hasbara’ (Israëlische propaganda) haar partij verlaat. Deze verdeeldheid is vermoedelijk niet de swag die de Limburgse leider terug in de linkse politiek wilde krijgen.

Natuurlijk – Dwars stelt weinig voor en zo’n Sabine Scharwachter is echt geen belangrijk politiek figuur. Wel is ze reeds vanaf de verkiezingscampagne tekeer aan het gaan tegen Timmermans en het PvdA-deel van de partij, en haar tijdlijn vult zich al maandenlang met een melange van onnozele kwaadaardigheid inzake de terreur tegen Israël. Maar zelfs haar openlijke huldiging van de doelstellingen van Hamas zijn kennelijk geen reden voor royement. Zo woke geworden, of zo angstig voor radicale elementen in de eigen gelederen, dat ze liever de oude ziel gedesillusioneerd zien uitdoven dan de jeugd een stevig bijlesje geschiedenis en internationale betrekkingen te geven.

‘Wat vinden jullie eigenlijk zo erg aan die Hamas-charter? Staan echt prima dingen in,’ schreef Scharwachter droogjes over de beginselverklaring van Hamas, die oproept tot vernietiging van de staat Israël en dus tot genocide op het Joodse volk. Dat deed ze een dag na de taferelen bij de synagoge en het Holocaustmuseum, een escalatie die Timmermans zelf eveneens in de schoenen van de organisatie schoof door te zeggen dat zij de opening hebben gepolitiseerd door Herzog in te vliegen, en zich toch ietwat miskend te beklagen dat hij zelf niet was uitgenodigd.

Alsof de woedende ‘kankerjood’ schreeuwende moslims die Hamas als hun broeder beschouwen dan waren thuisgebleven. Voor Halsema had het niet uitgemaakt: die verklaarde achteraf in een brief aan de gemeenteraad dat überhaupt niemand dergelijke verderfelijke kreten had gehoord. Politiek misschien het veiligste antwoord, maar iedereen die de beelden van de demonstratie bekeek weet dat het een leugen is.

Hamas-sympathie

Kati Piri, die sinds het publiceren van de ongewenstverklaring van president Herzog had gezwegen, verscheen tijdens het eerste Vragenuurtje na de betoging in de Kamer om namens GroenLinks-PvdA van demissionair minister van Buitenlandse Zaken Hanke Bruins Slot (CDA) te verlangen dat de Nederlandse subsidies aan UNRWA worden hervat. Sinds de Hamas-aanval op Israël van 7 oktober is aan het licht gekomen dat zeker twaalf Palestijnse werknemers van de VN-organisatie deelnamen aan de pogrom, zijn Hamas-tunnels onder hun hoofdkwartier in Gaza City aangetroffen en worden honderden werknemers verdacht van sympathie voor Hamas, deelname aan de spontane straatfeesten na de slachting of botweg lidmaatschap van de gewapende tak van de terreurbeweging.

Nederland stopte daarop de subsidieverstrekking, maar op basis van een VN-bewering dat Israël UNRWA-personeel heeft gemarteld om tot bekentenissen te komen, eiste Piri dat de geldkraan voor de organisatie weer geopend wordt – zonder dat ze daaraan voorwaarden voor besteding, controle en interne opschoning van subversieve elementen koppelt. UNRWA is een organisatie die zijn eigen taakstelling niet kan bewaken, maar GroenLinks-PvdA heeft geen bezwaar om wanbeleid te subsidiëren met Nederlands belastinggeld. De motie kwam niet door de stemmingen.

De Israëlisch/Palestijnse kwestie is in al z’n felheid en dogmatiek vooral een contrastvloeistof waarmee de buitenwacht de groeipijnen kan diagnosticeren van een partij met oude, diepliggende sociaal-democratische wortels die probeert te vergroeien met een partij die als een veld wilde seizoensbloemen is, waar een heleboel ideologisch onkruid tussen woekert. En Timmermans is geen hele goede tuinman, die bewatert vooral zijn eigen belangen.

In Den Haag wordt wat lacherig gedaan over de lamlendigheid die Timmermans uitstraalt vanuit de wachtkamer van de oppositiebankjes

De huidige partijleider kwam vorig jaar terug naar Nederland om één ding te doen: premier worden als fractieleider van GroenLinks-PvdA. Helaas, de fusiepartij kwam als runner-up uit de naar rechts leunende verkiezingsuitslag in november en sindsdien moet men op links knarsetandend toezien hoe vier partijen onder leiding van politieke aartsvijand Geert Wilders proberen tot een coalitie te komen. Timmermans heeft zijn doelstelling bijgesteld en roept overal dat het voorkomen dat Nederland ooit een premier Wilders krijgt zijn belangrijkste streven is, maar het is niet dankzij zijn inspanningen dat dit vooralsnog inderdaad niet in de kaarten staat. Het kan ook maar matig verhullen dat zijn eigen beweging sinds het verzenden van de geboortekaartjes van de fusie nog geen enkele merkbare groei heeft doorgemaakt, maar wel pijntjes laat zien.

In Den Haag wordt vooral wat lacherig gedaan over de lamlendigheid die Timmermans uitstraalt vanuit de wachtkamer van de oppositiebankjes en het schijnt dat men zelfs binnen GroenLinks-PvdA soms flink op hem in moet praten om hem überhaupt aan het werk te houden. Wellicht dat hij daarom plaatjes moet draaien op TikTok. Bezigheidstherapie voor uitgebluste boomers die hun relevantie afmeten aan hoeveel zware woorden ze aan het adres van hun populistische vijanden kunnen richten.

Elastieken moraal

Niet dat de formatiebewegingen op rechts nou zoveel levenslust uitstralen. Geert Wilders wilde met zijn 37 zetels bijzonder graag premier worden, maar kan op basis van zijn eigen trackrecord als harde retoricus en indiener van enkele rechtsstatelijk onmogelijke wetsvoorstellen niemand vinden die dat avontuur echt graag met hem aan wil gaan. Al ruim vier maanden wordt onder leiding van verschillende informateurs geprobeerd om van PVV, BBB, VVD en NSC een levensvatbaar kabinet te kneden. Aan de gretigheid van PVV en BBB ligt het niet en ook de VVD heeft uiteindelijk voldoende honger naar de macht om tot onwaarschijnlijke samenwerkingen te komen – de voorgaande kabinetten-Rutte laten de elastieken moraal van de VVD goed zien.

NSC van Pieter Omtzigt, echter, is bijzonder onwillig gebleken. Het mag van hem geen regulier kabinet zijn, maar het moest extraparlementair of iets anders experimenteels, Wilders moest afstand doen van zijn ambitie voor het Torentje en voordat ze überhaupt op die voorwaarden uitkwamen, heeft de PVV-leider meerdere wetsvoorstellen ingetrokken en min of meer gedwongen moeten verklaren dat Nederland inderdaad een Grondwet heeft waar allen zich aan dienen te houden. In zekere zin meer kolderiek dan de socialemedia-oprispingen waarmee Frans ‘hello fellow kids’ Timmermans probeert om linkse jongeren te winnen voor opa’s tomeloze persoonlijke ambities.

Een en ander wekt bijzonder weinig vertrouwen voor de stabiliteit van een kabinet, extraparlementair of anderszins. Als na maanden moeizaam onderhandelen nog altijd nukkige geluiden te horen zijn over wie wel of geen premier mag worden en hoe ondemocratisch dat volgens Wilders is, mag de vraag gesteld worden hoeveel wantrouwen een coalitie kan verdragen voordat ze überhaupt aan hun echte taak kunnen beginnen.

Dat is om niet te zeggen dat deze samenwerking doodgeboren in het kraambed ligt, want werkelijk niemand lijkt zin te hebben om in deze samenstelling het landsbestuur een flinke zwengel te geven. Met de voorgenomen vorm van een ‘programmakabinet’ dat voor 50 procent uit politici met een partijkaart en voor 50 procent uit mensen zonder politieke affiliatie zou moeten gaan bestaan, zetten met name NSC en VVD zich in ieder geval op armlengte afstand van een welhaast onvermijdelijke implosie. Het zet ook de deur open voor volgende kabinetten om de vaste coalitieformules in te ruilen voor politieke laboratorium-opstellingen, wat weleens kan leiden tot nog meer verwarring en nog minder houvast.

Nieuwe verkiezingen

De gedachte aan nieuwe verkiezingen dringt zich op. Zou dat niet beter zijn dan wachten op de onvermijdelijke val van een kabinet dat voor de helft gevuld wordt met mensen die achter de counter van een snackbar of uit de materiaalkast van een voetbalclub vandaan zijn gerecruteerd om de posities voor mensen zonder politieke affiliatie te vullen, en voor de andere helft met mensen die wél een politieke affiliatie hadden, maar hun partijkaart door de shredder getrokken zagen worden op het moment dat ze toetraden tot PVV Programmakabinet I? Zowel Ronald Plasterk als Kim Putters (beiden PvdA) kreeg bakken kritiek, verwijten en beschuldigingen van verraad vanuit de linkerhoek en dito media vanwege hun formatiediensten, en diverse partijen waaronder GL-PvdA, de SP en D66 hebben verklaard dat eenieder die toetreedt tot een kabinet met de PVV onmiddellijk zijn royement tegemoet kan zien. Dan wel, ja.

Maar nee, het zou niet beter zijn om nieuwe verkiezingen te houden en wel om de simpele reden dat de partij van Geert Wilders zo’n beetje als enige een stijgende lijn laat zien in de peilingen. Is men in Den Haag, op de ministeries, in de media en in alle zelfverklaard weldenkende lagen van de samenleving, nu al zeer ontstemd dat de grote blonde populist onvermijdelijk is geworden, nóg meer zetels voor Wilders zou natuurlijk echt desastreus zijn voor de democratie.

En zo leidt een kabinet dat nooit geboren had mogen worden – Rutte IV – tot een doodgeboren opvolger, waar niemand de beschuit met muisjes voor zal smeren

Dat ziet de kiezer dus anders, getuige de peilingen. Omtzigt verliest daarin consequent de helft van zijn twintig zetels en dat laat zien dat een stem op NSC voor veel mensen toch een soort ‘laatste kans-keuze’ was, een joker die ingezet kon worden om niet op de PVV te hoeven stemmen. Maar sinds Omtzigt zich zo grillig is gaan gedragen en hij de formatie eerder belemmert dan versnelt, ondanks de breed gedragen behoefte aan een snelle omslag na de Rutte-jaren, zie je dat een deel van zijn kiezers het vizier toch alvast op Geert zet.

En zo leidt een kabinet dat nooit geboren had mogen worden – Rutte IV – tot een doodgeboren opvolger, waar niemand de beschuit met muisjes voor zal smeren, maar velen wel gretig het grafje voor willen graven. Tot die tijd wordt het politieke bedrijf gegijzeld achter een demissionair kabinet waarvan het aantal weglopers niet meer op één hand te tellen is, Mark Rutte heel druk is met het regelen van een nieuwe NAVO-baan en zelfs hij vaak niet eens weet waar anderen zijn: D66-minister van Volksgezondheid Ernst Kuipers was wekenlang van de aardbodem verdwenen en niemand leek te weten in welke nieuwe functie hij zou opduiken – het toch al zo broze aanzien van het politieke ambt had echt zonder dergelijke schofferingen gekund.

Magie van Mark

En iedereen, echt iedereen wil van ze af. De magie van Mark is verdwenen. Wat hij achterlaat is een intrinsiek en niet te ontkennen wantrouwen in de instituties, die zich onredelijk hebben gedragen (toeslagenaffaire, Groningen, de dwingende coronamentaliteit), elkaar de hand boven het hoofd hielden, al dan niet met hulp van de Raad van State, en aan het einde van de rit de asielzoekerscentra laten uitpuilen terwijl de woningbouw achterblijft, het stroomnet overbelast raakt en het vestigingsklimaat voor bedrijven verslechtert.

Een grote order voor nieuwe onderzeeboten gaat niet naar ‘ons eigen’ Damen Shipyards, maar naar het Franse Naval, ondanks subversieve methoden met hacking en nepnieuws die zij voor hun lobby hebben ingezet, omdat Mark een Frans duimpje omhoog hard nodig heeft voor zijn NAVO-benoeming. Hightech-icoon ASML dreigt een deel van de chipproductie elders te gaan onderbrengen als de Nederlandse woningbouw niet aantrekt en kennismigratie niet beter wordt gestimuleerd en dat is zo dreigend voor de economie dat aan een deltaplan ASML-behoud wordt gewerkt.

Uit eigen onderwijs zullen de arbeidskrachten voor het techbedrijf niet komen, want de onderwijskwaliteit holt harder achteruit dan het schrappen van taal- en rekentoetsen kan verhullen.

Hoe een nieuw kabinet er ook uit gaat zien en wat de partijen daarin ook als eerste willen aanpakken – het is bijna begrijpelijk dat niemand staat te popelen aan de voet van de bergen die verzet moeten worden. Maar de politieke lankmoedigheid werkt het vicieuze gevoel wel in de hand: het lijkt soms of het hele land in demissionaire status verkeert.

De enigen die alle zeilen bijzetten, zijn degenen die met ducttape, pleisters en gaas verbandjes aanleggen in de BV Nederland, de zorg, het onderwijs en de samenleving. En die zijn allemaal overspannen. Vraag het in een ziekenhuis, aan een leraar of bij de hulpdiensten – overal ervaren ze hoge werkdruk, uitval, ziekte en de groeiende plaag van ideologische bureaucratie. Tot in de brandweerkorpsen dringt het spook van het inclusiviteits- en diversiteitsdenken zich op, want een gelijke man/vrouw-verdeling en voldoende mensen met een moeilijke achternaam is belangrijker dan brand blussen.

Lamlendigheid

Zo mankt Nederland een beetje achter z’n eigen staart aan. Er is een ideeënloze lamlendigheid, verpersoonlijkt in Frans Timmermans die andere artiesten prijst om zijn eigen sleetse riedel niet te veel op repeat te hebben. Links wordt gegijzeld door de eigen radicale uitersten die met hun woke agenda van diversiteit, inclusiviteit, klimaat, gender en, ach welja, een zweem van antisemitisme staan te wapperen. Alles is onveilig, iedereen heeft een trauma of defect waar rekening mee gehouden moet worden en de geschiedenis is kwetsend – er hoeft voorlopig weinig vernieuwing verwacht te worden uit een ideologische hoek die anderen vooral klein wil maken en wil houden.

Er is een wantrouwige onwil tussen partijen en bewegingen onderling, goed zichtbaar bij de wisseling van de wacht. Veel kiezers willen het roer omgooien, maar ze zijn niet met voldoende om de oude machten echt te kraken. En als doorgewinterde critici van de zittende macht baadt zowel Wilders als Omtzigt in een bepaalde mate van onzekerheid om zelf het heft in handen te nemen – beleid controleren en bekritiseren is nog echt iets anders dan nieuwe plannen instigeren en andere ideeën propageren.

Dan is er nog de totale demissionaire onverschilligheid van de aanstaande vertrekkers, die het enerzijds allemaal wel best vinden om nog even op de winkel te passen tijdens het zoeken naar ander werk, maar die er ook geen enkele moeite mee hebben om hun geplaagde ambt nog wat verder uit te hollen voordat de achterblijvers het stokje overnemen. Iedereen wordt geacht zich aan de wetten, regels, normen en ongeschreven regels van de democratie en rechtsstaat te houden, behalve degenen die op het punt staan om in de vergetelheid te verdwijnen.

De negatieve impact van de Haagse morele draaikolk op de samenleving tekent zich al jarenlang af, maar wordt voor steeds meer mensen zichtbaar. De vraag dringt zich op hoe ver de kiezer bereid is te gaan, maar ook hoelang het nog moet duren voordat de zogenaamde middenpartijen zowel hun politieke moed als hun boerenverstand terugvinden, en niet te vergeten: een energieke brandstof die vooruitgang aanwakkert en niet de moedeloze zuurstofarmoede die het vuurtje langzaam verder uitdooft.