De ontmaskering van de Russische witwas-koningin Ekaterina Zhdanova

‘Verliezers geloven in geluk, en de gelukkigen geloven in zichzelf.’ Het is in juli 2016 een quote als op een gelukskoekje, op de cover van het Russische glamourmagazine nStyle. De woorden komen uit de mond van een aantrekkelijke, in het wit geklede, jonge vrouw, die inderdaad zelfvertrouwen uitstraalt terwijl ze de lezer in de ogen kijkt. 

De cover is terug te vinden op de Instagrampagina van het blad. Daar staat ook waar het interview met Valeryevna Ekaterina Zhdanova, geboren op 18 maart 1986, over gaat. ‘Hoe je kunt slagen in Moskou, over waar je van houdt en het verlangen om te leven!’ Ekaterina heeft op dat moment een serie hotels en winkels geopend in Moskou. Ze viert feest met Russische tv- en popsterren en showt regelmatig haar peperdure horloges. ‘Ik droomde er als kind al van om zakenvrouw te worden,’ zegt ze in het glamourblad. 

{{ trans('customs.newsletter_signup.responsemsg') }}

{{ trans('customs.buttons.signup') }}

Vul een geldig emailadres in. {{ errors . email[0] }}

Nog geen tien jaar later zijn haar dromen in duigen gevallen en is er een einde gekomen aan haar decadente manier van leven. Ook is ze haar vrijheid kwijt. Ekaterina is in december 2024 door de Britse justitie namelijk beschuldigd van witwassen op grote schaal voor verschillende drugssyndicaten, voor oligarchen en voor de Russische staat. Ze lijkt een spectaculaire gedaanteverwisseling te hebben ondergaan van blijmoedige Moskouse onderneemster tot ware schurk uit een moderne James Bond-film, traditioneel afkomstig uit een ‘dark empire’.

Dit bericht op Instagram bekijken

Een bericht gedeeld door NStyle (@nstyle_magazine)

De Britse National Crime Agency liet begin december weten waar het allemaal om gaat. Het komt erop neer dat de landelijke Britse politie twee grote netwerken heeft neergehaald die zich bezighielden met het witwassen van geld door miljoenenbedragen in de rondte te sluizen via geldezels en op dubieuze handelssites voor cryptovaluta. Eentje daarvan heette ‘Smart’ en Ekaterina zou daar het kopstuk van zijn. 

Russische staat 

De Russische is volgens de politiedienst actief geweest voor drie grote partijen. In de eerste plaats maakte ze het internationale drugsorganisaties mogelijk cashgeld wit te wassen via haar crypto’s. In de tweede plaats konden Russische oligarchen via haar organisatie met hun geld de internationale sancties omzeilen en ten slotte maakte zelfs de Russische staat gebruik van haar illegale constructies op de financiële markt. De National Crime Agency claimt dat Ekaterina’s Smart-groep werd ingezet om spionnen in het buitenland mee te betalen. Ian Fleming, de schrijver van de James Bond-verhalen, had het niet beter kunnen verzinnen. 

Tot zover even de verdenking tegen Ekaterina van de Britse autoriteiten. Het was namelijk niet voor het eerst dat de Moskouse het onderwerp was van een onderzoek van een grote mogendheid. In de Verenigde Staten liep ze al eerder in de gaten. Dat blijkt uit documentatie van het Amerikaanse ministerie van Financiën uit november 2023. Daarin staat dat zij als Russische staatsburger te maken kreeg met sancties voor haar rol bij het witwassen en het verplaatsen van geld voor de Russische elite. 

De actie maakte deel uit van het voornemen van de internationale landengroep G7 (bestaand uit het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland, Italië, Japan, de Verenigde Staten en Canada) om een einde te maken aan het ontwijken van sancties tegen deze Russen, die waren opgelegd na de start van de oorlog in de Oekraïne. 

De Amerikanen beschrijven waar Ekaterina zich volgens hen schuldig aan maakte: in maart 2022 hielp ze een Russische klant zijn investeringen te verbergen door 2,3 miljoen dollar de Europese financiële markten op te brengen via fraude met een bankrekening en de aankoop van vastgoed via deze illegale weg. 

Ze lijkt een spectaculaire gedaantewisseling te hebben ondergaan van blijmoedige Moskouse onderneemster tot ware schurk uit een moderne James Bond-film

Ekaterina werkte volgens het ministerie toen ook al voor oligarchen die na het instellen van de sancties tegen hen snel verhuisden naar voor hen veiliger landen. Eén oligarch vroeg haar om 100 miljoen dollar aan vermogen over te sluizen naar de Verenigde Arabische Emiraten. Ze voorzag voor dit doel meerdere rijke Russen van een identiteitskaart voor dat land, van een nummer bij de belasting en een bankrekening. Waarna hun geld via Dubai vanuit de rest van de wereld kon worden beheerd zonder te kunnen worden opgespoord.  

Bronnen bevestigen trouwens dat veel Russen na de invasie van Oekraïne in 2022 op stel en sprong besloten om Rusland te verlaten en hun geld mee wilden nemen. Belangrijk om hierin te benoemen is dat de Russische overheid daarom op zeker moment besloot dat het verboden was om meer dan 10.000 dollar mee de grens over te nemen. Hierdoor ontstond een hele nieuwe zakelijke tak van sport. Een groep mensen stortte zich in het meehelpen dit geld over de grens te krijgen. Bitcoins bleken hiervoor het perfecte middel te zijn, als valuta in een grijs gebied, waar minder controle op was. 

Maar dat is nog niet alles. Smart verleende volgens de Amerikaanse autoriteiten ook zijn diensten aan gevestigde criminelen. Bijvoorbeeld aan een afdeling van de Russische Ryuk-groep, een beruchte club die duizenden mensen wereldwijd het slachtoffer liet worden van ransomware-aanvallen: afpersing via het hacken en gijzelen van computers, waarover de controle door de eigenaren alleen na betaling kan worden teruggekregen. De witwaskoningin zou voor die organisatie 2,3 miljoen dollar naar de bovenwereld hebben gesluisd. 

Cybercriminelen

De Ryuk-groep voerde in de Verenigde Staten serieuze ransomware-aanvallen uit op ziekenhuizen en andere gezondheidszorginstanties, meldt de Amerikaanse overheid. Deze aanvallen worden sowieso vaak vanuit Rusland uitgevoerd. Er zijn in dat land veel meer dubieuze groepen zoals Smart, die zich schuldig maken aan het witwassen van het geld van dit type cybercriminelen. 

Verder geven de Amerikanen aan dat Zhdanova gebruikmaakte van markten die niet voldeden aan de voorschriften voor het handelen in cryptovaluta, waardoor wettelijke regels konden worden omzeild. 

Consequentie van de acties van de Amerikaanse staat was dat alle diensten of transacties van Zhdanova in de VS verboden werden verklaard. Ook personen of organisaties die zich in dat land met haar inlieten, maakten zich hiermee schuldig aan strafbare feiten.

Op de site van de Amerikaanse overheid is te zien met welke gegevens Ekaterina op de sanctielijst is geplaatst. In de openbare data zijn onder meer haar paspoortnummer en haar persoonlijke huis- en e-mailadres terug te vinden. 

Zhdanova maakte vooral gebruik van cryptovaluta Tether die bij uitstek geschikt leek te zijn voor het witwassen en het omzeilen van de internationale sancties tegen Rusland

Dat Ekaterina is begonnen met het ontginnen van crypto’s zat wellicht al in haar genen. Uit haar data komt namelijk naar voren dat zij geboren is in de Russische regio Magadan, in de plaats Omsukchan. Dat is een bergdorp van ongeveer vierduizend inwoners in het zuidoosten van Siberië, dat ontstond na de vondst van goud, zilver en kolen. Ze is in de loop der jaren ver van huis geraakt. De plaats ligt 10.000 kilometer verwijderd van Moskou. 

Dat de knappe Ekaterina een voorkeur voor crypto ontwikkelde, was op zich geen geheim. In de jaren dat zij zich opwerkte tot een lid van de Moskouse elite liet ze zich op haar sociale media al een keer ontvallen dat ze enorme bedragen aan crypto’s had gekocht en dat ze om die reden in contact wilde komen met kopers. 

Hoewel de Amerikanen de Russische vrouw dus vorig jaar al aan de schandpaal nagelden, liep ook het Britse politieonderzoek tegen Ekaterina al langer. De politie kwam haar organisatie in ieder geval – nog onwetend wie zij was – voor het eerst op het spoor toen er op 29 november 2021 in Engeland 250.000 pond aan contanten werd gevonden in de achterbak van een auto. Het bleek het voertuig van een geldezel te zijn in dienst van ‘smart’. Op beelden van de politie in Engeland is te zien hoe deze Fawad Saeidi geboeid achter in een politieauto zit als een agent hem zijn rechten voorleest. Tijdens een doorzoeking in zijn huis vindt de politie nog eens 24.500 pond aan cash en een geldtelmachine. 

Uit het onderzoek naar geldezel Fawad komt naar voren dat de groep van geldkoeriers waar hij onderdeel van uitmaakt, contanten vervoerde naar 55 verschillende plekken in Engeland, Schotland, Wales en de Kanaaleilanden. 

De ontdekking van het geld was een cruciaal moment in de opsporing van Ekaterina en haar Smart-organisatie. Zij bleek namelijk de opdrachtgever van Fawad te zijn, die maar liefst 15,6 pond aan drugsgeld voor de Russen hielp wit te wassen. Na zijn bekentenis moest hij van de rechter vier jaar de gevangenis in. 

Tentakels

Vervolgonderzoek naar Smart maakte duidelijk hoe ver de tentakels van Ekaterina reiken en hoe crimineel ze is. Ze werkte namelijk ook voor de internationale georganiseerde misdaad. Ekaterina bood haar financiële diensten aan een van de grootste drugskartels ter wereld aan. Dat van de beruchte Ierse misdaadfamilie Kinahan, die inmiddels zo groot en internationaal was geworden dat het in eigen land een naam als van een multinational had gekregen: de Kinahan Organised Crime Group (KOCG). De Britse politie noemt de Kinahan-family als een van de criminele groepen waar Smart voor werkte. Ze legt uit dat haar operatie genaamd ‘Destabilise’ er mede uit bestond om Russische netwerken die meehielpen om geld wit te wassen voor internationale misdaadorganisaties te verstoren.

In de praktijk deed Smart dit door contanten te ontvangen van drugscriminelen en deze om te zetten voor haar klanten in cryptovaluta. Daarnaast konden ze bij Smart een prepaid creditcard krijgen die het mogelijk maakte om crimineel geld uit te geven zonder dat het geld of de persoon erachter traceerbaar was.  

Het feit dat de Kinahans van het witwasnetwerk gebruikmaakten, bevestigt volgens de Britse politie de eerdere verdenking dat de oprichter van de misdaadgroep, Christy Kinahan, en zijn zoons Daniel en Christopher junior diepe banden hebben met de Russische maffia en dat ze zakelijke belangen hebben in Rusland. De politie in Ierland denkt daarom ook dat de Kinahans hun basis in Dubai willen proberen te ontvluchten om zich in Moskou te gaan vestigen. Het onderzoek van de Britten naar de connecties met Zhdanova’s criminele groep wijst daar ook op. 

De KOCG was trouwens niet de enige criminele groep aan wie de 38-jarige Ekaterina haar diensten aanbood. Dat waren ook misdaadorganisaties uit Engeland, Zuid-Amerika, Rusland en het Midden-Oosten, aldus de Engelse politie. Tegen de Kinahans werden in 2022 trouwens ook al sancties uitgevaardigd door de VS, omdat ze werden verdacht van internationale drugs- en wapenhandel. 

Over het feit dat de Kinahans gebruik zouden maken van de cryptovalutamarkt werd overigens al voor Ekaterina’s arrestatie gespeculeerd door journalisten. De cryptomarkt was op dat moment nog zo ongereguleerd dat het voor de criminelen aantrekkelijk was er geld in om te laten gaan. De autoriteiten konden er nog geen vat op krijgen. Deskundigen voorspelden dat het voor criminelen als de Kinahans wel steeds moeilijker zou worden om via crypto uit handen van justitie te blijven, omdat justitie steeds meer kennis opdoet over hoe die markt in elkaar steekt en hoe ze bij verdacht geld kan komen. Dat lijkt nu dus te zijn gebeurd.

De reden waarom criminele groepen als de Kinahans überhaupt gebruik zijn gaan maken van crypto is opmerkelijk. Tijdens corona werd het voor de criminelen lastig om hun inkomsten uit drugshandel wit te wassen. Dat zorgde er ook voor dat zij niet genoeg middelen hadden om in Zuid-Amerika cocaïne in te kopen. De Russische witwasnetwerken boden hiervoor een oplossing. Zij zaten op grote hoeveelheden crypto, afkomstig van de ransomware-bendes. Ze kwamen een deal overeen met criminele organisaties die het drugsgeld dat ze op straat verdienden, vrijwel meteen konden omzetten in dit geld dat in de bovenwereld zonder problemen kon worden uitgegeven. 

Chainalys, een website met autoriteit op het gebied van de opsporing van crypto en de blockchain die daarbij hoort, laat met grafieken zien hoe Ekaterina’s organisatie te werk ging. Hoe Smart geld overmaakte via cryptoplatforms die zich niet houden aan regels die witwassen en het financieren van terrorisme moeten tegengaan. Zoals het Russische Garantex dat zich al eerder schuldig maakte aan het helpen omzeilen van de sancties. 

Dubieuze wisselkantoren

Chainalys toont hoe Ekaterina haar geld door de blockchain liet gaan. Ze ontvangt via een platform miljoenen dollars via een aantal tussenaccounts. Dat geld wordt vervolgens in contanten omgezet bij dubieuze wisselkantoren, vaak al binnen een dag. De groep van Zhdanova maakte daarbij vooral gebruik van de cryptovaluta Tether, die bij uitstek geschikt leek te zijn voor het witwassen en het omzeilen van de internationale sancties tegen Rusland. Het heeft de bitcoin vervangen omdat Tether stabieler is in de wisselkoers met de dollar en men zo het minste risico loopt om verlies te maken. Nadat criminele organisaties als die van de Kinahans hun criminele geld voor Tether hebben omgewisseld, kunnen zij die gebruiken om weer tonnen cocaïne te bestellen in Zuid-Amerika, die vervolgens per schip in Europa arriveren. 

Smart werkte overigens ook samen met andere witwasorganisaties om zo haar internationale bereik groter te maken. Ze deed zaken met legale, highbrow-bedrijven, zoals een producent van dure horloges, om toegang te krijgen tot financiële systemen in andere landen. Onderzoek naar haar e-mailadres door Chainalys leidde bijvoorbeeld naar advertenties van hotels die namens haar te koop stonden. Ook in de reële wereld was ze een zakenvrouw.

Ekaterina Zhdanova en haar partners zijn kennelijk nuttige voorlopers geweest van hoe de Russen hun besmette geld inmiddels over de wereld laten verplaatsen. Rusland besloot in 2024 een wet in te voeren die het mogelijk maakte internationale betalingen via crypto’s uit te voeren. De nationale bank van Rusland verwachtte dat de eerste betalingen op die manier eind vorig jaar gedaan konden worden. 

'Ekaterina is het perfecte model voor spionageromans die gaan over de intriges van Rusland dat probeert de westerse beschaving te vernietigen'

De Britse justitie is inmiddels bezig met het ontnemen van 24 miljoen in cash en cryptogeld van de Smart-organisatie van de Russische. Ze heeft naast Ekaterina ook een flink aantal andere verdachten aangehouden. Maar ondertussen pronken de opsporingsdiensten in hun persberichten met de mediagenieke foto’s van de door de Britse pers als ‘socialite’ omschreven Ekaterina. Enigszins mysterieus is het wel. Want was Ekaterina slechts het charmante gezicht van een Russische criminele bende, of was zij inderdaad de leider van Smart? 

In de Russische media is meer te vinden over hoe zij de status van internationaal witwasser heeft bereikt. Een medium dat wat meer tegen de stroom van Russische regeringspropaganda in bericht, bracht zelfs een onderzoeksjournalistiek artikel over haar. De journalisten spraken een aantal bronnen met verstand van crypto. Die bleken de hoofdpersoon van het verhaal niet direct te kennen. Ze vermoeden dat Ekaterina vooral goed is geweest in haar rol als Moskouse socialite om zo mensen uit de elite ertoe te bewegen hun geld bij Smart onder te brengen. Ook denken deze bronnen dat de Russische wellicht op de Amerikaanse lijst van gesanctioneerde personen terecht is gekomen omdat zij net de verkeerde oligarch heeft geholpen zijn geld illegaal te verplaatsen. Wie dat zou kunnen zijn, meldt het artikel niet. 

Kring rond Poetin

Ekaterina lijkt onder meer toegang te hebben gekregen tot de Moskouse jetset omdat ze trouwde met een grote vastgoedondernemer in die stad. Die was weer bevriend met een beroemde actrice die weer contacten had met de kring rond Vladimir Poetin. Zo breidde het netwerk van Ekaterina zich steeds verder uit. 

Rond 2017 lijkt Ekaterina voor het eerst in aanraking te zijn gekomen met crypto. Daar zit nog een opmerkelijk verhaal aan vast. Ze werd namelijk genoemd in een politieonderzoek naar de diefstal van bijna 100 miljoen roebel aan elektriciteit door een ondergronds opererend bedrijf dat in Moskou vanuit containers in crypto’s begon te handelen, maar haar energie stal van het netwerk van de stad. De zaak lijkt in de doofpot gestopt, maar er waren wel duidelijke aanwijzingen dat de activiteiten onder beheer van Ekaterina plaatsvonden. Dat bleek onder meer uit het feit dat ze een tijdlang met haar hele familie rondreed in een luxe Mercedes SUV die op naam stond van het geheimzinnige bedrijf.  

Maar de werkelijke connectie van Ekaterina met de cryptomarkt blijkt nog een andere te zijn. En die verklaart waarom zij zo’n grote rol in die markt kon spelen. In 2020 trouwde ze, zonder er al te veel ruchtbaarheid aan te geven, met een man die in Rusland al gevestigd was in de markt voor geldopnames en crypto-overdrachten. Haar huwelijk met de vastgoedondernemer was op dat moment alweer een paar jaar voorbij. 

Weer was het een auto waarin Ekaterina zich voortbewoog die deze nieuwe relatie onthulde. Tijdens corona maakten zij en haar man en familie gebruik van een auto waarvan de bewegingen destijds verplicht moesten worden vastgelegd door de Russische overheid. De naam van Ekaterina, en die van haar man, stonden in de rittenadministratie. Zo kwamen journalisten haar connectie met de crypto-ondernemer op het spoor.

In traditionele media in Rusland wordt meer vanuit een nationalistisch standpunt over Ekaterina geschreven. Een Russische politicoloog die voor propagandazender Russia Today werkt, verwoordt het in een column met een flinke dosis ironie: ‘Ekaterina is het perfecte model voor spionageromans die gaan over de intriges van Rusland dat probeert de westerse beschaving te vernietigen!’ 

In zijn artikel gaat het vooral over een van de andere verdachten in de witwaszaak die uit de Oekraïne afkomstig is en waarvoor volgens hem om voorspelbare redenen veel minder aandacht is: ‘U begrijpt het wel. Dit past niet in de ideologie van de westerse wereld. Daarom wordt alles op Rusland afgeschoven. Waarbij uitsluitend de schoonheid Ekaterina, met daarbij altijd de vermelding dat ze ‘geboren is in Siberië’, wordt uitgelicht.’

Hoewel Ekaterina Zhdanova een eind kwam met met haar financiële operaties was dat uiteindelijk toch niet genoeg om uit handen te blijven van de internationale politiediensten. In het interview met het blad nStyle in 2016 vraagt de interviewer Ekaterina of ze graag risico’s neemt. Haar antwoord: ‘Dat hangt allemaal van mijn bui af. Ik ben denk ik een kameleon.’