Hoe overtuig je klimaat-ontkenners van het naderende onheil? 

Klimaatwetenschappers zeggen dat we waarschijnlijk aan de vooravond staan van dramatische veranderingen op aarde. Als we niet snel het roer omgooien, wordt het leven zwaar waarschuwen ze, helemaal voor onze kinderen en kleinkinderen. Een heel diepe crisis is misschien nog te vermijden als er dit decennium een radicale reductie van de CO2-uitstoot, en dus een radicale verandering van de economie plaatsvindt. Hiervoor is volgens deskundigen een ‘oorlogseconomie’ nodig. Maar gelovigen in samenzweringen zullen denken dat het idee van klimaatverandering een complot is van de elite tegen het volk. Dat idee plakken ze namelijk op elke actualiteit. ‘Energetisch therapeut’ Cees schrijft op Facebook over de ‘elite’: ‘Eerst zo lang mogelijk covid uitmelken, en wanneer dat op zijn end loopt, dan gaan ze verder met de klimaat-hoax.’

Klimaatrampen

Speciaal tijdens corona is het geloof in complotten flink gegroeid. En het zal alleen maar verder toenemen wanneer er streng klimaatbeleid wordt ingevoerd of klimaatrampen ons treffen. Volgens journalist Chris Klomp, gespecialiseerd in complotgeloof, bestaat de hardcore uit enige duizenden, met daaromheen een groep van misschien wel honderdduizend. En daaromheen zit volgens opiniepeiler Ipsos nog een groep van minstens 15 procent van de Nederlandse bevolking die tenminste één complottheorie geloofwaardig vindt.

Populisten staan klaar om deze groep in te palmen. Amerika heeft Trump, Frankrijk Le Pen. Nederland telt ruim dertig klimaatwetenschapontkennende Tweede Kamerleden. Deze groep zal straks effectief klimaatbeleid proberen tegen te houden.

De strijd om de publieke opinie wordt cruciaal wanneer de politiek draagvlak moet zoeken voor radicale maatregelen, en die zal zich voor een belangrijk deel op sociale media zoals Facebook afspelen. De opinie dat klimaatverandering niet bestaat, zal er eindeloos worden rondgepompt en veel steun krijgen. Met corona is een sociale beweging van complotgelovigen ontstaan die ook in de zogenaamde mainstreammedia veel aandacht krijgt. Ze hebben momentum. Hooghartig eisen ze de ‘vrijheid om niet aan corona te doen’. Het groepsgevoel en zelfbewustzijn van de wappies zijn sterk gegroeid. Eerst was wappie nog een scheldwoord, maar tegenwoordig is het voor veel complotgelovigen een geuzennaam: ‘Liever een wakkere wappie dan een slapend schaap.’

Dat klinkt niet-wappies nogal dom en arrogant in de oren, maar wappies moet je niet onderschatten: als groep met een sterk vijandsbeeld dat brandt op door populisten en sociale media aangewakkerd wantrouwen en haat, zijn ze helemaal bij het klimaat een potentiële bedreiging. Als ze erin zouden slagen in de westerse wereld klimaatbeleid tegen te houden, dan zijn we de sigaar.

Persoonlijk heb ik niks tegen ze. Ik heb zelfs twee wappie-vrienden. Zij zijn redelijk normaal. Ze hebben hun leven voor elkaar en zijn goed opgeleid. Hun dwarsdenken vind ik wel leuk. Ze zijn softcore. De hardcore bestaat grotendeels uit beschadigde mensen die het niet getroffen hebben in het leven, zegt Chris Klomp. ‘De mensen die ik tegenkom, die de straat op gaan en zich op sociale media roeren, zijn niet de scherpste messen in de bestekla. Ze zijn werkloos of in conflict met een werkgever, huisbaas of overheid. Er zitten vaak heel tragische verhalen achter. Bij allemaal heerst onvrede over de eigen plek in de samenleving. Er zit frustratie die rancuneus naar buiten wordt gericht. Het is immers makkelijker anderen de schuld te geven van jouw situatie. Je hebt het zelf niet verkloot, het is je aangedaan. Wappies hebben zichzelf omgebouwd van slachtoffer naar strijder.’

Socioloog Joran Harambam schat ‘complotdenkers’ een stuk positiever in. Volgens hem doen ze oprecht aan waarheidsvinding. Ze zijn kritisch en hebben een sterk onrechtvaardigheidsgevoel. Het aanhangen van complottheorieën is volgens hem ook geen probleem. Het overgrote deel van de wappies is volstrekt ongevaarlijk. Harambam vindt dat er meer mét dan over complotdenkers moet worden gepraat.

Maar volgens Klomp valt er helemaal niet met wappies te praten. ‘Het moeilijke aan overtuigen van complotdenkers is dat hun geloof ook een manier van leven is. Doorgaans missen ze een stevig sociaal netwerk. Dan is er ineens een groep die jou gelijk geeft, en je hebt uitjes naar het Malieveld. Het wordt een hechte club, en dat is natuurlijk veel leuker dan in je eentje kijken hoe de begonia’s in je socialehuurwoning groeien.’

Volgens Harambam zijn wappies niet af te doen als naïeve sukkels. Kennis is gedemocratiseerd. ‘Er zijn ook complotdenkers die supergoed onderzoek doen en veel dieper graven dan sommige wetenschappers,’ zegt hij in De Correspondent. Bovendien hebben ook complotdenkers soms gelijk. ‘Inderdaad,’ reageert Klomp, ‘zelfs een blinde eekhoorn vind nog weleens een eikel. In plaats van democratisering van de kennis is er juist een enorme verwatering en vervuiling van dat wat als kennis wordt gezien.’

Ook mijn gematigde vrienden houden ‘nepfeiten’ voor waar, zodat die hun vermoeden van een samenzwering bevestigen. Het complot bepaalt wat de feiten zijn in plaats van andersom. Mijn vrienden kijken kritisch naar de wereld. Overal kan iets achter zitten. Tegelijkertijd zijn ze ook heel naïef. Ze veronderstellen bijkans onmogelijke krachten en verbanden aan het werk, maar wetenschappers kunnen echt niet met een Grote Leugen de wereld zover krijgen klimaatverandering voor waar te houden.

Mijn vrienden zien zichzelf als waarheidszoekers met een sterk rechtvaardigheidsgevoel. Maar dat maakt ze nog niet echt tot kritische strijders tegen onrecht. Ze zijn vaak te lui om serieus te proberen hun vergaande claims te bewijzen. Terwijl ik de moeite neem om beide kanten van bijvoorbeeld 9/11 te onderzoeken, voeden mijn vrienden zich alleen met complot-ondersteunen-de verhalen. En een goede zaak dienen ze er al helemaal niet mee, integendeel. Klomp: ‘Wappies worden gebruikt in een informatieoorlog met trollen als soldaten en nepnieuws als wapen. Als je die ongevaarlijk noemt, dan denk ik dat je het populisme van Wilders, Baudet en Trump niet begrijpt.’

Bang voor crisis

Het wappie-populisme zet straks vol in op klimaatontkenning, denkt ook Klomp. ‘Wappies zijn bang voor een crisis en gaan op zoek naar gemakkelijke antwoorden, naar manieren om het probleem te ontkennen. Ze laten zich inspireren door populistische politici die voor niet pijnlijke schijnoplossingen gaan. Aan de hele klimaatcrisis zit natuurlijk een prijskaartje en je ziet dat een heleboel mensen alleen daarom al geen maatregelen willen. Straks krijg je hetzelfde trucje als Baudet deed voor de verkiezingen toen hij alle maatregelen tegen corona wilde loslaten. Klimaatpopulisten gaan zeggen: “Maatregelen zijn helemaal niet nodig, we passen ons wel aan.” ’

Nederlandse populisten en wappies zoals mijn twee vrienden worden voor hun klimaatstandpunt gevoed door clubs en websites als Clintel en Climategate. Deze zijn onderdeel van wat klimaatpublicist Jan Paul van Soest de ‘twijfelbrigade’ noemt, een internationaal netwerk dat klimaatontkenning propageert. De twijfelbrigade herhaalt doelbewust leugens. Ze zegt dat CO2 geen probleem is omdat het de zon is die de aarde opwarmt. Ze verspreidt de kletspraatjes dat meer CO2 alleen maar goed is voor de planten en dat klimaatverandering een complot is van wetenschappers en milieuactivisten die zichzelf willen verrijken. Nu het gegeven van klimaatverandering steeds moeilijker te ontkennen valt, voegt de twijfelbrigade de lezing toe dat het klimaat wel verandert, maar dat wij daar niks aan kunnen doen. En dat alle maatregelen dus weggegooid geld zijn.

Ook zijn er Russische trollen actief die in het Westen klimaatscepsis verspreiden. Maar de meeste propaganda komt volgens Van Soest uit de Verenigde Staten. ‘De Amerikaanse twijfelbrigade bestaat uit een zeer succesvolle groep van maar honderd publicisten. Hun conservatieve denktanks ontkennen al decennia dat er een klimaatprobleem is. Dit vaak vanuit een fundamentalistisch christelijk geloof dat God de wereld heeft geschapen inclusief het klimaat en dat de mens daar dus niks aan kan veranderen. Dit gaat voor de aanhangers naadloos samen met de in de VS populaire ideologie die elk overheidsingrijpen afkeurt.’

Naar schatting gaat er per jaar 80 miljoen euro van de olie-industrie naar Amerikaanse klimaatontkenningsclubs die betwijfelen wat zij zelf prima weten: dat een hogere CO2-concentatie in de atmosfeer voor een broeikaseffect zorgt waardoor het gevaarlijk warmer wordt. Toch vormen zij machtige lobby’s tegen effectieve maatregelen. Zij f luisteren alles in wat maar meehelpt politici te doen talmen, het bedrijfsleven te laten ‘meestribbelen’, en de wappie-woe-de aan te wakkeren.

Ook de Nederlandse ontkenners hebben traditioneel sterke banden met olie-industrieën zoals Shell. Om heel veel geld gaat het hier volgens Van Soest niet, maar dat is hier ook niet nodig om effectief te kunnen zijn. Een belangrijk deel van het werk zit in het domweg vertalen van de ontkennings- en complotteksten uit Amerika.

Prominente Nederlandse klimaatontkenners zoals de emeritus professor Guus Berkhout –zijn leven lang direct of indirect in de kost bij Shell – geloven er volgens Van Soest zelf echt in. ‘Ook intelligente mensen kunnen onzin geloven. Informatie die aansluit bij wat iemand al vindt wordt makkelijker voor waar gehouden dan iets wat daarmee in strijd is, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. Niet-welkome feiten worden gemakkelijk verworpen.’

Wappies laten zich inspireren door deze kleine groep professionele klimaatontkenners. Zo bericht energetisch therapeut Cees op Facebook dat we ‘met klimaat lockdowns China 2.0 worden ingerommeld’. Om het te bewijzen deelt hij enkele berichten van de zich wetenschapsjournalist noemende Marcel Crok op Climategate. Crok accepteerde geld van de kolenindustrie, en is de klimaatadviseur van Baudet. Hij is samen met Berkhout oprichter van Clintel, dat volgens onderzoeksplatform Follow the Money 1,2 miljoen euro van Shell doorgeschoven kreeg.

Klomp denkt dat populistische politici alleen zeggen dat klimaatverandering niet bestaat of wel meevalt omdat hen dat goed uitkomt. ‘Wilders en Baudet zijn geen domme mannen, die weten heus wel dat ze onzin roeptoeteren, maar ze hebben andere belangen, zoals aandacht, macht en geld. Die mensen weten precies wat ze moeten zeggen om volgers te krijgen. Ze zijn te kwader trouw.’

Benieuwd naar de rest van het artikel? Lees het op Blendle.