Navalny: onterecht op een voetstuk gehesen?

Op de site van de regionale penitentiaire dienst verscheen op de dag van overlijden de volgende tekst: ‘Op 16 februari in strafkolonie nummer 3 voelde veroordeelde A. A. Navalny zich onwel na een wandeling en verloor vrijwel onmiddellijk het bewustzijn. Het medisch personeel van de instelling was onmiddellijk ter plaatse en er werd een ambulance opgeroepen. Alle noodzakelijke reanimatie-maatregelen werden uitgevoerd, maar zonder positief resultaat. De dood van de veroordeelde werd vastgesteld door spoedartsen. De doodsoorzaken worden nog vastgesteld.’ De oppositieleider zou aan de gevolgen van trombose zijn gestorven.

Het nieuws over Navalny’s dood leek in de officiële Russische media vooral een wedren om de meest perfecte medische zorg voor gevangenen. Onder het motto: ‘Wij waren het niet,’ schreef persbureau ria.ru: ‘De medici die ter plaatse arriveerden, namen de reanimatie over van de kampartsen. Een half uur lang trachtten de artsen hem in leven te houden. Een gesprekspartner van ons agentschap deelde ons mee dat de patiënt uiteindelijk overleed. Volgens haar bereikte de ambulance het kamp in minder dan zeven minuten en waren de medici binnen twee minuten bij de patiënt.’

De zeven minuten waarin de ambulance de afstand van 34 kilometer over de besneeuwde provincieweg zou hebben overbrugd, staat gelijk aan een wonder

De zeven minuten waarin de ambulance de afstand van 34 kilometer over de besneeuwde provincieweg tussen het kamp en de afdeling eerste hulp van het dichtstbijzijnde ziekenhuis zou hebben overbrugd, staat gelijk aan een wonder. Vooral voor degenen die weten dat het makkelijk een uur kan duren voordat een spoedarts zelfs in hartje Moskou bij een patiënt is. Ook de diagnose roept vragen op. Een Russische ex-gedetineerde verklaarde dat trombose een van de meest geliefde doodsoorzaken voor de kampleiding is. Er hoeft niet veel uitgelegd te worden en de aandoening kan ook optreden bij gevangenen die voorheen fit en gezond waren.

‘Vermoord door Poetin’

Drie dagen na het raadselachtige overlijden beschuldigde Yulia Navalnaya de Russische president van de dood van haar man. Op de eerste dag al bekeken miljoenen mensen haar videobericht op X. ‘Hoi, Eigenlijk had hier een ander persoon moeten zitten. Maar die persoon is vermoord door Vladimir Poetin. Ergens boven de poolcirkel in het Hoge Noorden doodde Poetin niet alleen Aleksej Navalny, hij wilde ook onze hoop vermoorden. Onze vrijheid. Onze toekomst. Wij weten waarom Poetin drie dagen geleden Aleksej heeft vermoord. Daar zullen we jullie binnenkort over vertellen. Maar het belangrijkste dat we kunnen doen voor Aleksej en onszelf is doorgaan met onze strijd. Ik zal de zaak van Aleksej voortzetten. Ik ga door met de strijd voor ons land. Ik roep jullie op dit samen met mij te doen,’ aldus de echtgenote van de overleden oppositieleider. De video wordt begeleid door passende filmmuziek en maakt een bombastische indruk. De Russin ziet eruit als op het portret van tsarina Catharina II van Rusland door Johann Baptist Lampi de Oude. Een beeld dat uitstekend paste bij de aristocratische erfopvolging.

Het Kremlin – dat alle aantijgingen ontkent – zette eveneens vraagtekens bij het filmpje. Maria Sergejeva, pr-medewerker van Vladimir Poetin, schreef: ‘De video van Yulia Navalnaya getuigt van een grote professionaliteit. Correcte make-up met beige schaduwen, maar zonder mascara. Elke vrouw die je zo opmaakt, ziet er huilend of treurend uit. Perfecte intonaties met een professioneel getrainde stem. Ik kan dat niet voor de camera, hoewel ik veel ervaring heb met spreken in het openbaar. En de meesten van jullie zullen dat niet kunnen, zelfs parlementsleden niet. En een dergelijk talent is geen vanzelfsprekendheid voor iemand die tot dan toe vooral zwijgend voor de camera stond... Een beetje tranen hier, dan weer stalen noten, een mengeling van tederheid en verdriet. Alleen in Netflix-series met professionele acteurs kan dat, niet in het echte leven. Iemand heeft minstens een jaar training nodig op het gebied van acteren, spraaktechniek, mimiek en gebaren om zo’n rol neer te zetten.’

Niet alleen zijn weduwe maakt een uiterst professionele indruk voor de camera. In 2022 verscheen de documentaire Navalny. Een coproductie van CNN News en HBO Max. De Canadese filmmaker Daniel Roher filmde de oppositieleider, zijn familie en naaste medewerkers. Het resultaat was een op de westerse kijker toegespitst portret van een goedlachse charismatische Rus als integere strijder voor vrijheid en democratie. Typerend is een scène waarin Navalny door de Canadees wordt gevraagd welke boodschap hij heeft voor het Russische volk voor het geval hij vermoord zal worden. In het Engels antwoordt de oppositieleider: ‘Een boodschap voor het geval dat ik gedood word? (lacht)... Geef niet op...’

Vanachter de camera zegt Roher: ‘Doe me een plezier en beantwoord deze vraag in het Russisch.’ Navalny trekt zijn bekende grimas en zegt: ‘Nou ja, dat ligt voor de hand. Geef niet op. Als dat gebeuren zal, dan betekent het dat we ongelooflijk sterk zullen zijn, omdat ze besloten hebben me juist op dat moment te vermoorden. We moeten van dat moment gebruikmaken.’

Op schoolmeesterachtige toon vervolgt hij: ‘Niet opgeven... Niet vergeten dat we een enorme kracht zijn die onder de plak zit bij die gemene kereltjes, gewoon omdat we nog niet beseffen hoe sterk we eigenlijk zijn. Het enige dat het kwaad nodig heeft voor een overwinning is de passiviteit van goede mensen. Dus... Wees niet passief... (lacht).’

In maart 2023 mogen Yulia Navalnaya, dochter Dasha en zoon Zachar plaatsvervangend voor hun gevangen echtgenoot en vader in Los Angeles een Oscar voor de fly on the wall-documentaire in ontvangst nemen. Yulia gaat gekleed in een – naar eigen zeggen – gehuurde rode galajurk. In gebroken Engels schreeuwt ze in de microfoon: ‘Mijn man zit in de gevangenis, omdat hij de waarheid spreekt en de democratie verdedigt. Ik droom van de dag dat mijn man vrij zal zijn.’ Ook Dasha is zwaar opgemaakt en passend uitgedost. Ze studeert al enkele jaren aan de universiteit van Stanford in Californië. Haar Engels is perfect. Met een zwaar Amerikaans accent vertelt ze vrolijk: ‘Het belangrijkste is mijn vader uit de gevangenis te krijgen.’

Het drietal loopt samen met regisseur Roher feestend rond tussen alle beroemdheden. Ondanks de enorme draagwijdte van het moment spreekt geen van beiden over de misdadige invasie van Oekraïne. Geen woord over de moord op vreedzame burgers in Boetsja. Geen woord over de vernietiging van Marioepol en de deportatie van honderdduizenden Oekraïense kinderen. Ook over de schrijnende mensenrechtensituatie in Rusland zelf geen woord. Niets over Nikita Uvarov, een 16-jarige Siberische jongen die vijf jaar strafkamp kreeg voor een chat over videogame Minecraft. Niets over Artjom Kamardin, een 32-jarige Moskoviet die door de politie werd verkracht met een halter vanwege een gedicht tegen de oorlog.

Onlusten In 2021 na een betoging in Moskou.

Moeder en dochter Navalny nemen een selfie bij de Oscaruitreiking in 2023.

World Fellows 

De hechte band tussen Aleksej Navalny en het land van de onbegrensde mogelijkheden begon om precies te zijn veertien jaar geleden. In 2010 werd hij als veelbelovende politicus op voorspraak van schaakgrootmeester Garri Kasparov toegelaten tot een ‘internationaal programma voor leiderschap’ aan de universiteit van Yale in de Verenigde Staten. ‘Elk jaar struinen we de wereld af op zoek naar mensen die buiten de gebaande paden denken, vastgeroeste oplossingen uitdagen en nieuwe manieren creëren om de grootste problemen in de wereld aan te pakken. Ideale kandidaten voor World Fellows hebben een aantoonbare invloed op de maatschappij, zitten in de lift van hun carrière en hebben de ambitie om hun volledige potentieel te benutten,’ aldus de website van de Amerikaanse universiteit over het World Fellows-programma. In vier maanden tijd worden politieke leiders van over de hele wereld klaargestoomd voor de toekomst. Uit Nederland mochten onder anderen de milieuactivist Alexander Verbeek, EU-diplomaat Hiddo Houben en filmmaker Renzo Martens deelnemen.

De bekendste naam van het programma is en blijft echter Aleksej Navalny. Directeur Emma Sky schreef in naam van alle World Fellows een requiem: ‘De hele Yale World Fellows-familie is geschokt door berichten dat Aleksej Navalny, de moedige Russische oppositieleider en anti-corruptiedissident, is overleden. Aleksej was een Yale World Fellow uit de klas van 2010 die de idealen van een open samenleving belichaamde en zijn leven wijdde aan het streven naar een beter Rusland. Nadat hij door de staat was vergiftigd, keerde hij dapper terug naar Rusland om onmiddellijk gearresteerd te worden. Hij trotseerde een dictatuur en betaalde dat met zijn leven. We zullen ons blijven herinneren aan zijn niet aflatende moed en onbaatzuchtige opoffering, maar ook zijn ondeugende grijns, zijn gevoel voor humor en zijn toewijding aan zijn gezin. Aleksej was een larger-than-life-figuur. Zijn leven was een bron van inspiratie voor ons allemaal. Vorig jaar, op de twintigste reünie van World Fellows, bewaarden we een lege stoel voor Aleksej op de eerste rij. Hij zal die niet meer kunnen bezetten, maar er blijft een plek over voor iedereen op de hele wereld die zijn weg vervolgt. Zijn geest is niet te breken. Hij leeft voort in ons allemaal.’

Ondanks de aanbidding in het Westen was Navalny in Rusland een omstreden figuur. En dat niet alleen in het Kremlin. Zonder twijfel wist hij als jurist en charismatische presentator op zijn veelbekeken YouTube-kanaal Navalny LIVE interessante gevallen van corruptie aan het licht te brengen. Elke uitzending begon steevast met de woorden: ‘Hoi, Hier is Navalny...’ Zelfs wijlen warlord Jevgeni Prigozjin kwam om de hoek kijken in een van de vele duistere zaakjes die door een team van juristen en journalisten werden uitgeplozen. Om het team dwars te zitten, kocht de miljardair een bedrijf dat schoolmaaltijden verzorgde en bedorven producten had geleverd waardoor tientallen kinderen in Moskou voedselvergiftiging opliepen. Na een uitspraak van de rechter moesten Navalny en zijn team hem wegens ‘beschadiging van zijn zakenreputatie’ omgerekend 1 miljoen euro schadevergoeding betalen en het filmpje verwijderen.

Ook Poetins geliefde bondgenoot Dmitri Medvedev – die inmiddels zwaar aan de drank schijnt te zijn – moest het in 2017 ontgelden vanwege de verduistering van 1,2 miljard dollar. De voornaamste boosdoener echter werd in al die jaren nooit direct aangevallen. Soms leek het of Navalny’s onderwerpen op bestelling werden afgewerkt. Als drukmiddel van de Russische regering tegen hooggeplaatste ambtenaren en zakenlieden die weer even op het juiste spoor moesten worden gezet. De onbegrensde toegang tot banktransacties, lijsten met passagiers van luchtvaartmaatschappijen, koopcontracten van onroerend goed, aanbestedingen van de overheid en andere inside-informatie werd op verschillende manieren verklaard. Echt plausibel werd die uitleg nooit.

Poetins paleis

Op 19 januari 2021, twee dagen dagen na Navalny’s terugkeer en zijn arrestatie op de Moskouse luchthaven Sjeremetjevo, vormde Vladimir Poetin voor de eerste keer het middelpunt van de meest bekeken uitzending van het anticorruptiefonds. In een bijna twee uur durende film werd verteld dat de Russische leider een paleis ter waarde van 1,1 miljard euro had laten bouwen. Navalny is zelf te zien na zijn revalidatie in de Berlijnse Charité-kliniek tijdens een bezoek aan het Stasi-archief in Dresden. Hier vond hij uit dat Poetin als KGB-agent alleen op een stoffig kantoortje zat en een omvangrijk netwerk op kon bouwen. Een netwerk dat hij als ambtenaar in de haven van Sint-Petersburg gebruikte voor zijn illegale handeltje in import- en exportvergunningen en enkele jaren later voor zijn weergaloze politieke carrière.

Dat Poetin een KGB-agent was, vriendjespolitiek bedreef en smeergeld aannam, was al vanaf de eeuwwisseling bekend. Dat hij een luxueus paleis aan de Zwarte Zee liet bouwen, wisten de meesten eveneens. In 2011 al werden regionale journalisten en activisten die probeerden het bouwterrein te betreden met bruut geweld gearresteerd.

Met Navalny’s dood in strafkamp de poolwolf maakte Vladimir Poetin af wat hij in augustus 2020 met de verijdelde vergiftiging was begonnen

De publicatie van de film over het paleis van Poetin tien jaar na dato leek dan ook vooral een wraakactie, omdat iemand zich niet aan de afspraak hield. Er is daarom zeker wat te zeggen voor de these dat Navalny vanuit bestaande machtsstructuren in Rusland daadwerkelijk werd gezien als nieuwe leider. Men had hem verteld dat hij zonder problemen kon terugkeren, maar de samenzweerders rekenden buiten de waard. Dat zou een geheel nieuw licht werpen op de ‘heldhaftige terugkeer’ naar het vaderland en een op het eerste gezicht vrijwel zekere arrestatie en kampstraf. Volgens deze theorie kreeg de oude baas in het Kremlin lucht van de samenzwering. Hij liet Navalny arresteren zodra deze een voet op Russische bodem zette. Met Navalny’s dood in strafkamp de poolwolf maakte Vladimir Poetin af wat hij in augustus 2020 met de verijdelde vergiftiging was begonnen. Een andere theorie is dat de jurist erop had gerekend dat zijn arrestatie onmiddellijk een nationale revolutie in gang zou zetten die hem tot nieuwe leider van Rusland zou maken.

Navalny had zich in de loop der jaren meer dan eens als mogelijk nieuw staatshoofd van Rusland in de kijker gespeeld. In 2013 was hij kandidaat voor het burgemeesterschap van Moskou en eindigde als goede tweede achter Sergej Sobjanin van Poetins partij Verenigd Rusland. In 2018 poogde hij mee te dingen naar het Russische presidentschap. Ditmaal stak Vladimir Poetin stokken in de wielen. Vanwege ‘criminele delicten in het verleden’ werd de oppositieleider uitgesloten van de verkiezingen. In 2012 was Navalny namelijk veroordeeld wegens het ‘verkopen van hout onder waarde’ in zijn tijd als juridisch adviseur voor een bosbouwbedrijf. Hij ging uiteindelijk vrijuit, maar mocht Moskou niet meer verlaten.

Eind 2014 volgde een nieuwe zaak. Volgens de rechter zou de oppositieleider tussen 2008 en 2012 omgerekend 440.000 euro hebben verduisterd van de Russische dochteronderneming van het Franse cosmeticabedrijf Yves Rocher. Hij werd veroordeeld tot een voorwaardelijke celstraf van 3,5 jaar. Zijn broer Oleg die tot 2013 een hoge positie bij de Russische post bezette, werd eveneens aangeklaagd en moest daadwerkelijk de cel in.

Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens bepaalde dat het proces rond de Frans-Russische onderneming elke juridische grond ontbeerde en legde Rusland een schadevergoeding op van 80.000 euro. De Russische justitie trok zich hier niets van aan en de zaak werd uiteindelijk aangegrepen als reden voor de arrestatie van Aleksej Navalny op de Moskouse luchthaven op 17 januari 2021. Ondanks lange kampstraffen voor zijn broer, andere oppositieleiders en deelnemers aan door hem georganiseerde demonstraties kwam Navalny er tot zijn laatste arrestatie steeds weer vanaf met boetes of verblijven van maximaal vijftien dagen in de politiecel. Dit werd tijdens zijn internering ruimschoots ingehaald. Uiteindelijk werd de oppositieleider achtereenvolgens veroordeeld tot 3,5 jaar wegens de zaak Yves Rocher die in onvoorwaardelijk was gewijzigd, negen jaar wegens het ‘witwassen van donaties’ voor zijn anticorruptiefonds en negentien jaar voor het ‘stichten van een extremistische organisatie en het oproepen tot extremisme’.

Zelfstandig jurist

Hoewel Navalny zijn belastingaangifte publiceerde, blijven ook hier vragen onbeantwoord. De oppositieleider verdiende met juridische consultaties in 2019 omgerekend 77.000 euro bruto. In een interview zei hij als zelfstandig jurist te werken, waardoor hij geen vast maandelijks inkomen kon noemen. ‘Als je bij me komt en zegt: “Navalny, ik ben onterecht opgepakt tijdens een demonstratie, dien een aanklacht in,” dan doe ik dat. We sluiten een contractje af, ik schrijf de brief en verstuur die aan de desbetreffende instantie. Jij betaalt een kleine vergoeding. Zo leven de meeste zelfstandige juristen in Rusland.’

Dat Navalny überhaupt tijd had om als zelfstandig jurist een dergelijk jaarsalaris binnen te harken, lijkt er bijna op te wijzen dat hij net als Poetin over dubbelgangers beschikte. Maar zelfs als de cijfers zouden kloppen, blijft de vraag hoe het gezin met zijn inkomen de studie van hun dochter kon betalen. Volgens de site van Stanford bedragen de jaarlijkse kosten voor opleiding en verblijf omgerekend 90.000 euro. Zijn echtgenote Yulia die een voorliefde voor kleding van Dior heeft, verdient naar eigen zeggen sinds 2007 niets. Ze noemde zich in een interview ‘verantwoordelijk voor de opvoeding en het dagelijkse leven van de kinderen’. Bovendien kon Dasha ondanks het wegvallen van de enige kostwinner door zijn kampinternering de afgelopen twee jaar probleemloos verder studeren aan de elitaire hogeschool in Californië.

De financiën van het fonds voor corruptiebestrijding – het levenswerk van Navalny – waren eveneens niet geheel doorzichtig. Het fonds zou draaien op donaties. In 2013 zou daarbij 23 miljoen roebel – omgerekend een half miljoen euro – zijn gedoneerd. Een van de gulste gevers uit de beginjaren was de Russische zakenman Boris Zimin die naar verluidt elke maand een bedrag ter waarde van 6000 euro zou hebben overgemaakt. Ook de schrijver Boris Akoenin – pseudoniem van Grigori Tsjchartisjvili – zou regelmatig grotere bedragen hebben geschonken. Daarvan werd onder meer een team van veertig medewerkers betaald. Naast donaties werd er ook geld verdiend met merchandising.

In 2019 startte de Russische justitie een strafzaak wegens de donaties die als ‘witwassen van crimineel geld’ werden geclassificeerd. Na een serie huiszoekingen werd het fonds bestempeld als ‘buitenlands agent’. Een jaar later besloot de rechter de bankrekeningen van Aleksej Navalny, zijn vrouw, ouders, kinderen en die van leidinggevende medewerkers te bevriezen. In 2021 werd het fonds voor corruptiebestrijding door de overheid verklaard tot ‘extremistische organisatie’.

Een niet alleen vanwege de financiën twijfelachtig instituut is het in 2021 in de Verenigde Staten opgerichte ACF (Anti Corruption Foundation) International. Naast Yulia Navalnaya kreeg de Belgische EU-politicus Guy Verhofstadt een baantje bij het fonds. Over de activiteiten liet de woordvoerder van de Belg twee jaar later weten: ‘Guy Verhofstadt is er gevraagd te zetelen in de adviesraad, samen met Anne Applebaum, Francis Fukuyama en Carl Bildt. Vergaderingen zijn tot nog toe online verlopen en er zijn geen vergoedingen aan verbonden. Guy nam deel aan twee van zulke zoomvergaderingen en bezocht eenmaal het ACF-kantoor in Vilnius.’ Maria Pevchikh, directeur van het internationale anticorruptiefonds, weigerde vanuit Londen informatie te geven over de financiën van de internationale organisatie.

De voornaamste bezigheid van het fonds was het maken van een lijst met de namen van ondertussen meer dan zevenduizend Russen die schuldig zouden zijn aan ‘corruptie waardoor de oorlog mogelijk werd gemaakt’. De EU nam een groot gedeelte van de ACF-lijst over voor de eigen sanctielijst. Later leidde dit tot een klein schandaal omdat Leonid Volkov, de toenmalige directeur van het fonds, een Russische miljardair ineens weer wilde laten schrappen van de sanctielijst. Hij schreef hiervoor een speciaal verzoek aan EU-commissaris Josep Borrell dat uitlekte. Verschillende personen die op de lijst belandden, kwamen met smeekbedes en bewijsmateriaal van goede wil naar het ACF om hun reputatie schoon te wassen. Dat een zogenaamd onafhankelijk instituut dat wordt bestuurd door een zeer select gezelschap met eigen voorliefdes een dergelijke invloed heeft op de gang van zaken bij de Europese Unie is meer dan gevaarlijk. Machtsmisbruik is – zoals tijdens het schandaal rond de miljardair bleek – voorgeprogrammeerd.

Ook de inkomstenbron ‘merchandise’ leek zich na de Russische invasie vooral op consumenten in het Westen te concentreren. Al was het alleen maar omdat de opschriften voor Russen in eigen land een enkele reis naar een strafkamp op zouden leveren. Via navalny.shop konden sweaters, T-shirts, petjes, mutsen en vlaggen met de naam van de als extremist bestempelde oppositieleider of het opschrift ‘stop Putin, stop war’ worden gekocht. Nadat Navalny in ‘de poolwolf’ meerdere malen een disciplinaire straf had moeten uitzitten, waren er ook stoffen tassen met het opschrift ‘isoleercel’ verkrijgbaar. Dezelfde isoleercel die als prototype op centrale plekken in vele grote steden in het Westen te zien was. Of het nu om Parijs, Berlijn, Genève of Brussel ging, kennelijk was het geen enkele probleem een vergunning voor transport en plaatsing van de betonnen kolos te regelen. Bij de cel werd een stand geplaatst met daarop een beschrijving van de lijdensweg van Aleksej Navalny. Over Russische politieke gevangenen van buiten de organisatie werd met geen woord gerept. Op de vraag hoe de actie met het prototype van de isoleercel werd gefinancierd, wilden de organisatoren geen antwoord geven.

Mars van miljoenen

Hoewel de naam Navalny in het Westen deuren opent die voor normale stervelingen gesloten blijven, roept diezelfde naam binnen de Russische oppositie eerder negatieve associaties op. Op 6 mei 2012 vond met de ‘mars van miljoenen’ het hoogtepunt van de protestbeweging van die jaren plaats. In een monsterproces wegens ‘massale ongeregeldheden’ werden bijna dertig deelnemers veroordeeld tot lange gevangenisstraffen.

Een van hen was Sergej Oedaltsov, leider van het ‘Linkse Front’. Hij zat meer dan vier jaar in een kamp als een van de organisatoren van de tocht. Volgens de extreemlinkse activist zou Navalny zijn aanhangers tijdens de manifestatie door provocaties bij de politie in de val hebben laten lopen. ‘Ik ben tegen corruptie, maar ik laat mijn mensen niet als bliksemafleider misbruiken door Navalny,’ aldus Oedaltsov. Ook stelde hij na zijn vrijlating dat het meer dan vreemd was dat hijzelf was veroordeeld, terwijl medeorganisator Navalny er zonder kleerscheuren vanaf kwam.

Gedurende de jaren na de ‘mars van miljoenen’ werden honderden Russen door hun werkgever ontslagen en vervolgd door justitie, omdat ze zich hadden geregistreerd op een van de vele sites van het fonds voor corruptiebestrijding. Zo verloren in mei 2021 meer dan veertig mensen hun baan bij de Moskouse metro. Om deel te nemen aan een demonstratie twee maanden daarvoor moesten potentiële deelnemers zich namelijk op free.navalny.com inschrijven. De demonstratie zou pas plaatsvinden als zich meer dan 500.000 mensen zouden hebben geregistreerd. Het fonds wijzigde zijn plannen twee dagen later nadat het zou hebben ontdekt dat een mol van de geheime dienst de gegevens uit de database zou hebben gestolen. Een medewerker van het fonds zei later: ‘Het zijn menselijke fouten. We hebben ervan geleerd en verbeteren onze processen.’

Kennelijk niet, want op vkontakte.com – de Russische variant op Facebook – is het fonds nog steeds actief. Het sociale medium staat er om bekend dat er 24 uur per dag wordt geprovoceerd en gerechercheerd door Russische agenten. Een ondoordachte klik of commentaar op de pagina van ‘terrorist’ Navalny of het ‘extremistische’ fonds voor corruptiebestrijding kan tot jaren strafkamp leiden. Velen belandden door onvoorzichtigheid in detentiecentra, terwijl de voornaamste leiders van de organisatie ondanks huisarrest, bevroren bankrekeningen en voorwaardelijke gevangenisstraffen probleemloos naar het buitenland konden ontkomen.

Navalny was zeker niet de fijnzinnige democraat die ervan droomde Rusland te veranderen in een land naar West-Europees of Amerikaans model

Geen fijnzinnig democraat

Navalny was zeker niet de fijnzinnige democraat die ervan droomde Rusland te veranderen in een land naar West-Europees of Amerikaans model. In zijn opvattingen toont de oppositieleider zich een iets liberalere geestverwant van Vladimir Poetin. Tijdens de Russisch-Georgische oorlog in augustus 2008 schreef de jurist over de Russische inval van het zuidelijke buurland en zijn democratisch gekozen president Micheil Saakasjvili: ‘Natuurlijk hebben we er veel plezier in om te zien hoe Saakasjvili zich angstig verschuilt achter zijn bodyguards. We zijn blij te weten dat Russische wapens worden gebruikt om burgers te beschermen. Onze militairen doen het goed (hoewel ik persoonlijk liever had gezien dat de bodemoperatie zoveel mogelijk was teruggeschroefd ten gunste van luchtaanvallen). Maar het is duidelijk dat dit geen vooruitzichten heeft. Ja, de Georgiërs staan op het punt naar de kloten te gaan. En dan? Ze zullen weer komen en wij zullen ze weer naaien. En zo verder tot in het oneindige.’

In 2012 tapte hij uit hetzelfde vaatje van Groot-Russische arrogantie. Navalny sprak toen exact dezelfde woorden die Vladimir Poetin tien jaar later gebruikte als rechtvaardiging voor zijn verwoestingsoorlog tegen Oekraïne: ‘Ik ben er diep en absoluut van overtuigd dat Oekraïne en Belarus de belangrijkste geopolitieke bondgenoten van Rusland zijn. Ons buitenlands beleid moet gericht zijn op een maximale integratie met Oekraïne en Belarus... In feite zijn we een en hetzelfde volk.’

Op de vraag of hij het in 2014 door Rusland bezette schiereiland Krim zou teruggeven aan Oekraïne als hij president zou worden, antwoordde de oppositieleider: ‘Wat is de Krim? Een boterham met worst dat we hem weer terug kunnen geven? Dat denk ik niet.’ Later nam hij gas terug en zei dat de bezetting inderdaad een schending van internationaal recht zou zijn. Daar voegde hij aan toe dat de Oekraïners zichzelf niet voor de gek moeten houden. Volgens hem zal de Krim namelijk nooit meer deel uitmaken van Oekraïne.

Het lichaam van de oppositieleider werd uiteindelijk overgedragen aan zijn moeder Ljoedmila Navalnaya, die eerder een indringende oproep aan Vladimir Poetin deed om haar toe te laten tot het stoffelijk overschot van haar zoon. De video was opgenomen zonder filmmuziek. Ook beige schaduwen en perfecte intonaties bleven achterwege. Alles wat restte, was een moeder die huilde om het verlies van haar zoon. Een zoon die grootse plannen had, maar zijn tanden stukbeet op de staatsterreur van een bejaarde dictator. Of Aleksej Navalny als president ook daadwerkelijk democratie, vrede en vrijheid zou hebben gebracht? In Rusland is daar helaas wel iets meer voor nodig dan een wissel op de voornaamste positie.