Hoe Westerse producten ondanks de oorlog in Oekraïne toch in Rusland belanden

In Rusland is nog steeds geen enkel gebrek aan westerse producten. Zowel Adidas, Nike als Lego wordt volop verkocht in de Russische winkels. Ook lampen uit Eindhoven, Belgische luiers en tractors uit Friesland worden probleemloos geleverd. Om de bevolking tevreden te houden, ondersteunt de Russische overheid deze zogenaamde parallelimport met raad en daad. Terwijl het bommen regent op Oekraïne, profiteren Nederlandse en Belgische ondernemers van de twijfelachtige handel.

Een van de belangrijkste contactpunten met het Rusland van Poetin is naast de ambassades in Den Haag en Brussel nog steeds het ‘Oost-Europa en Rusland Instituut’ in Arnhem. Na aandacht in Nieuwe Revu besloot directeur Marie-Thérèse ter Haar tot een naamswijziging in ‘Eurazië Instituut’. Aan de pro-Kremlin-instelling veranderde dat niets. Onze aanvraag voor een betaalbare oplossing voor export van verboden machines aan de gesanctioneerde Russische spoorwegen mondde uit in een aantal telefoongesprekken met een zekere Marco Moerman, partner en sales-verantwoordelijke van het Eurazië Instituut in Moskou.

‘Ik krijg merkartikelen als Nike of Lego via een netwerk van tussenpersonen zonder duidelijke connectie met Rusland. Daarna importeer ik ze via derde landen, meestal Turkije’

Moerman: ‘Het Eurazië Instituut doet dit soort dingen niet zelf natuurlijk, maar een ander bedrijf waar ik voor werk hier in Moskou doet ook aan... Nou ja, aan logistiek en internationale handel, zeg maar. Dus wij hebben ingangen om dat te bekijken. Wij doen de import van westerse merken naar de Russische markt, heel breed eigenlijk. Voor het grootse deel zijn dat goederen die niet gesanctioneerd zijn. De producenten daarvan hebben gezegd dat ze niet met de oorlog geconfronteerd willen worden, daarom hebben ze Rusland verlaten. Maar natuurlijk zijn die merken wel gewoon te krijgen in Rusland. Dat vindt zijn eigen weg. Wij zijn een van die bedrijven die daar voor zorgen. Met name fashion en speelgoed, zoals Lego bijvoorbeeld. Ook in foods doen we een aantal grote merken. Wij zorgen ervoor dat die dingen gewoon in Rusland verkrijgbaar zijn. Nike, Adidas, vooraanstaande brillenmerken. Zelf zit ik in de techniek, dus daarom kunnen we met die machines ook meedenken. Ik heb het intern besproken en als je mij jouw precieze gegevens wilt geven, dan kunnen we aan de slag.’

Marco Moerman toonde zich gretig om de gefingeerde opdracht voor twee machines ter waarde van meer dan een miljoen euro binnen te slepen, maar bleef voorzichtig in het geven van informatie. Uiteindelijk rook hij onraad. Hij stuurde een afsluitende mail die kennelijk alle schade ongedaan moest maken: ‘Wij hadden niet begrepen dat het om een gesanctioneerde ontvanger gaat, in dit geval kunnen wij helaas niet helpen.’

Het bedrijf dat Moerman niet bij naam wilde noemen is Herinckx Trade Solutions. Een logistieke firma die eigendom is van naamgever Wijnand Herinckx. Volgens de bedrijfssite zijn er filialen te vinden in Vinkeveen, Istanbul, Dubai en Moskou.

Lego uit Vinkeveen

Op een aanvraag voor een interview met de directeur aan het algemene mailadres in Vinkeveen, wordt vanuit Sint-Petersburg geantwoord. Een zekere Dmytriy Nikolaev schrijft in het Engels: ‘Bedankt voor je interesse in ons bedrijf. We hebben een aantal interviews gegeven aan Reuters en zijn teleurgesteld dat hun uiteindelijke artikel geen evenwichtige weergave geeft van ons bedrijf en onze activiteiten. Hoewel we uw wens voor een verdere discussie begrijpen, slaan we uw verzoek voor een interview of feedback af.’

Aan persbureau Reuters vertelde Herinckx in juni van dit jaar inderdaad persoonlijk over zijn handelsstrategie. ‘Het geheim van mijn succes is eenvoudig: ik koop niet rechtstreeks, maar krijg merkartikelen als Nike of Lego via een netwerk van tussenpersonen zonder duidelijke connectie met Rusland. Daarna importeer ik ze via derde landen, meestal Turkije.’

Volgens Reuters nam Herinckx een van de Russische divisies van het Duitse bedrijf Hellmann Logistics – waar hij juist ontslag had genomen – over. Hij doopte het nauwelijks rendabele bedrijfsonderdeel om tot Herinckx Trade Solutions Rus (HTS Rus) en registreerde het in april 2022 op naam van zijn vrouw Jana Herinckx in Sint-Petersburg. De zakenman gebruikte aanvankelijk de e-mailservers van Hellmann en een variant van het logo van zijn vroegere werkgever in zijn marketing. Op de Russische site pronkt HTS ten onrechte met twintig jaar ervaring in consulting van westerse bedrijven en import naar Rusland.

Toen de reporters van Reuters hem vroegen waarom hij ondanks zijn schimmige activiteiten toch besloot om publiekelijk te spreken, zei hij: ‘Wat we doen is erg cool, we zijn er trots op.’ Een van zijn belangrijkste prestaties ziet Herinckx in het importeren van Lego-producten. ‘Mijn kinderen spelen ermee,’ aldus Herinckx, ‘en ik heb er niets op tegen als andere kinderen dat ook doen.’

Oliver Leach is woordvoerder van het Deense speelgoedbedrijf. Hij verklaart op navraag: ‘De Lego Groep stopte met het verschepen van Lego-producten naar Rusland in maart 2022 en staakte alle commerciële activiteiten in juli van hetzelfde jaar. Parallelimport van onze producten in Rusland is iets dat we serieus nemen. We ondersteunen of faciliteren de verkoop van Lego-producten in Rusland niet en hebben stappen ondernomen om de zichtbaarheid van en controle op mogelijke wederverkoopactiviteiten te vergroten. We houden onze verkoopactiviteiten in de gaten en als een potentiële omleiding naar een land waar sancties van kracht zijn wordt geïdentificeerd, gaan we in gesprek met detailhandelaren en nemen we maatregelen om de potentiële stroom van goederen over de grens naar landen waar sancties van kracht zijn te voorkomen.’

Tot dusver kon Herinckx dergelijke controles gemakkelijk omzeilen. In zijn gesprek met Reuters gaf hij toe een lange keten van tussenpersonen te hebben gecreëerd. Eerst laat hij bij de fabrikant inkopen via een bedrijf dat niets te maken heeft met HTS. Na enkele tussenstops ontvangt de zakenman via zijn eigen bedrijf in Vinkeveen de ook in Rusland felbegeerde blokjes. Vanuit de EU belanden ze dan via Turkije en andere omwegen in het magazijn van HTS Rus om te worden doorverkocht aan de Russische detailhandel.

Naast twijfelachtige handel houdt Herinckx zich ook bezig met liefdadigheid. Op de HTS-website en sociale media wordt zijn project Com4Kids in Rusland uitvoerig beschreven: ‘We doneren computers aan kinderen in gezinnen die het zich niet kunnen veroorloven om zelf een computer te kopen. We nodigen bedrijven uit om hun oude computers te doneren, indien nodig laten we ze repareren, waarna de computers worden gedoneerd aan kinderen in nood via openbare scholen. In plaats van kerstcadeaus te geven aan onze zakenpartners steunen we liefdadigheidsorganisaties om dure operaties of andere medische behandelingen te betalen voor kinderen in nood. We communiceren dit met onze zakenpartners en proberen hen ervan te overtuigen dit voorbeeld te volgen in hun eigen bedrijven.’

Onze specifieke vraag waarom Russische kinderen volgens de familie Herinckx kennelijk meer medeleven verdienen dan Oekraïense, wil Dmytriy Nikolaev niet beantwoorden.

Luiers uit Vlaanderen

Natuurlijk is Wijnand Herinckx niet de enige ondernemer uit de Lage Landen die er bewust voor koos geld te verdienen in het land dat zijn agressie inmiddels niet alleen tegen Oekraïne, maar tegen het Westen als geheel richt. De Belgische luierproducent Drylock Technologies heeft nog steeds twee vestigingen in Rusland die op volle toeren draaien. Op telefonische navraag wordt meegedeeld dat die dochterondernemingen op het moment autonoom zouden functioneren. ‘Het management in Vlaanderen heeft geen enkel zicht op wat er gaande is in de vestigingen in Nizjni Novgorod en op het industrieterrein Alabuga in Tatarstan,’ aldus een medewerker.

Direct na de invasie verklaarde CEO en hoofdaandeelhouder Bart Van Malderen in een interview met de Belgische krant De Tijd zijn filialen in Rusland onder geen beding te willen sluiten. ‘De goedkoopste en gemakkelijkste oplossing is alles stilleggen en een maand af te wachten, maar ik vind dat we verantwoordelijkheid dragen tegenover onze zeshonderd werknemers en hun families. Die hebben geen schuld aan wat er gebeurt. Uiteraard veroordelen wij wat Poetin doet.’

‘Wij zijn de partner van Philips voor architecturale verlichting, ook op het grondgebied van de volksrepublieken Donetsk en Loegansk. We werken graag met u samen’

Dat de werknemers in Rusland geen schuld hebben aan wat er gebeurt, valt te betwisten. De marketingafdeling van Drylock lanceerde op zijn sociale media in juni van dit jaar de nieuwe rubriek ‘SVOi’, een woordspeling van ‘onze mensen’ en de afkorting voor ‘speciale militaire operatie’. Hierin komen wekelijks Drylock-medewerkers aan het woord die als militair van het Russische leger dood en verderf zaaien in Oekraïne. De marketingspecialisten draaien de wereld op zijn kop en maken ware helden van hun collega’s aan het Oekraïense front.

Drylocker Aleksandr vertelt: ‘Ik ben altijd bereid geweest om mijn vaderland en zijn belangen te verdedigen. Mijn vader voedde me op als patriot en leerde me van mijn land te houden. Vóór de mobilisatie diende ik twintig jaar in het Russische leger, dus de plicht en de missie van een militair stonden op de eerste plaats. Nu zou ik heel graag willen dat deze geest van patriottisme in onze samenleving groeit. Dat onze kinderen opgroeien en van Rusland houden, het respecteren en eren, prijzen en verbeteren, zonder de geschiedenis, tradities en gewoonten van ons volk te vergeten.’

Een foto van de geüniformeerde Aleksandr en zijn vrouw Valentina maken de idylle compleet. Haar rol is volgens Drylock Rusland minstens zo belangwekkend als die van haar man. ‘Ze is een ware echtgenote van een militair; een echte steun en toeverlaat. Zachtaardig, maar doelgericht.’

Volgens Valentina missen de kinderen hun vader, maar zijn ze vooral erg trots op hem. Ze verklaart: ‘Ondanks de moeilijke tijd doe ik mijn best de wereld en alles om me heen in heldere kleuren waar te nemen, met geloof en hoop in de toekomst. Dat is voor iedereen nodig, voor Alexander, maar ook voor de kinderen.’

De tekst wordt afgesloten met de woorden: ‘Bedankt Aleksandr en Valentina voor jullie tijd en voor jullie mooie en belangrijke gedachten! Wij wensen iedereen een vreedzame hemel.’

Daarnaast verschijnen in de bedrijfscommunicatie regelmatig dubieuze felicitaties voor onder meer ‘de dag van luchtlandingstroepen’ en ‘het feest van de nationale volkseenheid’. Teams van de Drylock-fabrieken doen bovendien met veel enthousiasme mee aan sportwedstrijden met een overduidelijk militair karakter. En hoewel Drylock zijn buren niet uitzoekt, is het minstens problematisch te noemen, dat op het door de Russische overheid zwaar gesubsidieerde megabedrijventerrein Alabuga een splinternieuwe productiefaciliteit voor militaire drones te vinden is.

Lampen uit Eindhoven

Het Nederlandse bedrijf Signify uit Eindhoven is bij de meeste lezers waarschijnlijk bekender onder de naam Philips. In 2018 werd de lampendivisie van het bedrijf – na een beursgang in 2016 – herbenoemd. De merknaam bleef echter behouden. Dat het ook in Rusland niet om een kleine jongen gaat, bewijzen afgesloten projecten die op de website als showcases worden gepresenteerd. Zo werd in 2010 het ‘Vegas Shopping Center’ aan de rand van Moskou met een oppervlakte van 386.000 m² compleet met verlichtingsoplossingen uit Eindhoven verfraaid. ‘Het ambitieuze verlichtingsontwerp gebruikte een reeks led-verlichtingsoplossingen die ingebed zijn in een verscheidenheid aan oppervlakken, van acrylbalken en glazen luiken tot houten en metalen panelen. Een reeks dynamische verlichtingspatronen en strijklichteffecten verandert voortdurend om verschillende ervaringen te creëren voor het winkelend publiek,’ aldus de beschrijving op de Russischtalige versie van de bedrijfssite.

Op 5 maart 2022 kondigde Signify aan de activiteiten in Oekraïne te staken. De grootste zorg ging volgens een persbericht uit naar medewerkers in het geteisterde land die met financiële hulp zouden worden ondersteund. ‘Ons hart gaat uit naar Oekraïne en de miljoenen mensen wier leven door deze tragedie is getroffen. We zullen schouder aan schouder blijven staan en hen op elke mogelijke manier blijven steunen, nu en in de toekomst.’

De situatie in Rusland zou vooraleerst worden gemonitord. Meer dan twee jaar na de invasie is dochteronderneming ‘Signify Eurazië OOO’ met 78 medewerkers nog steeds een actieve speler op de Russische markt. De activiteiten worden bevestigd door een regelmatige certificatie van Eindhovense lampen en aanverwante technologieën door overheidsinstellingen in Rusland.

De website van het internationale bedrijf staat bol van politieke correctheid: ‘Licht aan, CO2 uit’ en ‘verdubbeling van het aantal vrouwen in een leidinggevende functie tegen eind 2025’. Grote woorden op het beeldscherm, maar hoe is de praktijk? Is het Signify-management bereid lampen te leveren voor projecten in door Rusland verwoeste en bezette Oekraïense steden? Kennelijk is de strijd tegen de Russische agressie minder urgent dan green washing en een twijfelachtig personeelsbeleid. Op een gefingeerde aanvraag voor een zogenaamd megaverlichtingsproject van een nieuw te bouwen winkelcentrum in de bezette havenstad Marioepol wordt namelijk direct gereageerd. Dat de stad in de beginmaanden van 2022 letterlijk platgeschoten werd en er tienduizenden doden vielen, schijnt niet te deren.

Een zekere Sergej Bogdanov stelt zijn bedrijf NPP Svetopribor uit het stadje Ramenskoe bij Moskou voor als officiële partner van Signify. ‘Philips stuurde mij uw aanvraag door over het restauratieproject van ‘Port City Hall’ in Marioepol. Wij zijn de partner van Philips voor architecturale verlichting, ook op het grondgebied van de volksrepublieken Donetsk en Loegansk. We werken graag met u samen aan de uitvoering van uw project,’ aldus Bogdanov.

In verdere correspondentie geeft de ondernemer aan momenteel in de bouwfase te zijn van een verlichtingsproject voor overheidsgebouwen met Philips-lampen in Loegansk. Ter verduidelijking, de overheid in de sinds 2014 door pro-Russische separatisten bezette stad staat vooral bekend om zijn folterkelders waarin onschuldige burgers onder schrijnende omstandigheden jarenlang opgesloten zitten.

Op navraag over verdere bijzonderheden antwoordt hij afwijzend. ‘Ik kan u helaas geen details over het lopende project in Loegansk geven. Ik heb een geheimhoudingsverklaring ondertekend met de opdrachtgever. Ik kan u echter verzekeren dat we honderd procent ervaring hebben in de import en het gebruik van lampen van de Nederlandse fabrikant op het nieuwe Russische grondgebied.’

In een volgende mail voegt hij eraan toe: ‘We stellen trouwens voor om ook lampen van het Duitse bedrijf Osram en het Italiaanse iGuzzini te gebruiken. Voor zo’n groot project is het beter om fabrikanten te combineren, omdat ze elk hun eigen voordelen hebben. Ook op de Krim zijn veel topobjecten gerealiseerd met dergelijke combinaties.’

Tractors uit Heerenveen

Een bedrijf dat het volgens journalistiek onderzoeksplatform Follow The Money extra bont zou maken, is de Nederlandse APH Group. Het nieuwsmedium beschuldigt midden september de agrarische ondernemers van een dubbele moraal. Samen met de coöperatie Agrico kreeg de APH Group inderdaad 2,3 miljoen euro subsidie van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland voor de wederopbouw van Oekraïne. APH en Agrico gaan er een ‘climate smart’ demonstratiecentrum voor de aardappelteelt inrichten. De journalisten plaatsten de subsidie tegenover het feit dat de Friezen nog steeds machines en landbouwproducten naar Rusland exporteren. ‘Agri 2.0’ en ‘APH Rus’ – het tweede bedrijf werd niet getraceerd – zijn dochterondernemingen die onder meer machines van de Nederlandse producenten Baselier en Imants naar Rusland importeren.

Follow the Money schreef: ‘Rusland was in ieder geval tot 2022 de belangrijkste afzetmarkt voor APH. Om die positie te versterken, kocht APH begin 2022 het eveneens Nederlandse bedrijf Agri 2.0. Dit bedrijf, gespecialiseerd in de export van machines voor de maïs- en tarweteelt, had op het moment van overname drie locaties in Rusland en twee in Oekraïne. Zeven weken later staken Russische troepen de Oekraïense grens over. APH’s export ging daarna gewoon door. In het eerste oorlogsjaar exporteerde APH voor 16,7 miljoen euro aan landbouwwerktuigen en onderdelen naar Rusland.’

Volgens Follow the Money werd de omzet – net als de winst – verdrievoudigd. Ook zou APH Group 6,4 miljoen euro dividend uit hebben gekeerd aan de aandeelhouders, wat volgens de journalisten ‘bijna zeven keer zoveel was als het jaar ervoor’.

Directeur Wytse Oosterbaan reageert op de beschuldigingen van Follow the Money, de subsidie en de handel met Rusland.

Wat vindt u van de onthullingen van Follow the Money?
‘We hebben geen idee hoe die cijfers zijn ontstaan. Misschien is er een rekenfout gemaakt tussen euro’s en roebels. De echte bedragen zijn maar een procent of tien van wat zij noemen. Er worden dividenden genoemd. Wij hebben – zover ik me kan herinneren – de laatste tien jaar nooit dividenden betaald. Het was leuk geweest als ze dat eerst bij ons hadden nagevraagd.’

Maar jullie exporteren dus wel naar Rusland?
‘Ja, we doen zaken met Rusland, maar ook met een dertigtal andere landen. Daarbij houden wij ons netjes aan de regels. De stelregel van de EU is immers dat voedselvoorziening nooit een wapen mag zijn in de strijd. Vandaar dat er ook geen sancties zitten op landbouw- en voedselgoederen. De spullen die wij leveren, kun je ook niet gebruiken voor de oorlog.’

Hoe zouden jullie reageren als landbouwmachines zouden worden geleverd aan bedrijven in bezet gebied?
‘Wij leveren alleen aan Russische boerenbedrijven die we al jaren kennen. We zitten daar al dertig jaar. De goederen van ons komen zeker niet in de zogenaamde nieuwe gebieden terecht. Wij weten gewoon aan wie we leveren.’

‘Wij houden ons netjes aan de regels. De spullen die wij leveren, kun je niet gebruiken voor de oorlog’

Hoe controleren jullie dat?
‘Dat is een voorwaarde in onze overdracht. Wij hebben daar honderd procent zicht op. Alles wordt ook tot in den treure gecontroleerd door accountants, door de bank, door iedereen.’

Een Vlaamse luierproducent laat de productiefaciliteiten in Rusland autonoom functioneren. Hun sociale media staan bol van propaganda voor de oorlog. Houdt u in de gaten dat zoiets bij de Russische APH-divisie niet gebeurt?
‘Jazeker. Maar wij hebben ook maar een dertigtal klanten. Wij doen alleen business-to-business. Er is geen communicatie met het publiek of een grote presentie op sociale media.’

Toch werd op sociale media door APH Rus in 2016 een annonce gedaan dat jullie een stand zouden hebben op een landbouwbeurs op de bezette Krim. Hoe zit dat?
‘Dat was een initiatief van een verkoper van ons in het zuiden van Rusland. Wij konden daar gratis staan. Uiteindelijk is dat niet doorgegaan na ingrijpen van het management. APH doet geen zaken op de Krim of in andere bezette gebieden en kijkt daar streng op toe.’

Dan de subsidie voor het project in Oekraïne. Is het niet vreemd om boeren in Oekraïne te leren hoe ze aardappels moeten verbouwen?
‘De aardappelwereld is daar totaal in de war. Vroeger had je de zuidelijke gebieden van Oekraïne die aardappels leverden. De opslag voor de winter was dan in het noorden en westen. Het is moeilijk voor te stellen, maar alle teeltgebieden in het zuiden horen nu bij Rusland. Alles gaat nu naar Moskou in plaats van Kyiv. Ons project voorziet in de behoefte om nieuwe toepassingen te creëren voor Oekraïne, zodat ook klein verpakte aardappels weer de weg naar de supermarkt en de consument kunnen vinden.’

Ondersteunen jullie Oekraïne ook zonder subsidie?
‘We ondersteunen waar we kunnen. We hebben een inzamelactie gehouden voor burgers die we via onze collega’s ter plekke hebben laten leveren. Ook hebben we generatoren en voertuigen aan het Oekraïense leger gedoneerd. Als APH zijn we geen bedrijf dat in Nederland aan marketing hoeft te doen. Onze klanten zitten in dertig andere landen. We hoeven voor hen de pers niet op te zoeken of de publieke opinie te beïnvloeden. Maar we ondersteunen onze collega’s, mensen die ons na aan het hart liggen.’

Is een vertrek uit Rusland niet de moreel juiste keuze?
‘Ja, je kunt de bevolking lekker laten verhongeren. Je kunt de voedselvoorziening in de wereld destabiliseren. We hebben het gezien met het blokkeren van bepaalde havens. Hele bevolkingsgroepen in Afrika kwamen daardoor in problemen. Daar heb je iedereen mee. Neem van mij aan dat Poetin altijd genoeg te eten zal hebben. En bovendien zijn al onze concurrenten er nog. Alleen Amerikaanse leveranciers hebben de Russische markt verlaten. Die leegte werd direct opgevuld door Chinese machines. Dat zal na de oorlog zo blijven.’

Stel dat de EU toch sancties gaat invoeren op landbouwmachines en -producten. Wordt dat een groot probleem voor APH?
‘Dat zien we dan wel, maar het ligt zeker niet in de lijn der verwachtingen. Dat is ook nog nooit het beleid van de EU geweest. Niet in Syrië, niet in Irak en ook niet in Soedan. Oké, dit is dichter bij huis. Maar ik bedoel: hoeveel oorlogen zijn er wel niet op de wereld geweest? Sancties op de landbouw hebben we nog nooit gehad.’