Streep door deportatie: ontvoerde Oekraïense kinderen worden teruggehaald uit Rusland 

De Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa acht het bewezen dat gedeporteerde Oekraïense kinderen worden heropgevoed in de Russische taal, cultuur en geschiedenis. De kinderen mogen geen Oekraïens spreken en worden bestookt met propaganda. Ook moeten ze ‘patriottische’ plaatsen bezoeken en militaire training volgen. De deportatie en zogenaamde heropvoeding van de Oekraïense kinderen is volgens de Raad georganiseerd als een systematisch overheidsbeleid door Moskou. Het Internationaal Strafhof in Den Haag sprak daarom over een bewuste genocide van het Oekraïense volk en vaardigde in maart 2024 arrestatiebevelen uit tegen Vladimir Poetin en Maria Lvova-Belova, de Russische commissaris voor de rechten van het kind.

Terwijl de Russische machthebber vrolijk mag reizen naar landen als Mongolië die hem eigenlijk zouden moeten uitleveren, zet de organisatie Save Ukraine zich in voor de terugkeer van de gedeporteerde kinderen. Begin augustus meldde de organisatie dat het was gelukt een groep van 23 kinderen naar het vrije deel van Oekraïne te brengen. Sinds het begin van de invasie kon Save Ukraine in totaal 477 kinderen redden uit de handen van de Russen en hun handlangers.

Mykola Kuleba is oprichter en directeur van de stichting. Hij vertelt: ‘Rusland heeft zijn toevlucht genomen tot deze deportaties om de Oekraïense identiteit van de kinderen te vernietigen. De Russische overheid wil dat ze Russen worden en het Kremlin dienen. Dat doen ze met behulp van militaire jeugdorganisaties, het trainen van soldaten voor toekomstige militaire conflicten met de beschaafde wereld en zogenaamd patriottisch onderwijs.’

Volgens hem is Rusland absoluut niet geïnteresseerd in de terugkeer van de ontvoerde Oekraïense kinderen naar hun vaderland. ‘De kinderen zijn een sleutelelement in de genocidestrategie. Moskou doet er alles aan om elke band tussen deze kinderen en hun families in Oekraïne te vernietigen. Ze dwingen hen een Russische identiteit aan te nemen. Dit betekent in de praktijk: een gedwongen heropvoeding, voortdurende propaganda en het aanzetten tot haat tegenover Oekraïne. Dergelijke acties hebben niets te maken met humanitaire of ethische normen; het is een instrument van agressie en ondersteuning van het imperiale beleid van Moskou. Vaak worden de kinderen ook gebruikt als gijzelaars voor politieke onderhandelingen, maar zelfs dat is een secundair doel. Het primaire doel van Rusland is om het nationale bewustzijn van de Oekraïners voor vele jaren te ondermijnen.’

Nikita: sporen duidelijk zichtbaar

Toen het Russische leger op 1 maart 2022 de stad Cherson volledig bezette, bevond de 9-jarige Nikita Bilanchuk zich in een kinderkliniek in Olesjki, een voorstad op de linkeroever van de Dnjepr. In oktober 2022 werd de jongen samen met vijftien andere minderjarigen naar de Krim en van daaruit naar de Russische stad Krasnodar gedeporteerd. Uiteindelijk kwam hij terecht in een tehuis in de bezette Oekraïense badplaats Skadovsk. Nikita werd er geadopteerd door Vitali Soek, de directeur van het internaat, een collaborateur die daarvoor rijschoolhouder was.

Maria, de moeder van Nikita, emigreerde in 2021 naar Egypte. Ze liet haar zoon achter bij Valentin, haar ex-vriend en de biologische vader van Nikita. Ook Valentin voelde zich niet werkelijk verantwoordelijk voor zijn kind. Hij verstopte zich na de invasie om geen dienst te hoeven nemen in het Oekraïense leger. Alleen Polina Kindra - de oma van Nikita en Valentins moeder - maakte zich zorgen. Ze werkte destijds als gastarbeider in Polen. Met hulp van medewerkers van Save Ukraine en journalisten van hromadske.ua kon ze haar kleinzoon na een maandenlange odyssee bevrijden uit de handen van de bezettingsmacht. Polina vertelt over haar strijd voor Nikita en de omstandigheden in de tehuizen in de door Rusland bezette regio’s van Oekraïne.

Hoe gaat het nu met Nikita?
‘Hij wordt gauw razend. Andere kinderen willen niet met hem spelen, omdat hij schreeuwt en slaat. Hij gebruikt scheldwoorden. In de winkel probeert hij dingen te stelen. Ook slaapt Nikita heel slecht. In dat internaat in Skadovsk zat hij met andere kinderen van zeer verschillende leeftijden. Die hadden allemaal psychische afwijkingen en dat heeft sporen achtergelaten. De directeur liet ze onder elkaar ‘maten’ noemen. Nikita praat niet over zijn tijd in Rusland en het bezette gebied, maar als hij boos is, zegt hij dat niet in Oekraïne wil zijn, maar dat hij naar Rusland wil.’

Gaat hij alweer naar school?
‘Over een paar dagen gaan we naar Georgië. Daar komt mijn man vandaan. Daar is het rustiger en zijn we weg van het dagelijkse luchtalarm en de bommen. Daar zal Nikita ook naar school gaan. Na ons verblijf in Polen waren we nu een half jaar in Kiev. Nikita werd er onderzocht en langere tijd behandeld in het ziekenhuis. Ook hebben we alle papieren geregeld. Ik ben nu officieel erkend als Nikita’s voogd.’

Waarom was Nikita begin 2022 in de kliniek in Cherson?
‘Hij heeft een stofwisselingsziekte en loopt achter in zijn ontwikkeling. Hij was er een half jaar om op krachten te komen. Ik was in de tussentijd in Polen om geld te verdienen. Als kok verdiende ik in Oekraïne veel te weinig om Nikita’s speciale dieet te kunnen betalen. Daarom ging ik in Polen werken. Ik belde regelmatig met de directeur van het internaat en maakte geld over. Alles ging goed, totdat de oorlog kwam. De toenmalige directeur – met wie ik een goede relatie had – verzette zich na de bezetting fel tegen de deportatie van de kinderen naar Rusland. Uiteindelijk hebben de Russen een pistool tegen haar hoofd gezet. Toen moest ze opstappen en nam die vreselijke man van de rijschool, Vitali Soek, de leiding over.’

En hij had er niets op tegen de kinderen naar Rusland te deporteren?
‘Hij was een groot voorstander. Soek zorgde er in oktober 2022 voor dat Nikita met vijftien andere kinderen naar de bezette Krim werd gebracht. Hij had tegenover de Russische autoriteiten verklaard dat Nikita een weeskind was. Van daar gingen ze op transport naar de stad Krasnodar in het zuiden van Rusland. In januari 2023 kwam ik daar pas achter. Ik nam contact op met dat tehuis, maar daar zat Soek weer aan de telefoon die hem niet terug wilde geven. Ik wist me geen raad en vanuit Polen begon ik berichten te plaatsen op sociale media. Uiteindelijk reageerde een Oekraïens tv-programma dat me in contact bracht met Save Ukraine. Daarna bleek dat Nikita ineens verdwenen was uit Krasnodar. Maandenlang wist ik niet waar hij was, totdat Save Ukraine me in juni 2023 belde en zei dat ze hem in het bezette Skadovsk hadden gevonden. Ze hadden ter plaatse contacten met vrijwilligers gelegd en een reis voor me geregeld.’

Waarom wilden de ouders van Nikita niet zelf naar hem op zoek gaan?
‘Zijn moeder zei: “Laat hem daar toch zitten, daar heeft hij het veel beter.” Het kon haar geen moer schelen. We hebben sindsdien geen contact meer met haar. Mijn zoon was bang dat hem iets zou overkomen. Hij houdt zich al bijna drie jaar schuil in de buurt van Cherson. Hij heeft Nikita ook nog steeds niet ontmoet. Ik zei tegen hem: “Je bent 33, het is jouw leven, Nikita is 10, hij gaat nu voor.” Daarom ben ik zelf gegaan.’

‘Door gedwongen heropvoeding en voortdurende propaganda wil Moskou elke band tussen deze kinderen en hun families in Oekraïne vernietigen’

Hoe reisde u vanuit Polen naar de bezette Oekraïne?
‘Ik ging via Belarus naar Rusland en zo naar de bezette Krim. Het was een hel. Er waren voortdurend controleposten. Daar werd ik telkens verhoord. Ik moest laten zien wat er op mijn mobiele telefoon stond. Met een half kapot busje reed ik met vrijwilligers die humanitaire hulp brachten langs mijnenvelden, tanks en kanonnen. Overal stonden groepen gemaskerde soldaten. Die dam bij Kachovka was toen net ontploft en alles was onder water gelopen. Het stonk er vreselijk. Ik had het gevoel in een afgrijselijke film terecht te zijn gekomen.’

Waar woonde u daar?
‘Dat was een plek die de vrijwilligers voor me hadden geregeld. Ik mag niet zeggen waar dat precies was, maar het was in de stad Dzjankoj in het noorden van de Krim. ’

Was u bang tijdens uw reis en het verblijf van bijna drie maanden in bezet gebied?
‘Ik was heel bang. Ik had heel veel geluk en goede engelbewaarders. De mensen daar zijn als zombies. Ze geloven alles wat de Russische tv ze vertelt. Niemand daar wilde geloven dat Rusland mijn kleinkind had gestolen. Ik zei: “Ik ben hier om hem op te halen, ik en Nikita zijn het levende bewijs.” Maar ze wilden me niet geloven.’

Hoe verliep uw eerste ontmoeting met Nikita?
‘Ik kwam er rond drie uur ’s middags aan. Ze zeiden me daar dat hij met de andere kinderen pas om half vijf terug zou komen. Ik wachtte en wachtte. Toen hoorde ik zijn stem ineens in de gang. Ik schreeuwde: “Nikita!” Hij rende naar me toe en omhelsde me. Hij vroeg: “Oma, kom je me ophalen?” Ze hadden me verteld dat ik hem binnen vijf dagen mee zou mogen nemen dus dat vertelde ik hem. Dat bleek niet waar te zijn. Ik moest terug naar Dzjankoj. Het enige dat werd toegestaan was een telefoongesprek van 15 minuten per week. Nikita zei: “Oma, je houdt me voor de gek.” Uiteindelijk eisten ze een DNA-test. Het resultaat daarvan moest uit Moskou komen. Ik moest daarvoor naar Simferopol. Het duurde vreselijk lang. Ik was heel bang dat de autoriteiten speciaal iets zouden verwisselen en dat ze me Nikita niet zouden geven.’

‘Maria Lvova-Belova pinkte een traan weg voor de camera. Ze beloofde me een mooie woning, een auto en geld als ik met Nikita zou blijven’

U heeft het internaat daar gezien. Hoe waren de omstandigheden?
‘Het is een voormalige kleuterschool. Nikita sliep er in een lange rij aftandse bedden met zijn ‘maten’ zoals de directeur zei. Het was er verschrikkelijk.’

Wat is die directeur voor iemand?
‘Valeri Soek is een heel grove, asociale man. Hij stonk altijd naar drank en was voortdurend op ruzie uit. Een collaborateur die kinderen steelt. Hij zei me dat Nikita een Rus is en hij zijn voogd. Hij zwoer me hem nooit af te zullen geven.’

Waarom wilde hij Nikita zo graag in zijn tehuis te houden?
‘Die kinderen zijn voor hem in de eerste plaats geld. Voor elk kind krijgt hij humanitaire en financiële hulp. Misschien kan hij ze ook verkopen voor organen of voor bloed. Er waren in de tijd al twee kinderen onder duistere omstandigheden overleden in het internaat... Maar ik denk dat de voornaamste reden de doorverkoop van de kinderen aan adoptiegezinnen in Rusland is. Wie gehandicapte kinderen adopteert, krijgt in Rusland veel geld van de staat. Maria Lvova-Belova zelf heeft dertien gehandicapte kinderen geadopteerd. Waar ze die voor nodig heeft, weet niemand. Waar die nu zijn, ook niet.’

En wat waren de plannen met Nikita?
‘Een nieuwe kennis van me in Skadovsk waarschuwde: “Handel snel, want Nikita is voor adoptie in Rusland bestemd. Als je hem nu niet meeneemt, krijgt hij een andere naam en vind je hem nooit meer terug.” Ik had toen al het DNA-resultaat dat bevestigde dat ik echt de oma van Nikita ben. Maar Soek wilde nergens van weten, hij zei dat ik eerst een Russisch paspoort moest aanvragen. Dan zou hij wel eens kijken wat hij voor ons zou kunnen doen.’

Maar uiteindelijk lukte het toch hem mee te nemen?
‘Met het positieve DNA-resultaat kon ik met hulp van de plaatselijke vrijwilligers een minister van het bezette gebied inschakelen. Die gaf gerucht aan de zaak en bracht zelfs de staatspers én Maria Lvova-Belova mee. Het was een mediacircus voor de Russische propaganda. Soek keek de hele tijd schaamtevol naar de grond. Lvova-Belova pinkte een traan weg voor de camera. Daarna nam ze me apart voor een gesprek. Ze zei: “Als u met Nikita hier blijft, geven we u een mooie woning. U krijgt een auto en geld. We helpen u aan een baan...” Ik zei alleen maar: “Nee!” Ik rende met Nikita de kamer uit naar het busje van de vrijwilligers. Godzijdank konden we heelhuids uit het bezette gebied komen. We waren zeven dagen onderweg naar Polen.’

Wat was uw indruk van Maria Lvova-Belova?
‘Ze is een leugenachtig rotwijf. Ik kon haar wel wurgen toen ze me doodleuk het voorstel deed met Nikita in Rusland te blijven.’

Laat u Nikita nog een moment alleen?
‘Hij is heel ondernemend. Als ik een seconde niet oplet, is hij al ergens naartoe gerend (lacht). Maar ik doe mijn uiterst best om hem een goede opvoeding en heel veel aandacht te geven. Ik wil dat hij een opleiding krijgt en een goed mens wordt.’

Rostislav: gevlucht uit zeevaartschool

Rostislav Lavrov was net 16 geworden toen het Russische leger het dorp waar hij woonde in het district Cherson bezette. Hij leefde er samen met zijn oma en moeder. Toen zijn oma kort na de bezetting kwam te overlijden, kreeg zijn moeder - die al eerder werd behandeld - een zenuwtoeval. Ze werd opgehaald en gedwongen opgenomen in een psychiatrische kliniek. De jongen bleef alleen achter. Na vier maanden bezetting werd hij door soldaten van huis opgehaald en naar de destijds bezette stad Cherson gebracht. Daarna werd hij met andere tieners naar een jeugdkamp op de Krim gedeporteerd. Hij weigerde er het Russische volkslied te zingen en een Russisch paspoort aan te nemen. Rostislav werd hard bestraft en gepest door de anderen. Met hulp van Save Ukraine kon hij op spectaculaire wijze vluchten naar de vrije Oekraïne. De jongen woont momenteel in een opvanghuis in Kiev. Hij is begonnen met een opleiding tot fotograaf.

Hoe herinner je je van de dag van de invasie, 24 februari 2022?
‘Ongeveer drie uur nadat ik wakker werd, zag ik het op de televisie. ‘s Middags reden Russische tanks ons dorp binnen. Er werd veel geschoten, tanks vlogen in brand, het was een heidens lawaai.’

Hoe verliepen de eerste maanden?
‘Iedereen was heel bang. De eerste drie weken verliet niemand zijn huis. Ik ging daarom ook niet meer naar mijn opleiding. Al snel kwamen de Russen zelf langs om te controleren of er geen militairen in huis waren. Of we geen wapens hadden verstopt.’

Bij jou kwamen ze ook langs?
‘Ja, vijf gemaskerde soldaten. Ze stampten tegen ons hek. Toen liep ik met mijn oma naar buiten. Ze hebben alles doorzocht. Zelfs de moestuin speurden ze af.’

Wat gebeurde er daarna?
‘Ongeveer twee weken later kwam mijn oma te overlijden. Haar lichaam werd opgehaald. En even later haalden ze mijn moeder ook op. Ze heeft een psychische ziekte en werd opgenomen in een kliniek. Ik heb haar niet teruggezien. Zo leefde ik vier maanden alleen in ons huis. Alleen onder de bezetting. Eerst had ik genoeg levensmiddelen en een beetje geld. Daarna ging ik bij de buren in de tuin werken en kreeg daarvoor geld of producten. Zo kon ik rondkomen.’

Wanneer werd je van huis opgehaald en hoe ging dat in zijn werk?
‘De Russen hadden een collaborateur als dorpsoudste aangesteld. Die kende mij niet, maar zodra hij van me hoorde, stond hij voor de deur met vijf soldaten. Hij zei dat ik naar Cherson moest gaan. De volgende dag werd ik opgehaald. In Cherson was ik een week of drie. Ik woonde daar in een opvang van een school waar ik naartoe moest. Daarna moest ik met een bus naar een kamp bij Jevpatorija in het uiterste westen van het schiereiland Krim.’

Hoe was het daar?
‘Ik zat er met ongeveer 600 kinderen uit het district Cherson. Ik moest elke morgen met de anderen het Russische volkslied en dat van de Krim zingen. Ik deed niet mee en werd bestraft. De eerste keer moest ik een opstel schrijven en uitleggen waarom ik niet mee wilde zingen. De tweede keer werd ik naar de kampdirecteur gebracht die me streng vermaande. De derde keer werd ik voor vier dagen alleen opgesloten in een kamer met tralies voor het enige venster. Daar stond een bed, een krukje en een tafeltje. Mijn mobiele telefoon en andere persoonlijke bezittingen moest ik afgeven. Ik heb daar uiteindelijk vier keer gezeten.’

Had je vrienden in het kamp die je tijdens je opsluiting probeerden op te zoeken?
‘Ik had er inderdaad een paar vrienden. Ze kwamen ’s avonds naar het gebouw toe. Ik stond achter de tralies en zij beneden. Zo konden we een paar woorden wisselen.’

Hoe zag een dag in het kamp eruit?
‘We kregen ’s morgens ontbijt. Dat was heel vies. Daarna konden we sporten of iets anders doen. Daarna middageten. Dan was er een rustpauze. Tegen het einde van de middag mochten we wel eens een film kijken. ’s Avonds dan weer eten en daarna slapen. Er was een school, maar omdat ik voor die school al te oud was, ging ik er niet naar toe. Het was heel eentonig. Het terrein mochten we niet verlaten.’

Konden jullie onder elkaar Oekraïens praten?
‘Daarvoor kon je worden bestraft. We deden het wel, maar alleen als niemand het merkte.’

Hoelang bleef je daar?
‘Ik zat daar twee en een halve maand. Daarna werden we allemaal naar een ander kamp gebracht, ook in de buurt van Jevpatorija. Daar werden we bezocht door een commissie uit Rusland. Ze hebben niet met ons gepraat. Onze begeleiders – waarvan de meesten uit Rusland kwamen - vermaanden ons goed te marcheren en rechtop te lopen. Ze wilden die commissie tonen dat ze ons onder controle hadden, dat we al Russen waren geworden. In dat kamp zat ik weer twee maanden.’

Kon je met iemand praten en zeggen dat je terug wilde naar Oekraïne?
‘Niet met volwassenen. De begeleiders zouden dat niet hebben begrepen. Hen kon ik zoiets niet vertellen. Onder elkaar hadden we het er vaak over. Maar je moest uitkijken, er waren ook kinderen die al compleet gehersenspoeld waren. Dat waren al Russische kinderen.’

‘Drie keer in de week leerden we omgaan met wapens en granaten. Ik denk dat ze ons gewoon direct naar het front wilden sturen zodra we 18 waren’

Wat wilden die kinderen?
‘Ze wilden naar Rusland. Ze wilden heel graag worden geadopteerd door een Russisch gezin. Dat waren vooral wezen. Maar er waren ook kinderen waarvan de ouders op bezet gebied woonden. Die werden soms opgehaald door hun vader, moeder of andere familieleden.’

Was er in het tweede kamp veel indoctrinatie?
‘We moesten regelmatig naar een lezing. Die heette ‘gesprekken over belangrijke zaken’. Daar werd ons verteld dat Oekraïne heel binnenkort zou ophouden te bestaan. Dat ons land in vlammen op zou gaan. Dat was een avondvullend programma.’

Mocht je daar ook om lachen?
‘Nee, ik moest zwijgen en luisteren. Als iemand zou zien dat ik zou lachen of praten met mijn buurman, dan zou ik worden opgeroepen. Voor een vermanend gesprek en daarna eenzame opsluiting.’

Mocht je het kampterrein verlaten?
‘Nee, dat was streng verboden. We zaten er opgesloten.’

Hoe ging het toen verder?
‘De oudste jaargang vanaf 15, 16 en 17 jaar werd op een gegeven moment apart opgeroepen. Ze zeiden dat we ons nuttig moesten maken. Ze vroegen niet wat we wilden doen. Ik werd met twee vrienden ingedeeld om te leren voor lasser op de zeevaartschool in Kertsj. In Oekraïne was ik begonnen met een opleiding voor ICT-er, maar dat deed daar absoluut niet ter zake. Zij namen voor ons de beslissing.’

Kertsj ligt aan uiterste oostkant van de Krim, op drie uur rijden van Jevpatorija. Hoe werd je daarnaar toe gebracht?
‘Het kwam heel plotseling. We moesten onze spullen snel inpakken. Voor het kamp stond een busje. Ik was heel bang. Toen we uiteindelijk aankwamen, werden we toegesproken door de directeur van de zeevaartschool. Hij liet ons alles zien. Daarna werden we in een kamer ondergebracht in een gebouw van de zeevaartschool dat een eind verderop was gelegen. We zaten daar met zijn drieën op een kamer.’

Hoe reageerden de andere leerlingen van de zeevaartschool op jullie?
‘Niet zo goed. Omdat we uit Oekraïne kwamen. Ze scholden ons uit. Vaak zeiden ze dat Oekraïne binnenkort niet meer zal bestaan, dat het Rusland zal worden. Er waren twee Russische jongens die wel oké waren. Met hen raakten we bevriend. Ze waren tegen de oorlog en tegen Poetin. Dat waren goede jongens.’

Hoe zag een dag aan de zeevaartschool eruit?
‘We stonden op en gingen ontbijten. Daarna werd het Russische volkslied gespeeld en dat van de Krim. Eerst Russische les. Ik praatte niet zo goed Russisch en correct schrijven kon ik het al helemaal niet. De lerares was heel boos op me. Ze zei: “Je wordt gevoed door Rusland en daarom moet je ook respect voor Rusland tonen.” Ik antwoordde niets. Ik was bang. We kregen ook geschiedenisles. Daar werd verteld dat Cherson, Charkov en Kiev Russische steden zijn. En we kregen drie keer in de week militaire voorbereiding. Daar werd geleerd hoe we moesten omgaan met wapens en granaten. Ik denk dat ze ons gewoon direct naar het front wilden sturen, zodra we 18 waren. Om tegen onze eigen mensen te vechten, tegen ons eigen land.’

Hoe was het eten waarmee Rusland je voedde en waardoor je respect moest hebben?
‘Het was afgrijselijk. Niemand kon dat eten. Zelfs de Russen niet. We verdienden iets bij door na school te werken bij een inzamelpunt voor lege flessen en oud ijzer. Van het geld dat we daar kregen, kochten we levensmiddelen. Zo konden we overleven.’

En jullie konden de hele tijd met z’n drieën bij elkaar blijven?
‘Toen we daar al zes maanden zaten, vond de moeder van een van mijn twee vrienden uit Cherson via Save Ukraine uit waar we zaten. Ze hadden alle papieren voor ons in orde gemaakt. De ouders van mijn andere vriend zijn doofstom en konden niet zelf naar de Krim komen. Ze hadden haar echter een volmacht gegeven. Ze had ook een papier bij zich waar op stond dat ze mijn voogd was. Toen die moeder aankwam, zei de directeur van de zeevaartschool direct tegen me: “Jij mag niet met haar mee. Jij hebt al een moeder. Ze heeft allang een Russisch paspoort. Dat moet jij ook krijgen. Jij blijft mooi hier.” Ik wist zeker dat mijn moeder niet eens wist dat ze een Russisch paspoort had gekregen. Ze zit nog steeds in een kliniek in bezet gebied. Mijn twee vrienden gingen zonder mij weg. Ik bleef alleen achter.’

Dacht je eraan om weg te lopen?
‘Voortdurend. Maar ik was bang. Als ik weg zou lopen, zouden de gevolgen vreselijk zijn. Dat zeiden ze ook tegen me: “We vinden je overal.” Kort daarna begon de zomervakantie. Mijn kamergenoten waren weg en alle leerlingen uit Rusland gingen terug naar hun ouders. Ik mocht niet alleen blijven in dat gebouw, dus stuurden ze me weer naar zo’n kamp. In Kertsj deze keer. Daar was het nog erger dan in de twee kampen waar ik al daarvoor was geweest. Ik mocht er maar twee uur per dag naar buiten om te sporten of gewoon een beetje rond te lopen. De rest van de dag moest ik op de slaapzaal zitten, televisie kijken en met de andere jongens praten. Mijn telefoon mocht ik niet gebruiken.’

Kreeg je daar medicijnen?
‘Ja, maar die heb ik telkens weggegooid.’

Met wat voor jongens zat je daar?
‘Een paar hadden het downsyndroom. Er waren ook jongens die tbc hadden gehad. Die zaten apart. De jongens waar ik mee op de zaal zat, kwamen voornamelijk uit probleemgezinnen. Hun ouders waren meestal alcoholisten. In dat kamp moest ik de hele zomer lang blijven. Daarna ging ik weer terug naar de zeevaartschool. En ik overnachtte weer in het gebouw waar ik eerder was. In die tijd communiceerde ik met vrijwilligers van Save Ukraine via een messenger-app. Ik moest daar heel erg mee oppassen. Ik verstopte mijn telefoon steeds. De eerste week dat ik er terug was, mocht ik het gebouw niet zelfstandig verlaten. Daarom zei ik na een week dat ik besloten had in Rusland te blijven. Dat ik een Russisch paspoort wilde en Rusland heel tof vond. Dat deed ik speciaal voor hen. Ze geloofden me. Zo mocht ik ook weer alleen naar buiten.’

En waarover communiceerde je met die vrijwilligers?
‘We spraken af hoe ik het beste kon vluchten. Save Ukraine beloofde me iemand te sturen met een auto. Ook bereiden ze alle documenten voor die ik nodig zou hebben om door de controleposten te komen. Op een vrijdag in oktober 2023 was het eindelijk zover. Ik ging na school naar onze afgesproken plek in Kertsj. Daar stond inderdaad de auto en de man die ze me hadden beschreven. Ik stapte in. Eerst was ik heel opgelucht, maar later werd ik steeds banger dat ze ons ergens aan zouden houden. De volgende dag was er namelijk al een opsporingsbevel uitgevaardigd.’

Hoe was de terugreis?
‘Over de vluchtroute mag ik niets vertellen. Het duurde in ieder geval heel lang voor we in Oekraïne aankwamen.’

Wat was je eerste gedachte toen je terug was in het vrije deel van Oekraïne?
‘Ik was heel blij weer terug te zijn. Ik kon mijn ogen niet geloven. We kwamen ’s nacht aan. Ik viel in Kiev in slaap. Toen ik wakker werd, dacht ik dat ik nog steeds droomde…’

Wat was het eerste dat je die morgen in Kiev deed?
‘(lacht) Ik ging direct limonade halen. Onze Oekraïense zjivtsjik. Die limonade heb ik in al die tijd vreselijk gemist.’