James Foley: moeder Diane houdt haar door IS gruwelijk vermoorde zoon in ere

Nee, het filmpje dat miljoenen mensen over de hele wereld hebben kunnen zien, heeft Diane Foley (75) zelf nooit bekeken. Waarom zou ze? Wel bestudeerde ze de foto waarop het afgesneden hoofd op het lijf van haar zojuist vermoorde zoon was geplaatst. Puur ter identificatie. Was dit echt haar James? Ze koesterde de hoop dat het beeld was gefotoshopt, in elkaar geflanst door handige computernerds. Het was president Barack Obama die alle onzekerheid beëindigde. Live op de Amerikaanse televisie luidde de boodschap dat oorlogsverslaggever James Foley na een kleine twee jaar in gevangenschap is vermoord in Syrië. Het was er kennelijk bij ingeschoten om eerst even zijn familie in te lichten.

‘Natuurlijk was dat fout, maar ik denk dat ze de situatie hebben onderschat,’ zegt Diane Foley tien jaar na dato. ‘Dat filmpje heeft iedereen geschokt, het land, de wereld. Zoveel haat en hoe dat werd getoond. Ook de Amerikaanse regering was onvoorbereid, ze wisten niet hoe ze dit moesten aanpakken. Het duurde een paar dagen voordat we alsnog werden gebeld, voor hen was het ook moeilijk, ze realiseerden zich dat ze een fout hadden gemaakt. Zij stonden ook onder druk, zulke dingen gebeuren nu niet meer.’

‘Ik kon niet stoppen. Er werd altijd wel weer een andere Amerikaan gekidnapt, er was altijd wel weer een nieuwe wanhopige familie om te helpen, een nieuwe vacature om in te vullen, een interview om te geven, een bestuursvergadering, een congreslid te spreken, een mail van een journalist te beantwoorden. Maar ik werd voortdurend voortgedreven door de herinnering aan Jim en mijn verlangen om zijn nalatenschap te zien bloeien.’

Uit: Als Moeder, over de gijzeling van James Foley

Ze verontschuldigt zich, ze is drie minuten te laat. Maar ze moest tijdens dit bliksembezoek íéts van Amsterdam zien, de stad waar ze vijftig jaar geleden voor het laatst was. Ze is hier anderhalve dag om haar zojuist verschenen boek te promoten, of eigenlijk om haar zoon in ere te houden. Londen, Parijs, Dublin, Amsterdam; ze heeft het tourschema van landgenoten als Beyoncé en Taylor Swift. De dagen zitten helemaal volgepland met interviews, dus deze ochtendwandeling was echt even nodig. ‘Ik was vergeten hoe prachtig deze stad is. Tegelijk maakt Amsterdam me droevig, want het doet me steeds aan Anne Frank denken. Ik heb heel veel over haar gelezen.’
Ze slaapt in een hotel aan de Herengracht, graag had ze het Anne Frank-huis bezocht. Helaas, nog los van het feit dat er zoals iedere zaterdag geen kaartjes meer zijn, ontbreekt de tijd. Nou hebben Amerikanen de neiging hun gezelschap te pleasen, alles is al snel fantastic, maar bij Foley klinkt het oprecht. In een gesprek van een klein uur noemt ze haar gesprekspartner acht keer bij voornaam, uit beleefdheid, misschien nog meer uit dankbaarheid dat er interesse is voor haar verhaal.

‘In Europa hebben jullie beter in de gaten welke gevaren westerlingen, journalisten in het bijzonder, lopen en die nemen alleen maar toe’

Toen de moordenaars van haar zoon terechtstonden in New York, viel de journalistieke aandacht in het niet vergeleken bij het mediacircus rond de zaak Johnny Depp-Amber Heard van een paar deuren verderop. Ze vraagt zich af of er in Amerika net zoveel interesse zal zijn voor het boek als in Europa. Gek genoeg verschijnt het in haar thuisland ook later. ‘In Europa hebben jullie beter in de gaten welke gevaren westerlingen, journalisten in het bijzonder, lopen en die nemen alleen maar toe. In Amerika leven we soms in een bubbel, we onderschatten de gevaren. We moeten samenwerken in het westen, elkaar behoeden voor de gevaren en de vijandigheid richting ons.’

‘Maar zelfs binnen haar eigen familie en vriendenkring is er twijfel, woede, frustratie, verdriet. Waarom Kotey een podium bieden? Waarom hem welke waardigheid dan ook gunnen? Hij heeft toch al bekend? Waarom hem niet gewoon in een cel laten wegrotten? Waarom jezelf openstellen voor een terrorist?’
Uit: Als Moeder, over de gijzeling van James Foley

Diane Foley had best een verbitterde vrouw kunnen zijn, was niks gek geweest. Hoeveel ouders herstellen niet meer nadat ze hun kind, in dit geval een dertiger in de bloei van zijn leven, hebben begraven? Laat staan als de hele wereld mee heeft kunnen kijken met de gruwelijke manier waarop jouw zoon aan zijn einde is gekomen. Als een beest afgeslacht door geradicaliseerde malloten.

Maar Foley is niet verbitterd, allesbehalve. Ze greep de kans op een ontmoeting met een van de moordenaars, Alexanda Kotey. Hij was niet de beul, maar wel een van de mannen die haar zoon bijna twee jaar lang gijzelde. Hij was het die de brief schreef die haar zoon moest voorlezen, vlak voor zijn laatste uur had geslagen. Het was een boodschap aan Amerika.

Ze ging de confrontatie niet aan om hem eens lekker verrot te schelden, hem te vertellen hoeveel levens hij had verwoest of hem een langzame dood toe te wensen. Nee, het was interesse. Pure interesse. ‘Ik wilde Alexanda zeker ontmoeten, want ik ben net zo nieuwsgierig aangelegd als Jim.’ Jim ja, ze noemt James consequent Jim. ‘En hij had zeker met hem willen praten, zijn kant van het verhaal willen horen. Dat weet ik zeker. Zijn broers gaan anders om met hun verdriet, die zijn getraumatiseerd en willen vooruitkijken. Voor mijn man is het ook anders, ze snapten in eerste instantie ook niet waarom ik een foundation begon. Maar ik probeer iets positiefs uit Jims dood te halen.’
Het eerste deel van het boek gaat over de ontmoeting die een voor buitenstaanders verrassende wending neemt. ‘Alexanda hoefde niet met mij te praten, hij had alles ook al bekend. Maar ik denk dat hij ook nieuwsgierig was. Hij is ook niet stupid, hij heeft een dramatische beslissing gemaakt en daar moet hij de rest van zijn leven voor boeten. Maar hij is meer dan zijn daad, hij is ook een intelligente, jonge man. Ik wilde weten wie hij was en hem ook vertellen over Jim. De mensen die ze hebben gegijzeld, zullen ze verantwoordelijk hebben gehouden voor alles wat ze westerlingen kwalijk nemen, ik denk niet dat ze naar hen hebben gekeken als mensen van vlees en bloed, die goede en slechte dingen doen. Daarom wilde ik vertellen wie Jim was. Ik ben blij dat ik dat heb gedaan en het was een goed gesprek. Hij heeft zijn eigen rol wel geminimaliseerd, maar dat is denk ik normaal. Voor hem is dit ook een triest verhaal. Hij ziet zijn familie misschien wel nooit meer, zal waarschijnlijk nooit meer thuiskomen. Dat is triest. Wij hebben Jim verloren, maar hij zijn vrijheid, familie, thuis. Alle kanten van het verhaal zijn triest.’

‘Ze bladert door de foto’s. Haar hart slaat over. Zijn drie dochtertjes. Ze zijn bijzonder mooi. Ze hebben fleurige jurkjes aan: pastelblauw en roze. Hun haar is netjes gekamd en ingevlochten. (...) Nog een foto wordt over tafel geschoven. Zijn 18-jarige dochter uit Engeland, een kind dat hij jaren geleden heeft achtergelaten. Ze is zich bewust van de pulserende absurditeit van dit moment: de man die wordt beschuldigd van samenzwering tot moord op haar zoon laat haar foto’s zien van zijn eigen levende kinderen, zelfs van het kind dat hij in de steek heeft gelaten.’

Uit: Als Moeder, over de gijzeling van James Foley

‘Ken jij mensen die verbitterd zijn, vol van haat? Die zijn niet gelukkig. Miserabel. Als je probeert om te vergeven, de ander te begrijpen, is er meer vrede’

Je zou iedere ouder die zijn kind verliest zoveel geestelijke lenigheid wensen als Diane Foley. Ze is dus niet verbitterd, maar ook geen wrak. Helemaal niet, eerder krachtig, vastberaden. Het is bewonderenswaardig, maar alle complimenten daarover schudt ze van zich af. Het is God die haar door de moeilijke tijd heeft geloodst. Maar om nou met de moordenaar van je zoon naar de foto’s van zíjn kinderen te kijken? Voor hem en zijn kinderen te bidden? Dat is ook weer het andere uiterste, toch? Ook dat ziet Foley anders. ‘Het zijn prachtige kinderen! Hij huilde toen hij de foto’s liet zien, ik voelde zijn verdriet. Hoe verschrikkelijk moet het zijn als je je kinderen nooit meer zal zien? Jawel, dat is de consequentie voor zijn daden, maar het blijft vreselijk. Ken jij mensen die verbitterd zijn, vol van haat? Die zijn niet gelukkig. Miserabel. Als je probeert om te vergeven, probeert de ander te begrijpen, is er meer vrede. Kijk naar Israël en Palestina. Zo tragisch. Dat krijg je dus als je elkaar alleen maar haat, niet eens probeert om elkaar te begrijpen. Het is vreselijk wat Hamas heeft gedaan en het is vreselijk hoe Israël terugslaat. Nu wordt er dus aan beide kanten geleden, dat maakt me zo verdrietig. Het werkt veel beter om vergevingsgezind te zijn. Ik heb zeven kleinkinderen, vier nog levende kinderen en ik ben zó trots op Jim, op zijn nalatenschap aan ons en aan de rest van de wereld. Daarom ben ik vooral dankbaar.’

‘Er werden me een paar vragen gesteld door het OM. Ik identificeerde Jim op de familiefoto’s. Men vroeg me waarom Jim naar Syrië was gegaan. “Jim ging erheen om het lijden van de Syrische bevolking onder de aandacht te brengen,” zei ik, “opdat we zouden weten wat daar gebeurde.”’

Uit: Als Moeder, over de gijzeling van James Foley

Ze is trots op het werk van haar zoon, hoe hij de conflicten in het Midden-Oosten beschreef. Maar had ze nooit gewild dat hij pakweg bakker of boekhouder was geworden? ‘Hij heeft heel lang gezocht naar wat hij wilde. Hij stond eerst voor de klas, maar dat maakte hem niet gelukkig. Hij vond zichzelf nergens goed genoeg in. Toen kwam hij in aanraking met journalistiek en dat vond hij echt geweldig. Hij was altijd al een goede luisteraar en dat moet een goede journalist ook zijn. Hij was heel nieuwsgierig, wilde de verhalen van andere mensen horen. Hij hield zó van dit werk en je wilt dat je kind gelukkig is in wat hij doet. Bovendien zaten zijn broers in het leger, wij dachten dat zij veel meer gevaar liepen dan een journalist in oorlogsgebied.’

Toch kreeg de familie al een eerste aanwijzing dat die veronderstelling niet per se klopt. James werd zes weken lang gegijzeld in Libië. ‘Toen wisten we wel precies waar wij was, door wie hij was ontvoerd. Dat was heel anders. In Syrië hadden we geen idee wie hem had, of hij überhaupt nog leefde. Pas na negen maanden werd dat duidelijk. Die zes weken in Libië hebben Jim wel veranderd, het was traumatisch geweest. Hij gaf daarna speeches op universiteiten, dan sprak hij over inspirerend zijn, mentale veerkracht. Dat heeft mij ook uitgedaagd om een beter mens te zijn, meer moed te tonen. Maar Jim was niet gebroken, toen de Arabische lente uitbrak, twijfelde hij geen seconde en ging erheen om verhalen te maken.’

‘Zijn regering had ons dus in de kilste en grimmigste bewoordingen meegedeeld dat de VS geen reddingsactie zou uitvoeren, geen losgeld zou betalen en ook geen enkel ander land ter wereld om hulp zou vragen om Amerikanen vrij te krijgen. Met die ontmoedigende waarschuwing wilde de regering ervoor zorgen dat John en ik en verschillende andere ouders elk idee van onderhandelingen zouden laten varen. Er werd zelfs geïnsinueerd dat we vervolgd konden worden als we eigenhandig in actie kwamen.’

Uit: Als Moeder, over de gijzeling van James Foley

Oud-president Barack Obama.

Diane Foley staat de pers te woord bij de rechtbank van Alexandria, Virginia.

Woede en wrok zijn inmiddels emoties die geen vat meer hebben op Foley, maar zo is het natuurlijk niet altijd geweest. Woest was ze op haar regering die twee jaar lang verkondigde dat de vrijlating van haar zoon de allerhoogste prioriteit had. Dat bleek wel mee te vallen, alle Europese gevangenen die de Britse IS-strijders gevangen hielden, zijn uiteindelijk wél vrijgelaten. Met dank aan de overheid van hun land. Dat Amerika, met uitgerekend Barack Obama op dat moment aan het hoofd, die inspanningen niet heeft geleverd, was pijnlijk. ‘Ik ben een trotse Amerikaanse, maar ik ben zó boos geweest op onze regering. Daar heb ik veel te lang op vertrouwd. Maar ja, is het verkeerd om op de regering van je land te vertrouwen? Ik voelde me voorgelogen. Vlak na Jims dood was ik ontzettend kwaad. Ik heb mijn vrienden gevraagd voor me te bidden dat ik niet verbitterd raakte. Jim heeft zelfs campagne gevoerd voor Obama! Hij was onze grote hoop. Op vele vlakken was het ook een uitstekende president, maar ook Obama is een mens en dan maak je dus fouten. De kwestie met Jim heeft hij naar mijn mening verkeerd aangepakt, maar ik heb hem vergeven. Dat is de challenge van mijn leven. Vergeven. Aan het einde van zijn termijn heeft hij ook op dit vlak veel verbeterd. Het beleid is veranderd, nu probeert de regering Amerikaanse gegijzelden wél vrij te krijgen. Dat moest ook verbeteren, ik wilde niet dat anderen doormaakten wat wij hebben meegemaakt. Sinds Jim zijn er meer dan honderd gevangengenomen Amerikanen thuisgebracht, daar ben ik trots op.’

‘Je zit aan je mobiele telefoon vastgeplakt. Elke keer dat hij overgaat kan het goed nieuws zijn. Maar aan de andere kant, als je het ding tot leven tikt, kan het ook slecht nieuws zijn. Je verstijft. Je holle maag draait zich om. Je weet niet of je moet opnemen of niet. Hallo? Je stem ligt altijd een octaaf hoger dan in normale tijden. Je weet niet of je nou opgelucht moet zijn dat het gewoon je moeder is, of dat je in haar teleurgesteld moet zijn omdat ze geen goed nieuws heeft. Misschien probeert iemand anders je net nu te bereiken, maar is je lijn bezet.’

Uit: Als Moeder, over de gijzeling van James Foley

Het waren twee vreselijke jaren, de periode dat haar zoon in Syrië gevangen werd gehouden door geradicaliseerde Britten. Die knagende onzekerheid, een zwangerschap lang tastte zijn familie zelfs volledig in het duister betreffende zijn lot. Maar wat weet Foley eigenlijk over die twee jaar in gevangenschap? Ze weet dat James soms werd geslagen, dat hij twee ontsnappingspogingen heeft ondernomen, dat hij bad, maar verder?

‘Niet veel.’

Een Deense journalist, die dus wel werd vrijgelaten, heeft tijdens de detentie de afscheidsbrief van James uit zijn hoofd geleerd. Het is een prachtige liefdesverklaring aan zijn familie. ‘Ik herinner me zoveel fijne momenten met de familie die me weghalen uit deze gevangenis. Dromen over familie en vrienden halen me weg en dan is mijn hart vol geluk.’

Dat is het laatste teken van leven waarmee zijn naasten het moeten doen. Diane: ‘Iedereen die is vrijgelaten, heb ik gesproken, sommigen hebben een boek geschreven en daar ik leer ik ook weer van. Ze hebben me ook wel verteld over Jim, maar ik weet ook wel dat ik alleen de positieve dingen krijg te horen. Dat is ook goed, ik wil de positieve aspecten van Jim blijven herinneren.’

‘“Ik moet jullie wat vertellen,” zei hij met neergeslagen ogen. Elke moeder kent de angst die met die zin gepaard gaat, ongeacht de leeftijd van je kind. “Ik zit in de problemen.” Hij was op het vliegveld van Kandahar aangehouden door de Amerikaanse militaire politie, die marihuana had gevonden in zijn rugzak. Hij werd niet aangeklaagd, maar mocht met onmiddellijke ingang op geen enkele militaire basis in Afghanistan meer komen.’

Uit: Als Moeder, over de gijzeling van James Foley

‘Na zijn dood hebben mijn man en ik hem veel beter leren kennen. Jim daagt me uit een beter mens te zijn, mensen te vergeven. Ik ben zo dankbaar voor zijn lessen’

Het staat al op de achterflap van het boek: ‘Dit wordt geen eendimensionaal verhaal om de herinnering aan haar geliefde zoon levend te houden, maar een pleidooi voor vergeving.’ Uiteraard is het boek ook een ode aan James Foley, maar het is veel meer dan dat. Zijn moeder schuwt niet om te vertellen over zijn grootste fout. Als embedded journalist, in het kielzog van het Amerikaanse leger, wordt hij gepakt met marihuana. Als Diane nu haar hotelraam opent, waaien de wietwalmen naar binnen, maar in andere landen zijn ze op dat gebied nou eenmaal wat minder tolerant. Hij raakte zijn vaste baan bij een militair multimedia-persbureau kwijt. ‘Hij walgde toen van zichzelf, hij schaamde zich zo.’

Was het allemaal anders gelopen als hij zijn vaste baan had behouden? Was hij geen doelwit geworden van de IS-strijders als hij niet op freelancebasis in Syrië was geweest? Foley schudt het hoofd. ‘Hij wilde verhalen vertellen, nu kon hij zelf kiezen welke. Vroeg of laat was hij altijd freelancer geworden.’

Gelukkig maar. Zelf kan hij het niet meer, maar zijn moeder neemt de honneurs bewonderenswaardig waar. Ze is nog lang niet uitverteld. ‘Jim was mijn oudste zoon, lief en behulpzaam, maar ik realiseerde me niet dat hij voor iedereen zo was. Na zijn dood hebben mijn man en ik hem veel beter leren kennen. Jim daagt me uit een beter mens te zijn, mensen te vergeven. Ik ben zo dankbaar voor zijn lessen.’

De James W. Foley Legacy Foundation

Na ieder interview overhandigt Diane Foley een kaartje aan haar gesprekspartner. ‘Inspiring Moral Courage, One Person at a Time’, staat erop, naast een foto van haar lachende zoon. Op de achterkant een uitleg hoe te doneren (sms ‘FOLEY’ naar 5015). Tien jaar na zijn dood verschijnt er dus een boek, de foundation werd al drie weken na die tragische dag in 2014 opgericht. ‘Ik wilde dat Amerika beter zou omgaan met situaties zoals die van Jim, dat was het eerste doel. Onschuldige Amerikanen zijn een prooi, puur omdat ze Amerikaan zijn. Daar moet je je bewust van zijn. We hebben een onderwijsprogramma ontwikkeld waarin jonge journalisten leren zichzelf en hun bronnen te beschermen. Zelfs op de beste journalistieke scholen leren ze niks over veiligheid! We werken samen met de overheid en dat is nodig ook, er is zoveel haat in de wereld jegens westerlingen.’

Ze heeft een dagtaak aan haar inspanningen voor de foundation. ‘Dat had ik nooit gedacht toen ik ermee begon, maar ik vind het geweldig. Ik kom op prachtige plekken, zoals Amsterdam, en ontmoet de meest bijzondere mensen. Jim heeft een compleet nieuwe wereld voor me geopend. Voor zijn dood was ik een moeder, een oma, een verpleegster. Ik wist niks van journalistiek. Kun je je voorstellen dat je kinderen je op mijn leeftijd (75) nog uitdagen om de wereld te ontdekken? Dat krijgt Jim nog elke dag voor elkaar. Zolang God me de gezondheid geeft die ik nodig heb, ga ik door met dit werk.’