Trouw aan het Kremlin: Nederlandse supporters van de Russische repressie

Een van de bekendste Nederlanders in Rusland was dertig jaar lang Derk Sauer, voormalig hoofdredacteur van Nieuwe Revu. Net als veel anderen verliet de eigenaar van The Moscow Times het land vanwege de Russische invasie van Oekraïne. In een interview met Buitenhof verklaarde Sauer: ‘Het probleem is natuurlijk dat als je een studio en een newsroom hebt en ze sluiten die, dan kun je niet meer werken als journalist. Wij zijn nu gedwongen om vanuit Nederland die onafhankelijke journalistiek voort te zetten. Maar het knaagt aan al mijn collega’s en aan mijzelf. Je wilt daar zijn... Alleen... vanuit de gevangenis kan een journalist zijn werk niet doen.’ Anderen namen eveneens het zekere voor het onzekere en volgden Sauers voorbeeld. Slechts enkele Nederlanders bleven uit overtuiging in Rusland. De oorlog kan hen niet deren. Sterker nog, ze hebben er alle begrip voor.

Van de SP naar Russische propaganda 

Een van hen is Sonja van den Ende. Voordat ze met haar dochter Mirjam naar Moskou vertrok, woonde ze in het Twentse Denekamp. Op haar sociale media geeft Van den Ende aan geen Russisch, maar wel Arabisch, Engels en Duits te spreken. Ook zou ze een bachelor in journalistiek hebben behaald aan de Erasmusuniversiteit in Rotterdam. Volgens een medewerker van de alumnivereniging heeft er echter nooit een Sonja van den Ende gestudeerd aan de hogeschool.

Politiek actief was ze voor de SP. In 2011 kandideerde ze zelfs naar een plaats als afgevaardigde bij de Provinciale Staten van Overijssel. Volgens de regionale krant Tubantia was de activiste getrouwd met een Syriër. Ze zou jarenlang in het land van herkomst van haar gewezen echtgenoot hebben geleefd en de Syrische president Bashar al-Assad met hart en ziel zijn toegewijd.

In haar profiel op vk.com – het Russische equivalent van Facebook – schrijft ze in het Engels: ‘Altijd op zoek naar de waarheid, hoe moeilijk de weg daarheen ook is.’ Zichzelf beschrijft ze als ‘onafhankelijke journalist tegen de mainstream media in het Westen’. Daarmee zijn de bakens gezet. Haar missie ziet ze ook in het hernieuwd opbouwen van de historische band met Rusland die volgens haar door Nederland met opzet werd verbroken. Op 22 augustus 2023 plaatst ze een afbeelding van een Nederlandse en een Russische vlag. De begeleidende tekst luidt: ‘Vandaag is de dag van de nationale vlag in Rusland. De oorsprong van de Russische vlag is Nederlands en ligt in de 17de eeuw, toen tsaar Peter de Grote zijn marinevloot opbouwde nadat hij dit vak in Nederland had geleerd. Nu lijkt Nederland dit te zijn vergeten en oorlog te voeren tegen Rusland.’

‘Ik was de eerste keer in Oekraïne in maart 2022 en heb bewijs gevonden dat er nazi’s waren. Ik heb hakenkruis-insignes gezien’

Als ‘internationaal waarnemer’ trachtte ze in september 2022 legitimiteit te verlenen aan de schijnreferenda over de aansluiting van de niet-erkende volksrepublieken Donetsk en Loegansk en de bezette Oekraïense gebieden van Cherson en Zaporizja. Op Russia Today mocht ze onlangs als ‘independent Dutch journalist’ nog eens uitleggen hoe de vork in de steel zit. ‘Het was staatsterrorisme. Want je mag mensen niet dwingen. Je mag de Russischtalige bevolking niet dwingen Oekraïens te spreken en alles te laten doen wat je zegt. Ze mochten daar hun eigen cultuur niet meer hebben... Ik was er de eerste keer in maart 2022 en ik heb bewijs gevonden dat er nazi’s waren. Ik heb hakenkruis-insignes gezien. De mensen daar werden vreselijk behandeld als ze niet deden wat de overheid – ik bedoel het regime in Kiev – hen opdroeg. En het wordt steeds erger, we gaan nu het derde jaar in. Rusland heeft nu gelukkig al drie regio’s kunnen bevrijden.’

Onafhankelijk is de voormalige inwoonster van Denekamp in ieder geval niet. In opdracht van de Russische overheid reist Van den Ende met haar dochter volgens een strak programma door het bezette gebied. Samen met Indische, Finse, Franse, Duitse en andere bloggers en ‘burgerjournalisten’ maakt ze reportages over door het Kremlin uitgekozen objecten en gesprekspartners in de geteisterde steden. Zo moet een objectief verhaal ontstaan over de ‘bevrijding van het juk van de nazi’s in Kiev’. In media als Russia Today en Sputnik worden ze gretig geciteerd ‘als enige buitenlandse reporters die de situatie met eigen ogen konden beoordelen’. Dat oordeel is steevast zeer positief. Een interview of zelfs maar een nadere uitleg over deze reportages wilde Sonja van den Ende helaas niet geven.

Van de garage naar het front

Ronald van Amerongen werkte als automonteur voor een garage in Zaandam. In 2008 geleden vertrok hij naar Oekraïne op zoek naar een goede en vooral goedkope tandarts. In een interview met een separatistisch kanaal vertelt hij over die eerste reis: ‘Ik merkte daar hoe mooi vrouwen eruit kunnen zien. In Nederland is het heel moeilijk om een vrouw te vinden met lang en verzorgd haar! En in Oekraïne zien vrouwen er – zelfs als ze boodschappen doen – uit als supermodellen. En vanaf dat moment besloot ik op zoek te gaan naar een vrouw uit Oekraïne. Dus schreef ik me in op een datingsite. In 2010 ontmoette ik mijn toekomstige vrouw, Jevgenia van Amerongen. We besloten om in haar geboorteland te blijven. Zo kwam ik in Perevalsk terecht. In 2012 hebben we ons huwelijk officieel laten registreren. We hebben geen gemeenschappelijke kinderen, maar ik heb een zoon uit mijn eerste huwelijk – Willem, hij is 20 jaar, en Jevgenia heeft Roma van 11 jaar. De mensen hier zijn erg aardig en behulpzaam. Veel mensen willen helpen, wat niet gezegd kan worden van Nederland, waar zelfs buren elkaar niet kennen en geen gedag zeggen.’

Van Amerongen gaat aan de slag als soldaat in het leger van de niet-erkende Volksrepubliek Loegansk. Daarnaast doet hij zijn best de ‘waarheid over de situatie te verspreiden’. In het vraaggesprek voor het separatistische nieuwsmedium vertelt hij: ‘Nederlanders geloven blindelings dat de hele situatie in Donbas het werk is van Rusland. Het is moeilijk uit te leggen aan iemand die 3000 kilometer verderop zit, dat wat hij op tv heeft gezien slechts een topje van de ijsberg is.

‘De propaganda tegen Rusland is erg krachtig. Daarom probeer ik – nu ik hier ben – de Europeanen over de werkelijke situatie in te lichten’

Een deel van de bevolking probeert nog steeds de waarheid te achterhalen en de echte redenen te begrijpen. Ze zijn woedend over de wetteloosheid van de autoriteiten in Kiev en leven mee met de mensen in Donbas. Er zijn zelfs landgenoten die humanitaire hulp inzamelen en versturen voor de inwoners van de volksrepublieken Donetsk en Loegansk. Maar toch is de Europese propaganda tegen Rusland erg krachtig. Daarom probeer ik – nu ik hier ben – de Europeanen over de werkelijke situatie in te lichten. Ik heb video’s van militaire operaties vertaald naar het Nederlands met uitleg over wat hier gebeurt. En ik schrijf artikelen op sociale media. Ook ondersteun ik journalisten die over de gebeurtenissen in de Donbas reportages maken.’

In 2018 grijpt Van Amerongen zelf naar de camera en tracht – net als Van den Ende – als ‘onafhankelijk burgerjournalist’ te weerleggen dat de separatisten met hulp van Rusland de MH17 uit de lucht hebben gehaald. Op zijn site donbass.socialism.nl verklaart hij: ‘Zoals jullie weten zijn de volksrepublieken Loegansk en Donetsk taboe verklaard in Nederland, wij zijn “pro-Russische separatisten” en zitten met MH17 in de doofpot van Rutte.’ De ware schuldigen heeft de site dan al gevonden: ‘Een sensationeel nieuw gelekt document bevestigt de directe verantwoordelijkheid van Kiev voor het neerschieten van de MH17 op 17 juli 2014.’ Iets later mag de voormalige automonteur aantreden als internationaal waarnemer bij schijnverkiezingen in Loegansk. Op zijn YouTube-kanaal Berichten uit Donbass vertelt hij: ‘Zondag verkiezingen. Wat ik nu gehoord heb is dat er vijftig internationale waarnemers uit 22 landen zijn. Iets later vanavond gaan we elkaar ontmoeten. We zullen zien wat eruit rolt. Ik neem een camera mee en ga filmen. Meer kan ik er ook niet van maken. Jullie weten, ik ben niet echt een journalist. Ik kan alleen maar laten zien zoals het is.’

Een jaar later krijgt de ex-automonteur in de regionale pers een flinke bevordering. De nieuwssite vtoraja planeta schrijft: ‘Ronald van Amerongen, politicoloog uit Nederland, gaf een exclusief interview aan het Lugansk Information Centre waarin hij de verkiezingscampagne in Oekraïne beoordeelt: “Verkiezingen in een situatie van burgeroorlog, fraude, omkoping, intimidatie en zelfs moord kunnen nooit democratische verkiezingen zijn! En dit alles is de werkelijke situatie in Oekraïne, het bewijs van deze criminele activiteiten is overduidelijk. Volgens alle normen van het nationale en internationale recht moeten deze verkiezingen illegaal en ongeldig worden verklaard.”’ Oekraïne zet de kersverse politicoloog op de sanctielijst.

Zijn YouTube-kanaal wordt niet meer geactualiseerd, maar op Telegram is Van Amerongen nog steeds actief. Op een aanvraag voor een interview met als thema ‘Nederlanders die de kant van het Kremlin hebben gekozen’, reageert van Amerongen afwijzend: ‘Nee, geen interview. De “kant van het Kremlin hebben gekozen” is al compleet fout.’

Achter de bar in Moskou

Johannes (Jan) Baak was als enige pro-Russische Nederlander bereid tot een gesprek. Hij woont sinds 2015 in Moskou en komt oorspronkelijk uit het Zuid-Hollandse plaatsje Ter Aar. Zowel Van den Ende als Van Amerongen zijn goede kennissen van de Moskouse horecamedewerker. Hij vertelt over zijn achtergrond, politieke opvattingen, de sancties en het leven in de Russische hoofdstad.

Wat deed je in Nederland?
‘Na mijn school heb ik gewerkt bij mijn vader op een assurantiekantoor als verzekeringsadviseur. Ik heb dat een jaar of zes gedaan totdat ik zag hoe dat in elkaar zat. Toen ben ik met mijn handen gaan werken. Als laatste ben ik in de sloop op de bouw geweest. Met een betonhamer boren. Dat heb ik zeven jaar gedaan.’

Hoe ben je in Rusland verzeild geraakt?
‘In 2013 gingen we met een groep vrienden een weekend uit in Praag. In de nacht van 7 op 8 maart waren we daar in een discotheek. Ik zag een aardige dame zitten. Ik stapte op haar af en zei: “Ik wil wel even met jou kennismaken.” Dat was toevallig een Russische dame. We hebben de hele nacht zitten praten. Daarna hebben we telefoonnummers en e-mailadressen uitgewisseld. Eerst is ze bij mij op bezoek geweest en daarna ik bij haar. Ik vond het in Moskou heel goed, de manier waarop het reilen en zeilen gaat. Het was heel spannend. Zo zijn we dan twee jaar lang op en neergevlogen, tot 2015.’

Wat gebeurde er toen?
‘Nou ja, dat was de tijd dat de Krim terugging naar Rusland. En al die gebeurtenissen rondom de Majdan in Kiev. Die ontwikkelingen deden mij goed beseffen hoe de wereld in elkaar steekt. Toen heb ik besloten naar Rusland te emigreren. En dat heb ik dus gedaan negen jaar geleden.’

De Russische bureaucratie is niet mals. Was het moeilijk een verblijfsvergunning te krijgen?
‘Voor mij is dat heel goed verlopen. Als eerste kreeg ik een tijdelijke vergunning voor drie jaar. Dat zijn we meteen gaan doen nadat we daar zijn getrouwd. Ik heb medische tests moeten doen – ook een aidstest – om te laten zien dat ik een schoon persoon ben. Daarna kreeg ik een permanente verblijfsvergunning voor vijf jaar. Na zeven jaar heb ik het staatsburgerschap aangevraagd en dat is gehonoreerd. Nu ben ik dus Russisch staatsburger met een Russisch paspoort.’

Hebben jullie kinderen?
‘In 2016 is onze zoon hier in Moskou geboren. Hij is inmiddels al acht, dus zo vliegt de tijd.’

Wordt er negatief gereageerd als jullie Nederlands praten op straat?
‘Nee, helemaal niet. Ik praat gewoon Nederlands tegen mijn zoon. In de speeltuin bijvoorbeeld weten de kinderen om hem heen dat papa Nederlander is. Daar hebben we eigenlijk nooit nare reacties op gehad. Meer in de trant van “wat interessant, waar komt u vandaan, wat leuk, wat goed”.’

Komen jullie nog weleens in Nederland?
‘Voorheen gingen we één keer in de twee jaar, voor een lang weekend om de familie te bezoeken. Toen kwam de zogenaamde pandemie. In december 2020 kwam helaas mijn moeder te overlijden. Dat was de laatste keer dat ik in Nederland was, om de uitvaart van mijn moeder te verzorgen. Ik wil wel graag, maar het is nu niet noodzakelijk en het kost momenteel alleen maar meer geld en tijd. Mijn ouders zijn hier ook een keer of vier, vijf geweest. Ze waren blij verrast hoe het hier in Rusland is. Moskou is natuurlijk gigantisch groot. Het heeft net zoveel inwoners als Nederland, dus dat was voor hen ook indrukwekkend. En het zomerhuis – de datsja – vonden ze ook mooi, op 100 kilometer van Moskou zit je dan midden in een rustig boerenleven, met dorpjes en kleine gemeenschappen.’

Jullie zijn graag in de datsja?
‘Jazeker, in 2019 en 2020 zijn we daar bijvoorbeeld de hele zomervakantie geweest. Hebben we daar gewoond met mijn zoontje en mijn schoonmoeder. Ik vind het heerlijk daar, lekker in de tuin.’

Is de bar van jou of ben je er werknemer?
‘Nee, ik ben er werknemer. Mijn baas heeft nu twee cafés geopend in het centrum van Moskou. Bij de een zit een piepkleine ruimte ernaast, dat is een Hollands barretje geworden dat we afgelopen vrijdag hebben geopend. Er kunnen twaalf mensen aan tafel zitten en twee aan de bar. Het is heel knus. Je kent de Nederlandse snacks natuurlijk, portie bitterballen, friet speciaal, satésaus, broodje haring, uitsmijter, dat heb ik allemaal voor de mensen.’

En dat vinden de Russen interessant?
‘Jazeker, de mensen vinden dat leuk, hoor. En er is ook nog wel een aardige groep Nederlanders hier. De Nederlandse club Moskou zoals dat heet bestaat uit zo’n tweehonderd man. Maar er zijn er ook een heleboel vertrokken door de pandemie, de speciale militaire operatie en de sancties. Maar er zijn er ook een boel gebleven die ik goed ken. En zijn veel Nederlandse mannen getrouwd met Russische vrouwen, die zijn met hun gezinnen teruggekomen naar Rusland. Want die vrouw zegt dan: “Wonen in Nederland kan ik niet meer aan. Dat trek ik niet meer, ik wil naar huis.”’

En waarom trekken ze dat niet meer?
‘Wat ik weet – en dat is ook waarom ik niet wil dat mijn kind in Nederland opgroeit – is dat er op de kinderdagverblijven alleen maar wordt gepraat over LGBT en transgenders. Over ouder één en ouder twee. Een gezin bestaat uit papa en mama. En zo groeit een gezin op. Ik vind het heel verdrietig zoals dat gaat in de westerse wereld. En daarom heb ik besloten om hier te blijven voor de rest van mijn leven. Ook op de Nederlandse televisie, in talkshows en soapseries, dat ze al die transgenders laten zien, dat kan toch niet, man. En travestieten die op school voorlezen voor de kinderen. Dat is toch gewoon te bizar voor woorden. Als ik dat hier vertel, staan die Russen met een bek vol tanden.’

Wat vind je van de militaire indoctrinatie op Russische scholen, dat kinderen moeten marcheren en in uniform lopen?
‘Dat is geen indoctrinatie. Dat is gewoon een oude Russische traditie. Patriottisme voor het vaderland. Je hebt hier ook de dienstplicht, wat ik heel goed vind. Want Rusland is elke eeuw aangevallen, door de Zweden, door de Polen, de Fransen, de Duitsers en nu Oekraïne. Het is gewoon hartstikke belangrijk dat het grootste land ter wereld een goede verdediging heeft. Want je ziet het zelf, Rusland wordt altijd aangevallen. Mijn vrouw die ging nog in de Sovjettijd naar school en die heeft daar geleerd een kalasjnikov uit en in elkaar te zetten. Dat is heel belangrijk voor zo’n land als Rusland.’

Je gaat er toch niet serieus vanuit dat Oekraïne het veel grotere Rusland heeft aangevallen?
‘Kijk, jouw vraag is al een verkeerde interpretatie van de voorgeschiedenis. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie zijn de Engelsen en de Amerikanen direct Kiev binnengevlogen en zijn daar begonnen met anti-Russische propaganda. Dat is nu al drie generaties of meer aan de gang. Wat zou je ervan vinden als Antwerpen bijvoorbeeld Brussel gaat aanvallen?’

Dat zou niet mooi zijn.
‘Precies. En dat gebeurde wel tussen Kiev en de Donbas. De mensen in de Donbas die willen niet samenwerken met de NAVO, Amerika en Europa. En toen is er een coup d’état – want het was buitenlandse inmenging – geweest in 2014 in Kiev tegen de Russische bevolking in de Donbas. Want wie stonden daar in Kiev? Timmermans en Verhofstadt. Daarom hebben de mensen daar toen hun eigen republieken uitgeroepen. Rusland heeft daar niets mee te maken. Het enige dat de westerse wereld doet, is overal een wig tussen drijven. Verdeel en heers. Maar die Russen zijn niet gek. Het is supertriest dat het Oekraïense leger de eigen bevolking bombardeert. Al acht jaar lang. Rusland valt niemand aan, ze beschermen gewoon de Russen in de Donbas. Er zijn meer dan 15.000 burgers vermoord door het Kiev-regime.’

Er is in de zogenaamde volksrepublieken een enorme repressie gaande, mensen werden doodgemarteld in kelders. Zie je die niet-erkende landen Donetsk en Loegansk als democratieën?
‘Zeker, daar zijn eerlijke referenda gehouden. De bevolking daar wilde afscheiding en later wilden ze bij Rusland horen. Zo is het gegaan. Dat is democratie. In Nederland is de democratie afgeschaft.’

In hoeverre?
‘Nou er was een referendum over een zogenaamd associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne. De Nederlandse bevolking stemde tegen en toen kwam Rutte met een inlegvelletje waarop stond dat er geen militaire samenwerking zou komen en geen EU-lidmaatschap. Dat was allemaal list en bedrog. In wat voor democratie leef je dan?’

In het Russische parlement is er niemand geweest die tegen de oorlog heeft gestemd. Er bestaat geen enkele partij die Poetin niet ondersteunt. Kun je Rusland dan een democratie noemen?
‘Iedereen ondersteunt hem vanwege het patriottisme van Rusland.’

En mensen die dat niet doen, belanden in de gevangenis.
‘En Julian Assange? Wat is dan democratie of het vrije woord van de journalistiek om dingen aan de kaak te stellen? Die man zit al tien jaar in de gevangenis. Edward Snowden is de dans ontsprongen. Die leeft hier vrij en gelukkig in Moskou. En wat is er dan in Nederland gebeurd met Pim Fortuyn die zijn bek opentrok? Dat zijn politieke moorden. Die Navalny is zo’n CIA-poppetje, als je gaat begrijpen hoe dat in elkaar steekt. Dat is zo’n vuil spel. En we staan recht tegenover elkaar. West en oost. Zwart en wit.’

‘Poetin zou een tweede Hitler zijn. Maar wat het Westen beweert, dat zijn ze zelf. Ze zeggen dat Rusland een agressor is, maar dat is helemaal niet zo’

Is een normalisatie van de verhoudingen mogelijk?
‘Die oplossing ligt al tachtig jaar op tafel. De NAVO is opgericht door naar Amerika gevluchte Duitse nazi-officieren om zogenaamd voor vrede te zorgen. Sindsdien hebben ze alleen maar oorlog gevoerd. Rusland wilde bij de NAVO, maar dat mocht nooit. Ze hebben het Westen altijd de hand gereikt. Maar het Westen wilde nooit onderhandelen met een terroristische staat als Rusland. Want Poetin zou een tweede Hitler zijn. Maar wat het Westen beweert, dat zijn ze zelf. Ze zeggen dat Rusland een agressor is, maar dat is helemaal niet zo. Rusland heeft gewoon gezegd: “Je moet met je handen van ons afblijven, dan komt het goed.” En president Poetin heeft ze ook met harde woorden gewaarschuwd: “Van actie komt reactie” en dat blijkt ook wel. Als het nog verder uit de hand gaat lopen, dan zal de westerse wereld dat flink gaan merken en voelen.’

Maar de samenwerking tussen Rusland en de NAVO is toch juist stopgezet vanwege de Russische annexatie van de Krim?
‘De Krim wilde terug naar de Russische Federatie. Dat is met een eerlijk referendum beslist. Dat was een pijnlijke steek voor de westerse wereld. Door al die 17.000 sancties zijn voor Rusland andere samenwerkingen ontstaan. Maar Rusland ligt niet plat. Het leeft, bloeit en groeit.’

En bitterballen en bier kun je ondanks de sancties nog steeds importeren?
‘Bitterballen maak ik zelf. Wat bier betreft: Heineken is weg, maar ze hebben de Russische bierbrouwerijen geholpen met het importeren van ingrediënten. Dat mag dan weer wel. En de techniek doorgegeven. Dus alles wordt hier gewoon gebrouwen volgens Nederlands recept. Import heb je niet meer nodig. En de export voor het Westen is door de sancties juist enorm gedaald, zo schiet je in je eigen voet. En wat Nederlandse producten betreft: landgenoten vliegen af en aan. Ik heb meer dan genoeg Nederlandse kaas hier.’