Brittney Griner: van Russische bajes naar Spelen in Parijs

Het is zaterdag 13 juli 2024 en daar rent Brittney Griner, de vrouw die volgens velen geen vrouw is en als basketbalsuperster een pion werd in het internationale machtspel van Vladimir Poetin. Ze is 2,05 meter lang, veruit de grootste van allemaal. Ze maakt grappen, lacht, gooit de bal zo nu en dan zonder veel moeite in de basket. Het lijkt goed met haar te gaan en dat had Brittney tot voor kort niet meer kunnen denken.

De beroemdste basketbalster ter wereld trekt haar trainingsjas uit. De competitiewedstrijd van haar team Phoenix Mercury gaat zo beginnen. Sommige toeschouwers van tegenstander Indiana fluiten en joelen haar uit. Donald Trump verwoordde hun mening niet lang geleden door haar te omschrijven als een landverrader omdat ze tijdens de begintijd van Black Lives Matter knielde tijdens het Amerikaanse volkslied. Sindsdien krijgt ze vele doodsverwensingen via X, Facebook en Instagram.

Brittney vindt het niet leuk wat haar overkomt, maar ze is eraan gewend onpopulair te zijn. Dat beschreef ze al in 2014 in haar eerste boek In My Skin en dat doet ze opnieuw in haar recent verschenen memoir Coming Home. Ze groeide op in Houston. Britney werd lang, langer, langer. In haar boek noemt ze zich ‘een reus zonder tieten’. De meisjes uit haar klas fluisterden voor en na de gymles: ‘Is ze een jongen, een pot? Waarom is haar stem zo laag? Verbergt ze misschien een penis in haar broek?’

Op straat staarden de mensen naar haar. Brittney vroeg aan haar vader: ‘Wat is er met me aan de hand? Zal ik ooit normaal worden?’ Een populair meisje van haar school betastte Brittneys bovenlichaam. Ze liep terug naar haar cheerleadervriendinnen en zei luid: ‘Must be a boy.’

Brittney werd eerst bang en neerslachtig door al het gepest. Later ging ze letterlijk van zich af slaan en intimideerde ze leerlingen en docenten. Volgende ‘probleem’: ze viel op vrouwen. Haar vader noemde homo’s in haar bijzijn ‘freaks’ en Brittney overwoog zelfmoord.

Kwakzalvers

Ze besloot te blijven leven en bad tot God om niet meer te groeien. Hij luisterde niet en ze was al op haar vijftiende bijna 2 meter lang. Haar ouders brachten haar naar dokters en kwakzalvers, maar er was niets aan te doen en misschien moest ze maar eens gebruik gaan maken van haar lengte. Ooit gehoord van volleybal of basketbal? Ze probeerde de eerste sport, maar dat ging niet goed. Basketballen bleek Brittney wel te kunnen, ze excelleerde er zelfs in. Op straat bleven de mensen naar haar wijzen en staren, maar ‘op het veld was ik geen weirdo’, schrijft ze in Coming Home. ‘Daar werd ik 40 minuten geaccepteerd.’

Brittney kon als een van de weinige meisjes dunken en een van haar mooiste acties werd op YouTube gezet. Het filmpje ging viraal, ze kreeg miljoenen likes. Basketbalsuperster Shaquille O’Neal regelde een ontmoeting en daardoor werd ze nog beroemder. Vlak voor haar achttiende ontmoette Brittney een knappe jonge rechtenstudente genaamd Cherelle. Ook zij kwam uit het zuiden, dat schepte een band. Cherelle en Brittney kregen een relatie. Ze waren tegenpolen, maar dat leek geen probleem en ze beloofden eeuwig bij elkaar te blijven.

In 2013 werd Brittney als first draft pick geselecteerd voor de WNBA, de NBA voor vrouwen. Ze verdiende meer dan een ton per jaar en ging spelen bij de Mercury uit Phoenix. Een paar dagen erna gaf ze een interview aan het bekendste Amerikaanse sportblad Sports Illustrated. Ze gaf openlijk toe op vrouwen te vallen en werd de eerste homoseksuele atleet die een contract kreeg bij Nike. De mijlpalen volgden elkaar daarna snel op: WNBA-record voor de meeste dunks in een seizoen. Flinke salarisverhoging. Landstitels. Drie keer verkozen tot speelster van het jaar. Brittney heerste op het basketbalveld, in het gewone leven had ze die controle niet. Agenten spraken haar aan met ‘Buddy’ of ‘dude.’ Een van hen keek eens kwaad naar Brittney toen hij dat zei, zijn hand had de trekker van zijn pistool alvast omklemd. Pas toen hij ‘Female’ zag staan in Brittney’s ID veranderde hij in een vriendelijk persoon en de agent zei: ‘Let de volgende keer een beetje op uw snelheid, mevrouw.’

Broek omlaag

Op een avond werd ze aangesproken door twee werknemers van een club toen ze naar de vrouwen-wc ging. Een van hen klopte heel hard op de deur en riep: ‘Sir, you need to come out! Dit is het toilet voor vrouwen!’ Brittney plaste door, deed de deur kalm open en vertelde dat ze een vrouw was. De werknemers keken haar verbijsterd aan en hun hoofden gingen van boven naar beneden. Dit soort dingen overkwam Brittney nogal vaak en ze besloot haar broek naar beneden te trekken. Die strategie noemt ze ‘flashing my crotch’.

Brittney werd een superster in eigen land bij de Phoenix Mercury, maar ze kon in het buitenland meer dan een miljoen verdienen en speelde uiteindelijk acht seizoenen met veel plezier in Yekaterinburg en Rusland werd ‘mijn tweede thuis’, schrijft ze in haar boek. Ze kreeg op een gegeven moment wel veel last van haar rug, maar ze zette door om financieel onafhankelijk te worden en in februari 2022 zou ze voor het laatst terug naar Rusland gaan.

Haar vlucht stond vlak na Valentijnsdag geboekt. Om half negen zei Cherelle: ‘Babe, je moet echt gaan.’ Bij de meeste reizen naar Rusland pakte Cherelle Brittneys tas in, dit keer had ze daar geen tijd voor. Brittney moest het zelf doen en ze propte gedachteloos haar Nintendo Switch, koptelefoon, stekkertjes, haar MacBook Pro, slipjes, broeken en een paar T-shirts in een rugzak en rolkoffer. Brittney had geen tijd om te controleren of er dingen in haar bagage zaten die niet door de douane zouden komen. Ze haalde net haar vlucht en appte Cherelle: ‘Ik bel je als ik daar ben. Ik houd van je.’

Onderweg keek ze vier afleveringen van Grey’s Anatomy en ze luisterde naar muziek en viel in slaap. Na negen uur kwam ze aan in Moskou. Brittney had een slecht voorgevoel, geen idee waarom. Ze toonde haar paspoort, alles leek in orde. Haar volgende vlucht naar Yekaterinburg zou over een paar uur vertrekken. Ze ging even zitten, dacht naar eigen zeggen: één laatste overstap. Eén laatste sprint naar het einde van mijn laatste seizoen.
Er kwam een kale douanier genaamd Anton naar haar toe. Britney schatte hem begin veertig. In haar boek schrijft ze: ‘Als je in de rij staat van een klantenservice dan is hij de vent waar je niet naar toe wilt. Geen glimlach, geen emotie, helemaal niets.’

Volgende ‘probleem’: ze viel op vrouwen. Haar vader noemde homo’s in haar bijzijn ‘freaks’ en Brittney overwoog zelfmoord

Cannabisolie

De man opende haar tassen. Niets te zien. Brittney opende een rits van haar Louis Vuitton-rugzak. Ze wilde laten zien dat daar ook niets in zat, maar ze voelde ineens iets en pakte het. Eerste gedachte: fuck. Het bleek een flesje cannabisolie te zijn. Brittney gebruikte dit legaal op doktersadvies omdat haar rug dan minder pijn deed. In Rusland was dat middel verboden. Brittney wist dat en ze zou het onder normale omstandigheden ook nooit hebben meegenomen, Cherelle zou het meteen hebben verwijderd. Anton hield het buisje in de lucht en zei in gebrekkig Engels: ‘What this substance?’

‘Eh, dat is CBD. Cannabisolie.’

Anton begreep het niet en ze typte CBD in op Google Translate. Net op dat moment viel er een tweede buisje uit haar rugzak. Fuck, fuck, fuck. Eerst was ze gewoon bang, nu panikeerde ze. Er zaten maar een paar druppels cannabisolie in, je kon er niet eens high van worden, maar Brittney wist heel goed wat voor straffen er op drugsbezit in Poetins Rusland stonden. Je hoeft er volgens haar bepaald geen Escobar of El Chapo voor te zijn om voor tien jaar of langer in een strafkamp te belanden. Ze moest mee naar een donkere ruimte. Daar kreeg Brittney voor het eerst de gelegenheid naar Amerika te bellen. Het was 2 uur in de ochtend in Phoenix. Cherelle sliep en haar telefoon stond uit. Eerste bericht op de voicemail: ‘Hey, word wakker, word wakker, word wakker! Yo babe, je moet opnemen!’ Haar vrouw sliep door. ‘Babe, je moet me echt bellen, alsjeblieft. Ik denk dat ik in de gevangenis zal worden gegooid.’ Haar handen trilden en ze liet de telefoon bijna uit haar handen vallen. Ze probeerde zich te herpakken en stuurde meerdere WhatsAppberichten. ‘Baby, ik ben gestopt door de beveiliging bij de douane. Als je binnen een uur niets van me hoort, zorg er dan voor dat je mijn agent aan de telefoon krijgt.’

‘Wake up plz Fuck Baby text me plz I’m freaking out Baby Yo Baby.’

Tien berichten later: ‘Hello babe. This is it for me.’

Anton kwam weer binnen, grijnzend, vragen stellend als: ‘Wat vind je van LeBron? Is hij zo goed als Jordan?’ Volgende plagerij: ‘Hoe denk je over Trump? Ik vind hem geweldig!’ En: ‘Gebruiken je teamgenoten ook weed?’

‘Ik weet niet wat ze doen.’
‘Bracht je de drugs mee voor iemand?’
‘Ik wist niet dat ik die buisjes mee had.’

‘Ken je drugsdealers in dit land?’

‘Nee.’

Ze herhaalde vaak de zin ‘ik wil een advocaat’, maar Anton luisterde niet en hij las de aanklacht voor en de maximumstraf voor een dergelijke overtreding: vijf tot tien jaar strafkamp. Het sneeuwde hard toen ze in een busje naar de gevangenis werd gereden. De directeur sloot haar op in een cel met twintig mensen en veel ratten. De bewakers fluisterden naar elkaar: ‘Amerikaanse. Basketbal.’ Daarna klonk er gelach. Brittney hield net zoveel van schrijven als van basketbal en ze besloot haar ervaringen vast te leggen op alle blaadjes die ze maar kon vinden. Op 19 februari krabbelde ze: ‘In de gevangenis in Moskou en ik verlies mijn verstand. Geen idee of ik zal overleven.’

Rampzalig

Haar situatie veranderde op 24 februari van verontrustend naar rampzalig. Poetins soldaten trokken Oekraïne in voor een ‘speciale militaire operatie’. Ze zouden vast snel in Kyiv staan en dan was de operatie al voorbij, maar het was altijd handig iets achter de hand te hebben en Brittney kon goed worden gebruikt in de strijd tegen Amerika. Dat besefte ze ook meteen: van de ene op de andere dag was ze een speelbal in de internationale politiek, een gijzelaar met een enorme waarde voor de gijzelnemer. Rechten had ze niet, want ‘dit was Rusland, Poetins huis’.

Ze begon te roken door de stress, pafte soms een pakje per dag weg. Haar Russische teamgenoten uit Yekaterinburg kregen het voor elkaar een basketbal te sturen, maar Brittney was heel snel buiten adem en ze leek geen spieren meer te hebben door het voedsel dat ze achter de tralies moest eten: muffins met groene plekken, salami die bedorven was, pap die op kots leek. Zelfs voor sit- of push-ups in haar cel had ze geen kracht meer. Ze schreef een brief naar Joe Biden om hem te smeken haar en de andere Amerikanen in Russische gevangenschap naar huis te halen. De president schreef terug dat ‘getting you home is top of mind for all of us’. Dit leek lange tijd toch niet te gebeuren. Waarom hoorde ze bijna nooit iets van Amerikaanse diplomaten of politici? Mannelijke collega’s als LeBron James en Stephen Curry deden er alles aan Brittney in de aandacht te houden.

Er zaten maar een paar druppels cannabisolie in, maar Brittney wist heel goed wat voor straffen er op drugsbezit in Poetins Rusland stonden

Haar rechtszaak was op 1 juli 2022 in Moskou. Brittney zat al vijf maanden gevangen. In de zaal zaten meer dan honderd journalisten. Sommige bewakers vroegen haar handtekening. Een cameraman filmde haar binnenkomst, de meeste kijkers schrokken toen ze voor het eerst in lange tijd beelden van haar zagen. Ze was kilo’s afgevallen en had haar krullen afgeknipt omdat die steeds bevroren door de vrieskou. De krijgsgevangene droeg een T-shirt met een afbeelding van Jimi Hendrix, die in 1969 in Canada werd beschuldigd van drugsgebruik, maar vrij kwam. Het leek een krachtig protest, alleen straalde Brittney vooral onmacht, angst en wanhoop uit.

Ze moest in een kooi gaan zitten en hield verdwaasd foto’s van Cherelle en haar teamgenoten van de Phoenix Mercury omhoog. De verdachte had besloten schuld te bekennen. Iets anders kon sterk in haar nadeel werken. Poetin zou zich beledigd kunnen voelen als ze de aanklachten zou ontkennen en dan kon haar straf richting de twintig jaar gaan. Brittney kreeg ook met deze strategie negen jaar werkkamp en ze zou pas op 20 oktober 2031 weer vrijkomen. Ze huilde toen ze dat hoorde.

Strafkamp

Een paar weken later zat ze in een trein naar een onbekende bestemming. Na zeven of acht dagen kwam ze aan in een strafkamp ver van Moskou. Bewakers gooiden een veel te klein groen uniform naar haar toe en een soort hoofddoek die ze om moest doen. Haar cel moest ze delen met vijftig anderen en er was één gezamenlijke badkamer. Bijna niemand sprak Engels en ze mocht bijna geen contact hebben met Cherelle of haar advocaat. Haar werkdagen duurden twaalf tot vijftien uur.

In haar boek vertelt ze wat haar overlevingsstrategie was: geen enkele hoop meer hebben. In Poetins Rusland was alles toch steeds weer erger dan verwacht. Haar taak in het kamp: uniformen naaien voor Russische soldaten die in Oekraïne hun speciale operatie uitvoerden. Haar spierkracht ging nog verder achteruit en ze meldde zich vrijwillig aan om sneeuw of ijs te ruimen. Dat was werk waardoor haar spieren konden worden gestaald, het deed haar denken aan haar sessies met de Phoenix Mercury in het krachthonk en het leidde haar aandacht een beetje af van haar situatie.

Biden hield woord en onderhandelde over haar vrijlating. De krijgsgevangen gemaakte marinier Paul Whelan moest in Rusland blijven, die was nog veel waardevoller voor Rusland dan een basketbalsuperster. Poetin wilde in ruil wapenhandelaar Victor Bout terug, een van de gevaarlijkste mannen ter wereld. Poetin zei: ‘Deal of geen deal.’ Biden koos voor deal.

De ruil vond plaats op 2 december 2022. Brittney werd in een kooi in een busje gestopt. Vier bewakers zaten om haar heen. Ze reden acht uur in het donker. Lieten ze haar echt vrij? Het kon ook een van Poetins wrede grappen zijn. Ze overnachtte in een cel, de ochtend erna moest ze zich uitkleden. In een kale ruimte stond een dokter en ze werd omringd door zeven bewakers die hun telefoons pakten en haar vanuit elke hoek fotografeerden. Volgens Brittney was dit een laatste demonstratie van totale macht en controle door Vladimir Poetin.

Agenten reden haar uiteindelijk toch naar een vliegtuig. Ze steeg op en landde in Abu Dhabi. Ze stapte uit en liep een paar honderd meter richting een ander vliegtuig. In de verte zag ze Victor Bout in haar richting komen. Hij stak zijn hand naar haar uit, Brittney schudde hem intuïtief de hand, dat zou haar later erg kwalijk worden genomen door rechtse Amerikanen. Donald Trump liet weten via Truth Social: ‘Wat is dat voor deal om Brittney Griner, een basketbalster die ons land haat, te ruilen voor de man die bekend is als The Merchant of Death.’

Brittney stapte in het vliegtuig waaruit Victor Bout was gestapt. Ze landde in San Antonio, Cherelle was met een privéjet van president Biden naar die stad gevlogen en wachtte haar op. Na een overstap werden ze naar een safehouse gereden. Brittneys adres werd online gezet en ze ontving honderden brieven en mails met zinnen als: ‘Ik hoop dat je ’s avonds kan slapen terwijl je weet dat de Koopman van de Dood rondloopt. Duizenden zullen sterven omdat er een lesbische basketbalster is bevrijd.’

Anderen schreven dat Paul Whelan had moeten worden geruild in plaats van een ‘gay nigger’. Brittneys vader is een agent die heeft gevochten voor zijn land in Vietnam en ook zij verklaarde vaak veel van haar land te houden, maar dat werd op Fox News of rechtse sites verzwegen.

Depressief

In Phoenix probeerde ze haar leven zo snel mogelijk op te pakken, maar basketballen ging nog niet. Het veld was altijd haar toevluchtsoord geweest, alleen daar leek ze alles altijd onder controle te hebben, maar nu werd ze depressief, sliep bijna niet. Op 1 februari 2023 maakte ze bekend haar comeback te maken bij de Mercury. Het seizoen begon op 19 mei 2023. Vicepresident Kamala Harris omhelsde Brittney vooraf en hield een speech. De tribune zat vol A-sterren uit Hollywood en ze kreeg een staande ovatie toen ze het veld opkwam. De sfeer sloeg na een paar maanden om. Ze was vaak geblesseerd en snel buiten adem. Twee jaar eerder kon niemand haar stoppen, nu leek ze de traagste op het veld en ze kon bijna niet springen. Rechtse Amerikanen lachten haar uit en beledigden haar.

Op 10 juli vloog Brittney naar Indiana met de Mercury. Een extreemrechtse youtuber stond ineens vlak voor haar en hij filmde en schreeuwde: ‘Is het een eerlijke ruil, de Merchant of Death tegen jou?’ En: ‘Is het waar dat je seks had met Poetin?’ Ze liep door, maar zat wel trillend in het vliegveld.

Twee jaar eerder kon niemand haar stoppen, nu leek ze de traagste op het veld en ze kon bijna niet springen. Rechtse Amerikanen lachten haar uit

Phoenix Mercury verloor bijna alles en Brittneys team haalde voor de eerste keer sinds 2013 geen play-offs. Ze omschrijft 2023 als het ‘slechtste basketbalseizoen van mijn leven’ en de beelden van zichzelf als basketballer uit die tijd noemt ze nu ‘cringe’. Brittney zou vast niet meer even goed worden als voor haar arrestatie en dacht aan stoppen.

Ze ging in therapie om enigszins te kunnen verwerken wat haar overkwam en probeerde de traumatische ervaringen van zich af te schrijven. Het leidde tot haar tweede memoir Coming Home, dat in mei 2024 verscheen. De recensies zijn uitstekend en ook als basketballer gaat het onmiskenbaar beter. Ze is topscorer van haar team met bijna 20 punten gemiddeld, pakt de meeste rebounds en staat bovenaan in geblokte schoten. Op 11 juli maakte ze nog 23 punten in een 100-84-overwinnning op Dallas en in The New York Times zei ze: ‘Ik voel me nu weer echt mijn oude zelf. Ik beweeg als mijn oude zelf.’

In Parijs moet ze bewijzen echt terug te zijn. Ze reist liever niet meer naar het buitenland, maar voor de Spelen maakt ze een uitzondering. Brittney droomt vaak dat ze opnieuw wordt vastgezet en een iets te kleine hotelkamer brengt haar meteen terug naar haar cel in Rusland. Ze is ook bang om door de douane te gaan, wie weet komt ze een Anton-achtige vent met Trump-sympathieën tegen die haar opnieuw achter de tralies wil krijgen. Het is vast een onrealistisch scenario, maar het trauma zit nog diep in haar lichaam en tijdens haar boekpresentatie gaf ze huilend toe: ‘Ik was zo bang voor alles dat ik dood wilde. Ik heb nog een lange weg te gaan.’