Bart Nijman: 'In tijden van oorlog en desinformatie speelt ondermijning van vertrouwen op alle fronten een rol'

Het is een machtig verhaal van The Wall Street Journal, waarin uiteengezet wordt hoe enkele Oekraïners in de kroeg besloten om onderwatergasleiding Nord Stream 2 te saboteren. Met een klein zeiljacht, duikers en explosieven lukte het hen in september 2022 de gastoevoer van Rusland naar West-Europa op te blazen. Wat klopt er van het uitgebreide verhaal, dat leunt op informatie van inlichtingendiensten, bronnen in diverse landen en directbetrokkenen?

In deze tijden van oorlog en desinformatie, zo ervaar ik het zelf, begint de ondermijning van het vertrouwen op alle fronten een rol te spelen. En waarom zou er geen twijfel kunnen zijn? Een mij bekende expert op het gebied van militaire inlichtingendiensten opperde dat het verhaal leest als een door zo’n dienst bij de media ingestoken vertelling. Die niet helemaal onjuist is, maar die een ander doel dient dan de publieke waarheid te vertellen. Maar welk doel?

Online, meer twijfel. Een ervaren zeiler op X stelt vragen bij de gebruikte boot: een 15 meter lang zeiljacht voor zes personen, met duikspullen en bommen, kan niet voor anker boven de Nord Stream-buizen, die liggen op plekken waar het water 80 tot 100 meter diep is. Het scheepje kan in woelig water niet op de motor positie houden – iets dat van groot belang is voor degenen die het gevaarlijk diepe duikwerk deden. Zo’n duik vereist bovendien urenlange decompressie, hoe verzorg je die op zo’n zeiljacht?

De manier waarop andere media het verhaal overnemen, toont ook ruimte voor interpretatie: de Volkskrant en De Telegraaf erkennen dat president Zelensky van Oekraïne goedkeuring gaf aan het plan, maar de NOS legt het uit alsof hij de actie verboden had.

Inlichtingendiensten spelen eveneens een rol: de Nederlandse MIVD ontdekte het complot, waarna de CIA een waarschuwing aan Kiev gaf om de sabotage niet uit te voeren. Het gebeurde toch, maar zowel Nederland als vooral de Verenigde Staten hebben in deze vertelling tenminste schone handen. Dit terwijl president Biden in februari 2022, vlak voor de Russische invasie van Oekraïne, had verklaard dat Amerika in staat was om de pijplijn te beëindigen als Poetin zijn buurland zou binnenvallen.

En dan is er het publieke onthaal. De WSJ-vertelling gaat in op de energiecrisis die door de sabotage werd verhevigd. Toegewijde Oekraïne-supporters wuiven dat weg, critici zien er de bevestiging in dat het corrupte Kiev de Europese armoedeval heeft verergerd. Maar welke rol Kiev werkelijk had, blijft onduidelijk. Of Amerika (en Nederland, Duitsland en Polen) wist wat er precies stond te gebeuren, blijft eveneens vaag. Maar het was geen piratenactie – daarvoor waren te veel landen en diensten op de hoogte.

Eigenlijk doet de reconstructie maar één ding: Rusland vrijpleiten. Maar dat, mompel ik sarcastisch, is toch per definitie desinformatie tegenwoordig?