Bart Nijman: 'Ze zeggen dat sociale media polariserend is, maar het heeft juist een corrigerend effect'

Een beetje wantrouwen zit in ons allemaal. Of het nou een onwillekeurig gevoel van nervositeit is jegens een luidruchtige groep jonge Marokkanen op straat, een latent ongemak bij een massa hoofddoeken op een marktplein of een unheimische vrees over het welzijn van je kinderen in de buurt van een asielzoekerscentrum: argwaan jegens het onbekende is een intrinsiek menselijke trek, biologisch geprogrammeerd in het brein.

Als je daar persoonlijke ervaringen (bijvoorbeeld met hangjongeren) of veelgelezen actualiteiten (problemen op en rond azc’s) bij optelt, krijgt die argwaan een fundament. Niet al het vreemde heeft immers goed in de zin, zeker niet als het onbekende veel ruimte opeist, zich weinig welwillend opstelt of zelfs agressief kan uithalen.

Ook mensen die gastvrij, tolerant en welwillend willen zijn, hebben zulke emoties. Heel vaak smaakt luidkeelse politieke correctheid op (sociale)mediaplatforms daarom niet enkel naar een wens om andermans kritische uitingen te onderdrukken, maar ook naar projectie van een schuldgevoel over de eigen borrelende onderbuik.

Er wordt onophoudelijk gevingerwapperd – vooral in de traditionele media en in de linkse politiek – over hoe sociale media zouden polariseren, dat ze aan banden gelegd zouden moeten worden en dat de samenleving lijdt onder de anonieme opvattingen van @VoornaamAantalcijfers, de conservatieve retoriek van @DeusVult1683 en zeker onder de wereldwijd echoënde tweets van een zekere techmiljardair.

Maar sociale media worden net zo goed aangewend om mensen vroom, nederig en zelfs onderdanig te houden. Oude uitspraken kunnen tot jaren later tegen je gebruikt worden en kleine krassen op de digitale palmares kunnen tot stevige sociale vonnissen leiden. In die zin hebben sociale media net zo goed een corrigerend (en zelfs: overcorrigerend) effect.

Je kunt echter niet reguleren en dus niet onderdrukken wat mensen autonoom ergens van vinden, niet op internet en niet in real life. Je kunt ‘diversiteit en inclusie’ dicteren als maatschappelijke norm en deze verweven in bestuur, beleid en zelfs de vrije markt. Je kunt mensen handvesten laten ondertekenen, quota opleggen of bedrijfsregels laten opvolgen om zich daarnaar te laten gedragen. Maar je kunt hun individuele gevoel niet dicteren met holle, gekunstelde verbindingsretoriek.

Zo sociale media al een polariserend effect hebben (wat ik niet geloof, ik denk dat internet mensen vooral heeft laten zien dat we domweg niet allemaal tegelijkertijd te gast kunnen zijn op een en hetzelfde feestje, en de poging om van Bluesky een X-alternatief te maken bewijst dat alleen maar), begint de verdeeldheid bij het onbespreekbaar maken van menselijke emoties. Bij het verdrukken van specifieke vragen bij bepaalde maatschappelijke ontwikkelingen. Bij het moreel handhaven van sentimenten, ten faveure van andere sentimenten. Dáár wordt polarisatie uit geboren.

De oplossing is niet om sociale media te beteugelen, de werkelijke uitdaging is om straffeloze vrijheid te bieden aan natuurlijke menselijke emoties.