Luuk Koelman: 'Oekraïne bepaalt dat wij een docu over Russische, doodsbange soldaten niet mogen zien'

Krijg nou wat. U en ik mogen de documentaire Russians at War niet zien, de anti-oorlogsfilm van de Russisch-Canadese regisseur Anastasia Trofimova. Zeven maanden lang volgde ze Russische militairen aan het front in de Donbas. Toen Trofimova begon met filmen, waren er van de 900 militairen die het bataljon telde, nog maar 300 over. Overbodig te vermelden dat zij daar was zonder toestemming van de Russische legertop.

Het International Documentary Filmfestival Amsterdam (IDFA) zou de documentaire vertonen, maar dat is geannuleerd. Officieel omdat de organisatie ‘geen constructieve atmosfeer’ voor de film kan garanderen. Andere festivals wereldwijd, waar de documentaire ook is geannuleerd, zijn minder eufemistisch. Zij melden dat de documentaire is geschrapt vanwege ernstige dreigementen.

Maar wat is er dan zo vreselijk aan die documentaire? Een van de weinigen die Russians at War wél heeft gezien, is een recensent van de Amerikaanse website Deadline Hollywood. Zij schrijft over de documentaire: ‘Er is geen glorie, enkel mislukte militaire operaties. Soldaten, doodsbang schuilend in schuttersputjes. Lijkzakken met daarin hun kameraden, uiteengereten door granaatscherven, die in vrachtwagens worden geladen. Commandanten met shellshock, elke nacht beleven ze de verschrikkingen weer opnieuw. Wat er ooit was aan enthousiasme en patriottisme, is allang vervlogen. Aan het einde van de documentaire vragen de jongens die nog leven zich vertwijfeld af wat ze hier überhaupt doen. Geen enkele drang om nog te vechten. Maar tegelijkertijd geen andere keuze dan de bevelen op te volgen.”

Treurnis alom, maar daar is het ook een anti-oorlogsfilm voor. Grauw, complex, smerig. Dus wat is dan het probleem? Welnu, volgens de Oekraïense autoriteiten zou de documentaire de Russische militairen ‘vermenselijken’. En dat kan natuurlijk niet. Ik moest even gaan liggen toen ik dat las. Empathie als het nieuwe gevaar. Dat is waar we nu staan in deze verdomde oorlog. Doodsbang voor een documentaire die misschien iets te veel vragen oproept. Bang dat u en ik, God verhoede, zouden ontdekken dat Russische soldaten óók mensen zijn. Jongens met toevallig het verkeerde vlaggetje op hun uniform. Ook maar gewoon het slachtoffer van propaganda.

Nee, dat moeten we niet willen met zijn allen. Dus wat een geluk dat de Oekraïense overheid precies weet wat goed voor ons is. Wat we wel en niet mogen zien, mogen denken, mogen voelen. Begrip voor die huilende Rus in zijn schuttersputje? Dat maakt alles alleen maar onnodig ingewikkeld. Dus ongezien de tyfus voor deze documentaire. Want waarom zouden we naar Russische soldaten kijken als individuen – met angsten, dromen, misschien zelfs wel met spijt? De vijand verdient geen gezicht, geen twijfels, geen verhalen. Oorlog is namelijk altijd een gevecht tussen goed en kwaad, precies zoals politici ons willen doen geloven. Zwart en wit. Wij goed, zij slecht. Meer hoeven u en ik er niet over te weten.

Dus wie wil er überhaupt nog nadenken? Of proberen de tegenstander te begrijpen? De bereidheid om naar onszelf te kijken door de ogen van een ander. We zijn er niet meer toe in staat.