Kneecap: drie Ierse rappers veroveren de wereld 

‘Geef een warm Nijmegen-welkom aan Kneecap!’ Het is half twaalf op een zomeravond in 2024 en de ceremoniemeester van het Valkhof-festival kondigt het concert aan waar alle bezoekers op hebben gewacht. Het veld bij hoofdpodium de Arc staat vol mensen die Gelders-kritisch zullen beoordelen of de hype terecht is. In The Guardian werd Kneecap ‘een van de controversieelste bands uit het Verenigd Koninkrijk en Ierland sinds de Sex Pistols’ genoemd.

De Ierse cultheld Móglaí Bap komt onder gejuich het podium op in een trainingspak. De tweede rapper van hiphop-provocateurs Kneecap treedt op onder zijn alias Mo Chara. Op zijn hoofd ligt een petje met een zonnebril, om zijn schouders bungelt een Nike-tasje. Nummer 3 van het trio: DJ Próvaí, zoals altijd het podium opkomend met een balaclava (een soort bivakmuts) in de Ierse driekleur. Alleen zijn oren en ogen zijn te zien.

Mo Chara heet in het echt Liam Óg Ó hAnnaidh. Hij is met zijn 26 jaar de jongste van de drie. Naoise Ó Cairealláin aka Móglaí Bap is 30 jaar. De schitterende echte naam van DJ Próvaí: JJ Ó Dochartaigh, 34 jaar. Ze hebben een republikeins/katholieke achtergrond en hekelen de Britse invloed op hun land.

Sektarisch geweld

Mo Chara en Móglaí Bap komen uit West-Belfast, DJ Próvaí groeide op in Derry, een stad waar veel sektarisch geweld plaatsvond en de Britse bezetters en protestanten werden gehaat. De naam Kneecap (knieschot) is een verwijzing naar de Troubles uit hun jeugd.

Mo Chara en Móglaí Bap groeiden op in armoede en gebruikten hasj, lsd, ketamine en coke om nog een beetje lol te hebben. De katholieke groepering Radical Republicans Against Drugs (RRAD), eind 2008 opgericht, waarschuwden drugsdealers en -gebruikers ook wel hoods of scumbags genoemd, met een knieschot als ze zouden worden gesnapt.

Kneecaps eerste single kwam uit in 2017. De titel was C.E.A.R.T.A., Iers voor R.E.C.H.T.E.N. Móglaí Bap, Mo Chara en DJ Próvaí onderscheidden zich direct omdat de tekst van begin tot eind in het Iers was en dat kwam tot dan toe zelden tot nooit voor. Tot in de jaren negentig was het verboden de Ierse taal te onderwijzen. Pas in 2022 werd het Iers officieel erkend. Hun debuutalbum 3CAG verscheen het jaar erna. De titel is een afkorting van 3 chonsan agus guta (3 medeklinkers en een klinker), ofwel MDMA. Ierse woorden zoals dit bestonden tot dan toe nog niet en daarom vonden de leden van Kneecap ze uit. Snaois is de benaming voor coke, met capaillín wordt ketamine bedoeld.

Mo Chara en Móglaí Bap maken er op 3CAG geen geheim van een voorliefde te hebben voor de republikeinse zaak, maar Kneecap beledigt niet alleen Britten en protestanten. Een van de beste songs op het album heet Ceacht Mo Chara. Mo Chara rapt onder meer ‘Fuck the pope/ I am selling dope’, een zin waar katholieken heel erg boos om werden. In het eerste nummer van 3CAG wordt de RRAD belachelijk gemaakt. Een stem waarschuwt in het Engels dat alle ‘drugdealers, parasieten en wee shites’ onmiddellijk moeten stoppen met alle drugsverkoop en de RRAD verbiedt het leiden van ‘excessieve, hedonistische, toxische levensstijlen’. De boodschap van de Radicale Republikeinen en het eerste, satirische nummer van Kneecap op 3CAG eindigt met: ‘Vanaf vandaag is iedereen die drugs gebruikt een legitiem doelwit, en iedereen die betrapt wordt op het verkopen van verdovende middelen zal kandidaat zijn om een knieschot te krijgen.’ In de zeven nummers erna spelen drugs zo’n voorname rol dat Kneecap werd geboycot door een Iers-talig radioprogramma van de nationale zender.

Mo Chara en Móglaí Bap groeiden op in armoede en gebruikten hasj, lsd, ketamine en coke om nog een beetje lol te hebben

Het is iets over half twaalf als het optreden van Kneecap gaat beginnen. De Engelse voetballers hebben net verloren van Spanje in de EK-finale, Mo Chara, Móglaí Bap en DJ Próvaí hebben daar veel plezier om. DJ Próvaí neemt plaats achter een mengtafel waaraan een Palestijnse vlag hangt. Hij drukt op een knop, de eerste beats van de song Guilty Conscience dreunen door het Valkhofpark. Mo Chara rapt: ‘Dúbh dóite/ Inár suí insan teach.’ Geen toeschouwer weet wat dat betekent, maar er wordt wel gesprongen en gedanst. Het refrein is duidelijker te begrijpen: ‘Guilty conscience, no thanks/ I meditate and have plenty of wanks.’ De eerste moshpit ontstaat, er zullen er nog vele volgen.

Mo Chara en Móglaí Bap praten tussen het rappen door in verstaanbaar Engels met het publiek en zeggen dingen als: ‘Als iemand dat nog niet weet: we komen uit West-Belfast. Dat wordt nog steeds bezet.’ En: ‘Je denkt misschien dat de drugs zijn gaan werken, maar we rappen in het Iers en no cunt can understand that.’

Hun bekendste nummer Better Way to Live, bijna vier miljoen keer gestreamd op Spotify, wordt vroeg in de set gespeeld. Mo Chara zegt: ‘Onze speciale gast kon er vandaag helaas niet bij zijn. Hij volgt in Thailand een yogacursus, denk ik.’ Móglaí Bap lacht om de opmerking, fans grinniken mee. Ze weten wie die zogenaamde speciale gast had moeten zijn: Grian Chatten, de zanger van Fontaines D.C., een Ierse postpunkband die hard op weg is om de status van U2 te benaderen.

Grian Chatten declameert zijn tekst vanaf een tape, Mo Chara plaatst een Adidas-sneaker op een box en mimet de zinnen mee: ‘Underneath all the thundering there’s magic/ And if there’s a better way to live, I’ve gotta have it.’ Handen en hoofden gaan op en neer, fans praatzingen mee: ‘I know it exists, but I can’t stop getting pissed/ One more thing I’ll be adding to the list.’ Móglaí Bap bekijkt het vanaf de zijkant met een blikje Jupiler-bier in zijn hand.

Een van de andere gespeelde nummers heet Fenian Cunts (een scheldwoord van protestanten voor katholieken). De tekst gaat over Mo Chara en Móglaí Bap die allebei een affaire hebben met een protestantse en hun bedpartners ontdekken net te laat dat Mo en Mó Fenian Cunts zijn. Uit de tekst: ‘Are you a Fenian a dúirt sí liom (ben je een Fenian, vroeg ze me)/ You should have told me that before I let ya smack my bum/ Well I’ve got no time for Republican scum.’ Volgende Kneecap-klassieker: Get Your Brits Out uit 2019. Politieker kan een song bijna niet zijn. Brits Out is een term die Republikeinen tijdens de Troubles scandeerden om de Britten uit hun dorpjes en steden te krijgen.

Michael Fassbender

Get Your Brits Out speelt ook een rol in de film die onlangs is gemaakt over Mo Chara, DJ Próvaí en Móglaí Bap. Kneecap, met onder meer Hollywood-ster Michael Fassbender, ging op 18 januari 2024 in première op het prestigieuze Sundance Festival in Park City, Utah en is in Nederland vanaf 24 oktober te zien. De film wordt gepresenteerd als een ‘mostly true story’ en het meeste is ook echt gebeurd.

De rappers spelen versies van zichzelf en namen zes weken acteerles. Michael Fassbender schittert als de vader van Mo Chara. Hij is een gezochte IRA-terrorist die al tien jaar ondergronds leeft nadat hij zijn dood in scène zette. Hij leert zijn zoon (Naoise Ó Cairealláin) en diens vriend Liam Óg (Liam Ó hHannaidh) Iers en zegt onder meer: ‘Elk woord in de Ierse taal is een kogel afgevuurd voor de Ierse vrijheid.’

Naoise en Liam Og zijn scumbags/hoods die veel liever rappers willen worden. Ze ontmoeten een iets oudere landgenoot genaamd JJ, in het echte leven JJ Ó Dochartaigh aka DJ Próvaí. JJ is overdag leraar op een Noord-Ierse school, maar in de avond draagt hij graag een balaclava in de kleuren van de Ierse vlag. Dan verandert hij in DJ Próvaí en draait platen om katholieke en protestantse jongeren uit Belfast samen te laten dansen. Naoise en Liam gaan naar de feesten en raken bevriend met JJ/DJ Próvaí.

Op een dag vindt JJ een opschrijfboekje van Liam Og met rapteksten in het Iers. De dj/leraar nodigt Liam Og en Naoise uit om naar zijn garage/studio te komen. De rappers nemen er hun eerste songs op en dat doen ze in het Iers. Een Engelse platenbaas blaft na het horen van een nummer: ‘Zie ik eruit alsof ik ondertitels bij de nummers wil?’ Hij blijft maar mopperen en eist dat ze in ‘Queen’s English’ rappen. De leden van Kneecap luisteren natuurlijk niet naar die Engelse cunt. Zoals een vrouw het zegt in de film Kneecap: ‘Een land zonder eigen taal is een half land.’ De campagne om het Iers te erkennen als taal is een van de verhaallijnen in Kneecap.

‘We zijn gecanceld en krijgen nu geen relevante muziekbeurs omdat een Tory-minister niet houdt van onze kunst. Fuck the Tories’

Kneecap wordt ook in de film extreem succesvol, maar dat leidt ook tot gevaar. Volgens de moeder van een van de rappers vestigen haar zoon en zijn ‘wee pals’ (vriendjes) de aandacht op zich vanuit ‘alle verkeerde plekken’. Daarmee bedoelt ze de Radical Republicans, mannen die nooit kunnen accepteren dat katholieken en protestanten steeds beter met elkaar omgaan en de drugsverheerlijking door Kneecap verafschuwen. De garage-studio van JJ/Próvaí wordt in de fik gezet door radicale Republikeinen.

In het echte leven krijgen de leden van de Kneecap vergelijkbare reacties. Ze worden geregeld bedreigd met de dood of, jawel, een knieschot. Een man zegt in de film tegen Naoise/Mo Chara: ‘Je eindigt nog eens met je rug naar boven in een steeg.’

Vleeswagen

Kneecap werd een van de sensaties van Sundance en dat kwam deels door Mo Chara’s, Móglaí Baps en DJ Próvaís talent om aandacht te trekken. Zo reden ze door Utah in een PSNI-Land Rover, een voertuig dat tijdens de Troubles ‘vleeswagen’ werd genoemd omdat de agenten in die auto volgens Republikeinen ‘varkens’ waren. De Meat Wagons werden een symbool voor het politiegeweld tijdens de Troubles en één ding staat nog steeds vast voor Mo Chara, Móglaí Bap en DJ Próvaí: de politie is de vijand.

DJ Próvaí bestuurde het voertuig, Mo Chara en Móglaí Bap klommen op het dak, zwaaiend met brandende fakkels, waardoor de vleeswagen in de fik leek te staan. In de nabijgelegen Utah-stad Provo gingen de drie op de foto met een bord met de plaatsnaam erop. De grap werd vooral begrepen door Britten en Ieren: Provo is Ierse slang om een lid van de Provisional IRA te omschrijven, de grootste anti-Britse paramilitaire organisatie en de opvolger van de IRA.

Kneecap won de publieksprijs op het festival, in Ierland werd de film in het openingsweekend het meest bezocht en het is de inzending van Ierland voor de Oscars. 97 procent van de critici geeft Kneecap een positieve score op Rotten Tomatoes, 96 procent van de kijkers vindt de film tot nu toe goed. Een recensent van The Guardian omschreef Kneecap als ‘een kruising tussen Trainspotting en 8 Mile’, de hiphop-klassieker met Eminem. In het Amerikaanse tijdschrift Variety werd Kneecap een ‘triomf’ genoemd omdat het ‘politieke inhoud mixt met entertainment voor een groot publiek’.

Er kwam meteen een tegenreactie op gang. De Britse tabloid Daily Mail begon al drie dagen na de première een anti-Kneecap-campagne die nooit is opgehouden. Een journalist hoorde dat de Britse National Lottery 1,6 miljoen pond had bijgedragen om Kneecap te kunnen maken. Hoe was dat mogelijk gezien de anti-Britse houding van de drie bandleden? Alle incidenten uit hun verleden werden uitvoerig in de krant behandeld. Op 7 maart 2019 trad Kneecap op in een zaaltje van de University College Dublin. De toeschouwers zongen op aanwijzing van Mo Chara ‘tiocfaidh ár lá’, onze dag zal komen. Dat is de slogan van Ierse Republikeinen om duidelijk te maken dat Noord-Ierland en Ierland weer één land moeten worden en er werd ook nog ‘Brits Out!’ geschreeuwd. Bewakers worstelden de rappers door een achterdeur het gebouw uit, Mo Chara tweette de dag erna vol trots: ‘Hahahhaha we were fucked off the stage hahha fuck me.’

In hetzelfde jaar werd ook de Britse premier Boris Johnson een slachtoffer van hun ‘sektarische haat’, zoals het stond vermeld in de Daily Mail. Op een poster voor Kneecaps Farewell to the Union-tour was Johnson vastgebonden aan een raket. Mo Chara en Móglaí Bap hielden lachend een benzinebom in hun handen en staken de raket aan. De Daily Mail plaatste een grote afbeelding van de poster in hun krant en belde nabestaanden van IRA-slachtoffers, die zeiden ‘te walgen’ van de rappers. Terrorisme werd ‘verheerlijkt’ en de leden van Kneecap waren anti-Britse ‘bigots’.

Het volgende woeste artikel verscheen de maand erna. De Daily Mail ontdekte dat Mo Chara, Móglaí Bap en DJ Próvaí een Britse beurs van 30.000 pond hadden gekregen zodat ze hun ‘kunst’ ook in het buitenland konden verspreiden. De Tory-politicus Kemi Badenoch, verantwoordelijk voor kunst en cultuur in het Verenigd Koninkrijk, werd gevraagd om een reactie en zei: ‘We steunen vrijheid van meningsuiting volledig, maar het zal nauwelijks verrassend zijn dat we geen Verenigd Koninkrijk-belastinggeld gaan uitreiken aan mensen die tegen de UK zijn.’

Kneecap reageerde op sociale media met: ‘We zijn gecanceld en krijgen nu geen relevante muziekbeurs omdat een Tory-minister niet houdt van onze kunst. Fuck the Tories.’ De staat is inmiddels aangeklaagd en de rappers horen in november of ze de beurs toch krijgen.

Kneecap nam revanche met hun tweede album Fine Art. Het kwam een paar maanden na de rel uit en is een nog veel groter succes dan hun debuut uit 2018. Mo Chara, Móglaí Bap en DJ Próvaí werden geboekt voor festivals in heel Europa en excelleerden op het Belgische Rock Werchter-festival, het Mad Cool-festival in Madrid, Down The Rabbit Hole in het Gelderse Beuningen en op het meest prestigieuze festival van Europa: Glastonbury. De kleinkinderen van de bezetters schreeuwden, dansten en rapten mee met Get Your Brits Out.

Taylor Swift

Op het Valkhof-festival in Nijmegen treedt Kneecap voor veel minder toeschouwers op dan ze de laatste tijd gewend zijn, maar dat lijkt ze niets uit te maken. Mo Chara en Móglaí Bap lachen, schelden, drinken en praten veel met het publiek. Grapje van Móglaí Bap dat hij ook bij andere concerten vertelt: ‘We bereikten bijna de nummer 1-plek in de Ierse hitlijst, maar zijn net gepasseerd door een cunt genaamd Taylor Swift.’ Mo Chara: ‘Ik heb nooit van hem gehoord, maar ik wens hem alle geluk.’

De toeschouwers klappen, juichen, beuken en springen. Neuzen bloeden, armen en benen zitten vol blauwe plekken, maar dat geeft niet

Mo Chara vlak erna: ‘De volgende track is ook de naam van ons album, drie weken geleden uitgebracht: Fine Art.’ Kom er maar in DJ Próvaí en dat doet hij: de beats waren al hard, maar dreunen nu nog harder over het Valkhof-park en zijn tot ver in het centrum te horen. De breakbeats ratelen en klinken als de snelste drum & bass uit de jaren negentig.

In het laatste deel van Fine Art komt een citaat voor uit The Nolan Show, een radioprogramma van BBC Radio Ulster. De conservatieve Noord-Ierse presentator Stephen Nolan uitte zijn verontwaardiging over ‘een muurschildering van brandende politieauto’s’. Kneecap onthulde die in 2022 in Belfast. Aan de rechterkant was in grote gele letters KNEECAP geschilderd, rechts onderaan stond: ‘Nil failte roimh an ruc’ (de RUC is niet welkom). Dat was een verwijzing naar de onrust tijdens The Troubles, toen de politie nog RUC (Royal Ulster Constabulary) werd genoemd. Volgens Móglaí Bap staat de muurschildering symbool voor het wantrouwen dat veel katholieken en protestanten uit de arbeidersklasse hebben tegen de politie en hij zei: ‘Als je raketbestendige jeeps op straat hebt en politieagenten met semi-automatische geweren, dan creëert dat een kloof tussen de gemeenschap en de politie.’ Hij voegde eraan toe: ‘We zijn geen leger. We zijn slechts drie jongens uit Belfast die een beetje kunst maken.’ Nolan ging in op die verklaring en zei vol walging: ‘This is Ireland 2022. Rappers Kneecap say the mural was unveiled as just a piece of fine art.’ Die laatste twee woorden komen in de sample van het gelijknamige nummer steeds terug en werd ook de geuzentitel van hun succesalbum.

De belangrijkste song van Fine Art wordt vanavond niet gespeeld. Parful, over de kracht van muziek om religieuze verschillen te verkleinen. Katholieke en protestantse jongeren kwamen in de jaren negentig in vrede samen om op raves te dansen en te genieten van muziek, daar werd een documentaire over gemaakt met de titel Dancing on Narrow Ground. In de song komen geluidsfragmenten voor uit die film, een stem zegt: ‘Elke zaterdagavond komen er honderden mensen bijeen om feest te vieren en de kloof die tussen hen bestaat te vergeten.’

Kneecap wil die functie ook vertolken en daar slagen ze in. Volgens een reporter van New Musical Express, die vijf sterren aan Fine Art gaf, is hun fijne kunst ‘een ode aan eenheid’ en ‘het vergeten van de dagelijkse ellende’ door drugs, beats en fijnzinnige, provocatieve kunst. Ze sparen niets of niemand, ook de IRA niet. Zoals Mo Chara het zei: ‘We don’t discriminate who we piss off.’

In het Valkhof wordt vanavond geen bezoeker beledigd, het is alleen maar feest. Tegen het einde van hun set wordt de hit H.O.O.D. gespeeld. DJ Próvaí drukt op een knop, uit de boxen komt de zoveelste verpletterende beat. Móglaí Bap gebiedt: ‘Open up the pit! Open up in the middle. Open up again!’ Zijn volgelingen luisteren, Bap houdt met één hand zijn microfoon omhoog en kijkt tevreden om zich heen wat zijn wee pals en hij dit keer weer aanrichten. Mo Chara rapt: ‘I’m a H.O.O.D. Low life scum, that’s what they say about me.’

De toeschouwers klappen, juichen, beuken en springen. Neuzen bloeden, armen en benen zitten vol blauwe plekken, maar dat geeft niet, niemand maakt vanavond ruzie, er blijft eenheid en broederschap heersen, dat is de kracht van beats, tekst en muziek, hún muziek. Rond half één zit het concert erop. Oude en nieuwe fans scanderen: ‘KNEECAP! KNEECAP! KNEECAP!’ En: ‘WE WANT MORE! WE WANT MORE!’

Mo Chara, Móglaí Bap en DJ Próvaí steken hun handen in de lucht en verdwijnen in de coulissen. De ceremoniemeester van het Valkhof-festival stapt beduusd het podium op en stelt de retorische vraag: ‘Mogen ze nog een keer terugkomen van jullie of wat?’