Moordende hoogbejaarden: nooit te oud om iemand om het leven te brengen

Het gebeurde op 19 januari 2024. De 90-jarige Jan van B. woonde met zijn zes jaar jongere vrouw in Amsterdam-West. Die ochtend zat ze beneden in een stoel toen hij zijn zelfbeheersing verloor. Jan had altijd heel goed voor zijn vrouw gezorgd, maar hij miste de waardering en ze had al haar kleren zelf aangetrokken. Normaal deed Jan dat en zijn vrouw zei: ‘Zo, boerenklootzak, nu zie je dat ik het zelf ook kan.’ Jan sloeg de lampen kapot, trok de kast van de muur, stak zijn vrouw vijftien tot zestien keer en het huis ging in de fik. Jan werd door brandweermensen uit het huis gered, zijn vrouw overleed een dag later aan haar verwondingen.

De eerste pro-formazitting was in april 2024. Jan droeg een gehoorapparaat omdat hij naar eigen zeggen ‘een beetje doof’ was, liep met een rollator en vertelde een van de rechters: ‘Het gaat niet zo best: ik eet niet meer en slaap niet meer.’ Jan bekende eerst zijn vrouw – een Jehova’s getuige – te hebben gedood, maar zei in zijn tweede versie: ‘Zij heeft zichzelf omgebracht. Ze had een mes in haar handen en riep “O Jehova, help me, help me!” Daarna hoorde ik niks meer.’ 

{{ trans('customs.newsletter_signup.responsemsg') }}

{{ trans('customs.buttons.signup') }}

Vul een geldig emailadres in. {{ errors . email[0] }}

Op de beschuldiging de woning opzettelijk in brand te hebben gestoken, antwoordde hij: ‘Ik moest mijn schoenen zoeken met lucifers en dat werd een vuurtje. Daar is het door gekomen.’ Later smeekte hij: ‘Kan het niet zijn dat ik word vrijgesproken? Want dit houd ik nooit vol. Ik heb het aan mijn hart, aan mijn longen, mijn ogen, mijn oren, mijn benen. Ik val elke dag af, want wat ik te eten krijg, is allemaal buitenlands en daar kan ik niet tegen. Ik eet alleen maar brood. Ik heb ooit 108 kilo gewogen en nu weeg ik misschien maar 78 kilo.’ 

Beginnende dementie

Waren er verzachtende omstandigheden voor Jan van B.? Volgens deskundigen leed hij aan ‘beginnende dementie en een waanstoornis’. Zijn vrouw dementeerde ook en vergelijkbare tragedies uit het verleden bewezen dat verminderd toerekeningsvatbare hoogbejaarden hun partner kunnen doden zonder dat door te hebben. De meeste moorden of dodingen door hoogbejaarden worden veroorzaakt door dementie of andere neurologische problemen. Pillen of andere medicamenten kunnen ook een rol spelen bij een plotselinge verandering van persoonlijkheid. Patiënten kunnen er psychotisch, vergeetachtig of delirisch van worden. 

Een van de bekendste Nederlandse zaken vond plaats in 2003. Mevrouw Huisjes woonde in een flat in Assen. Op zaterdagmorgen 31 mei rinkelde de telefoon. Mevrouw Huisjes nam op, het was de 83-jarige bovenbuurman Goos. Zijn 83-jarige vrouw Fré en hij waren 51 jaar getrouwd, maar de laatste tijd dementeerde ze. Goos schermde haar steeds meer van de buitenwereld af en het echtpaar leek vaak ruzie te hebben. Mevrouw Huisjes maakte zich daar zorgen om, maar Goos probeerde haar gerust te stellen met: ‘We redden ons best.’ 

Goos klonk vreemd tijdens dat telefoontje. Mevrouw Huisjes vroeg wat er was, hij zei: ‘Fré is dood.’ Mevrouw Huisjes stelde een nieuwe vraag, maar kreeg als antwoord: ‘Ik heb geen tijd. De dokter en de politie zijn hier.’ Uren later reed er een zwarte lijkwagen weg met Fré erin. Uit politieonderzoek bleek dat Goos de keel van zijn vrouw na een ruzie had dichtgeknepen. Goos belde een dag later de dokter, de hulpdiensten werden op de hoogte gebracht, maar Fré was dood. Goos mocht naar de crematie, maar werd vlak erna gearresteerd en naar het huis van bewaring in Hoogeveen gereden. 

De eerste zitting was in 2004. Officier van justitie Marco van den Broek had moeite met de zaak, wat was de juiste strafmaat voor zo’n geval? Uit het sectierapport bleek dat verwurging de doodsoorzaak was en er waren volgens Van den Broek ‘in het verleden stelselmatig mishandelingen geweest’. Ondanks Goos’ gevorderde leeftijd besloot de politie volgens Van den Broek terecht tot aanhouding over te gaan, want: ‘Ook een hoogbejaarde kan een ernstig strafbaar feit plegen.’ 

'Kan het niet zijn dat ik word vrijgesproken? Want dit houd ik nooit vol. Ik heb het aan mijn hart, aan mijn longen, mijn ogen, mijn oren, mij benen'

Goos bewees op de inhoudelijke behandeling van de zaak ongewild keer op keer snel de controle te verliezen door extreem boos te worden. Op vragen van de rechters reageerde hij woest: iedereen was tegen hem en hij vond zichzelf ook een groot slachtoffer. In de oorlog werd hij naar een Duits werkkamp gestuurd, daar was hij nooit helemaal overheen gekomen en zijn rechterarm raakte verminkt. Daar kwam de gewelddadige dood van zijn vrouw bij. Hij miste haar en iedereen zou kunnen begrijpen dat het leven zonder haar ondraaglijk was. 

Aanklager Van den Broek zocht naar vergelijkbare zaken om de strafmaat te bepalen en las in het juridische vakblad Delikt en Delinkwent over een drama dat zich in 2002 afspeelde in Zwijndrecht. Een 75-jarige vrouw sloeg toen haar man dood met een stofzuigerslang. Ze was ‘enigszins verminderd toerekeningsvatbaar’ wegens beginnende dementie en werd veroordeeld tot een jaar onvoorwaardelijk. De aanklager kwam voor Goos tot een iets andere eis omdat er ook bij deze hoogbejaarde verdachte sprake was ‘van sterk verminderde toerekeningsvatbaarheid’. Goos had 178 dagen in voorarrest gezeten en hoefde niet naar de gevangenis. 

89-jarige Antonia

Dementie hoeft natuurlijk niet altijd een rol bij te spelen bij moord of doodslag. De 89-jarige Antonia B. was volgens de aanklager volledig toerekeningsvatbaar toen haar man Evert op 10 januari 2015 werd gedood. Ze waren 63 jaar getrouwd en woonden in Amsterdam. Antonia belde 112 om te vertellen dat haar Evert hevig bloedde en niet meer ademde, maar ze kon niet zeggen wie de dader was, dat wist ze niet. Volgens rechercheurs had Antonia hem om het leven gebracht. Haar DNA zat op het bebloede messenblok dat in de keuken stond en er waren geen sporen van braak gevonden. 

Op 10 april 2017 stond ze in Amsterdam voor de rechter. Ze bleef ontkennen en zei met luide stem: ‘Ik heb mijn man niet gedood, hij is gevallen. Ik heb hem niet gestoken.’ En: ‘Ik stond in de keuken in de soep te roeren, toen vroeg mijn man of hij kon helpen. Toen hoorde ik een knal, en daar lag hij.’ 

Volgens de aanklager was het bewijs overweldigend. Een buurvrouw verklaarde dat ze de maanden voor Everts dood steeds harder tegen hem schreeuwde en Antonia zei onder meer: ‘Ik trap je helemaal in elkaar. Teringlijer, ik schop je neer.’ Evert was toen al hulpeloos en hulpbehoevend. Hij knoeide, morste, zijn bed werd steeds smeriger en Antonia was volgens haar kinderen ‘bijna dwangmatig netjes’. 

De rechter veroordeelde Antonia tot vier jaar gevangenisstraf en hij zei: ‘De verdachte heeft over het leven van het slachtoffer beschikt alsof het haar toebehoorde. Hij was niet alleen volledig afhankelijk van haar zorg, maar ook weerloos tegenover haar handelen.’ Haar leeftijd was wel een reden om een iets lagere straf dan normaal te geven ‘omdat detentie’ haar naar verwachting ‘zwaar zal vallen’. 

Antonia B. was goed bij zinnen toen ze haar man doodde, de Belgische Clara Maes bewees in Vlaanderen dat niet alle hoogbejaarde daders ontoerekeningsvatbaar zijn. In oktober 2020 verscheen ze voor een jury in Aarlen wegens moord of doodslag. Ze was 89 jaar en daarmee de oudste vrouw die ooit voor het hof van assisen verscheen. Ze had grijs haar, zat in een rolstoel en droeg een mondkapje. 

Haar 93-jarige vriendin Suzanne Thibaut werd op 3 januari 2015 dood gevonden in haar keuken in Libramont, een dorpje van 11.000 inwoners in Belgisch Luxemburg. Ze was onder meer in haar hals gesneden en op haar hoofd geslagen. Op het aanrecht stond een kapotte bloempot. In een lade lag een mes dat droop van het bloed. Clara was de persoon die haar het laatst had gezien en haar DNA werd op de plaats delict gevonden. Een motief leek er ook te zijn: Clara wist alles over de financiële situatie van haar vriendin en ze was de voornaamste erfgename. 

De juryleden van het assisenhof zagen voldoende bewijs om Clara te laten veroordelen en ze kreeg tien jaar cel wegens doodslag. De 89-jarige was volgens deskundigen toerekeningsvatbaar toen ze haar vriendin doodde, maar ze hoefde toch niet de gevangenis in omdat ze ‘hulpbehoevend is’ en ‘geen gevaar voor de samenleving is’ en Clara Maes werd in een busje van het Rode Kruis naar een woonzorgcentrum gereden. Daar zal ze, als ze blijft leven, tot haar 99ste verplicht moeten blijven.  

68 jaar huwelijk

Ouderdom is vaker een reden voor een rechter om een hoogbejaarde niet naar de gevangenis te sturen. De Engelsman Jack Tindall was 96 jaar toen hij in maart 2017 in een rolstoel de rechtbank van Nottingham werd binnengereden. Volgens de aanklager doodde ex-mijnwerker Jack zijn 88-jarige vrouw Ernestine na een huwelijk van 68 jaar. Dat gebeurde op 3 augustus 2016 in Perlethorpe, een dorpje bij Nottingham. Ze hadden samen zes kinderen, waren lang gelukkig, maar dat veranderde toen Ernestine in 2015 een hersenbloeding kreeg. Ze ging dementeren, Jack en Ernestine spraken af dat hij moest ingrijpen als het nog erger zou worden. 

Ze trokken samen in een verzorgingstehuis. De manager noemde ze later ‘het meest hechte koppel dat ze ooit heeft gekend’. Jack verzorgde Ernestine tot dat niet meer kon. Op 3 augustus kuste hij zijn vrouw en hij liet Ernestine stikken met het koord van haar nachtjapon en bedekte de liefde van zijn leven met lelies. In een van de eerste verhoren bekende Jack: ‘Ik heb haar gewurgd. The things you do for love.’ Jack was Ernestines rots en ze had hem gesmeekt: ‘Als je van me houdt zoals ik van jou hou, laat me morgen dan niet meer wakker worden.’ Jack werd niet veroordeeld voor moord, maar voor doodslag en hij hoefde niet de gevangenis in omdat ook de rechter de zaak als een ‘act of love’ beschouwde. 

'Als je van me houdt zoals ik van jou hou, laat me morgen dan niet meer wakker worden'

Jack was niet de oudste Brit die iemand had gedood. De gepensioneerde Engelse slager Bernard Heginbotham stak op 1 april 2004 op 99-jarige leeftijd zijn 87-jarige vrouw Ida dood. Ze waren 67 jaar getrouwd. In de laatste maanden van hun gezamenlijke leven was Ida wegens neurologische problemen vijf keer verhuisd naar een ander verzorgingstehuis. In 2004 woonde ze in een kamer van verzorgingstehuis Kepplegate in Preesall, Lancashire. De ex-slager sneed haar daar de keel door met een keukenmes alsof ze een lammetje was. 

Bernard werd lang verhoord. De verdachte wist eerst niet wat hij had gedaan. De agenten moesten hem vertellen dat hij zijn vrouw had gedood. Bernard zei: ‘My poor Ida’ en ‘Ik moet gek zijn geworden.’ De 99-jarige werd naar een cel gebracht. Daar probeerde hij suïcide te plegen, maar de poging slaagde niet. Op de rechtszaak bekende hij schuld, maar ook hij kreeg geen gevangenisstraf wegens ‘verminderde toerekeningsvatbaarheid’. Vlak daarna belandde Bernard zelf in een verzorgingstehuis, waar hij in februari 2007 op 102-jarige leeftijd stierf in zijn slaap. 

Het verzorgingstehuis is niet altijd een veilige plek voor patiënten. Demente patiënten kunnen gewelddadige uitbarstingen hebben, in Vlaanderen zijn er ‘in een jaar tijd drie rusthuismoorden’ gepleegd, zoals het in een lokale krant werd genoemd. Emiel de H. was even oud als Bernard Heginbotham toen hij in 2021 naar rusthuis Kouterhof in Destelbergen werd gebracht. Op een ochtend schuifelde hij op de tweede verdieping door de gangen op zoek naar zijn kamer. Hij opende een deur, pakte een fleecedeken en liet zijn 75-jarige medebewoner André De Smet stikken. Verzorgers kwamen te laat de kamer in. ‘Er ligt een vreemde in mijn bed,’ zei Emiel. Hij werd aangehouden en was de oudste moordverdachte uit de Belgische geschiedenis. 

Psychotisch

De rechtszaak vond plaats in maart 2022. Volgens een verslaggever van De Morgen werd er ‘een rolstoel met het stukje mens genaamd Emiel de H.’ in een donker groen Mercedesbusje met op de zijkant Justitie getild. Agenten reden hem naar het justitiepaleis in Gent. Volgens specialisten was Emiel licht dementerend, hij ‘handelde in een delirium’ en werd omschreven als psychotisch. Een rechter adviseerde opname in een forensisch psychiatrisch centrum, maar er was geen plek en Emiel de H. vierde zijn honderdste verjaardag op de medische afdeling van de Brugse gevangenis. Daar kleurde hij het grootste deel van de dag in een prentenboek met naast hem een etui vol stiften. 

Zijn bewakers omschreven hem als ‘een brave, vriendelijke man die nooit ergens over klaagt’. Soms informeerde de 100-jarige naar zijn twee kinderen. Dan hoopte hij dat ze langskwamen of een briefje hadden geschreven. Bewakers moesten hem vertellen dat ze niet meer leefden. Zijn dochter overleed bij een verkeersongeval en ook zijn zoon kwam jaren eerder om bij een botsing op een snelweg. 

Pas in de zomer van 2022 kreeg Emiel de H. een kamer in een psychiatrisch ziekenhuis in Sint-Truiden. In november van dat jaar werd hij overgebracht naar een West-Vlaams woonzorgcentrum. Daar kreeg hij zorg op maat en hij bleef daar kleuren in een prentenboek tot hij in februari 2023 op 101-jarige leeftijd overleed. 

Emiel de H. en andere hoogbejaarde gedetineerden hadden en hebben doorgaans een zeer slechte tijd achter de tralies. Veel gevangenissen zijn verouderd. Gedetineerden moeten veel te steile trappen op, soms moeten ze in een stapelbed proberen te klimmen. De zorg is ontoereikend, er zijn lang niet altijd nachtverpleegkundigen. De celdeuren gaan na een bepaalde tijd dicht, volgens een kenner kan dat ‘beangstigend zijn voor ouderen die bijvoorbeeld hartklachten hebben en zich onwel voelen’. 

In het Vlaamse Merksplas werd daardoor een paar jaar geleden een speciale afdeling gebouwd voor 65-plussers met een verbeterde zorg en een aangepast regime. Er is plaats voor 36 oudere, bejaarde of hoogbejaarde gedetineerden. In Duitsland en Engeland bestaan zulke ‘seniorenvleugels’ al. Een hoogbejaarde gevangene zei in een reportage van Het Laatste Nieuws: ‘Het is hier een hemel, precies alsof ik in een rusthuis zit. Met dat verschil dat ik niet weg kan.’

Jan van B. presenteerde een derde versie van zijn vrouws dood en zei: 'Ik sloeg de lamp stuk, die kwam op haar terecht terwijl ze in de stoel zat'

Duitsland is een van de weinige landen met een gevangenis waar sinds 1976 alleen senioren worden ondergebracht. Het staat in het plaatsje Singen in Baden-Württemberg, biedt plaats aan 48 ouderen die moorden of verkrachtingen hebben gepleegd en er zitten ook dieven en bedriegers. De minimumleeftijd: 58 jaar. De gedetineerden mogen er drie keer zoveel bezoek ontvangen en overdag kunnen ze altijd hun cel verlaten.

In de binnentuin is een groene oase gecreëerd met een vijver waarin goudvissen zwemmen. De senioren kunnen daar vanaf bankjes van genieten. Er kan worden gemediteerd en gesport, de gevangenen krijgen geheugentraining en kunnen bak- of kookles nemen. In een reportage uit 2014 in Die Welt werd het regime ‘Knast light’ genoemd, gevangenis light. Zeer strenge beveiliging is onnodig bij oude gedetineerden, want zoals een deskundige het zei: ‘Een 80-jarige zal niet meer over de gevangenismuur springen.’ 

De Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten pleitte een aantal jaar geleden voor een ouderengevangenis in Nederland omdat er door de vergrijzing alleen maar meer gedetineerden op leeftijd zullen komen. De cellen moeten ‘rollator- en rolstoelvriendelijk’ zijn en het is belangrijk dat ze ‘worden voorzien van bijvoorbeeld hogere wc-potten of steunen in de douche’. Het zou ook goed zijn als oude criminelen kunnen eten en luchten met leeftijdsgenoten, want het ontbreken van contact met andere bejaarden kan tot eenzaamheid leiden. Strafadvocaat Wim Anker noemde het ‘detentie in detentie’. 

In een rolstoel 

De Amsterdammer Jan van B. moest daar eerst mee leren omgaan. De 90-jarige verdachte woonde na de dood van zijn vrouw in januari vorig jaar met mannen van alle leeftijden in het Penitentiair Psychiatrisch Centrum in Vught, een speciale afdeling in het huis van bewaring. De inhoudelijke behandeling vond plaats op 4 september 2024. Hij kon op de pro-formazitting nog met een rollator naar de beklaagdenbank lopen, nu reed hij in een rolstoel de rechtszaal binnen. Jan presenteerde een derde versie van zijn vrouws dood en zei: ‘Ik sloeg de lamp stuk, die kwam op haar terecht terwijl ze in de stoel zat.’ 

Jan bekende zo kwaad te zijn geworden omdat hij oude, ‘schunnige’ foto’s van zijn vrouw had gevonden. Dat waren ‘geen leuke foto’s’ en hij kreeg het waanidee dat zijn vrouw hem had bedrogen. Zijn lip trilde toen hij zei: ‘Ik denk elke dag aan haar. Ik ben al meer dan zestig jaar getrouwd en ben altijd goed voor haar geweest. Ik ben een man uit duizenden.’ Zijn zoon gaf zijn vader een zoen.

De zitting bleef emotioneel. Jans kinderen zeiden in een verklaring dat hun ouders vreselijk veel van elkaar hadden gehouden en ze probeerden meerdere malen hulp te zoeken voor hun ‘volledig ontoerekeningsvatbare’ vader. Hij was ‘een hardwerkende, zorgzame man’, hun moeder ‘een mooie, intelligente en sociale vrouw’. Ze noemden 19 januari 2024 ‘de zwartste dag in ons leven’. Hun ‘grootste angst was uitgekomen’ en ‘sindsdien leven wij in een nachtmerrie’. Het was ‘heel belangrijk voor ons dat onze vader wordt beschermd en in een veilige, gesloten omgeving kan wonen, waar hij in deze laatste fase van zijn leven liefdevol verzorgd kan worden’. 

De uitspraak was op 16 december 2024. Volgens de rechtbankvoorzitter had Jan van B. zijn vrouw ‘in een vlaag van narcistische woede’ gedood en hij leed aan ‘jaloersheidswaan’. De wens van Jans kinderen kwam uit. Hun vader hoefde niet de gevangenis in en moest verplicht worden opgenomen in een verpleeghuis omdat dit ‘het beste past bij hem en zijn zorgbehoeften’. 

Moordenaar van 108 

De Amerikaan Michael Juskin uit de staat New Jersey was net honderd geworden toen hij in april 2015 zijn 88-jarige vrouw Rosalia doodde met een bijl terwijl ze sliep. Juskin had zijn vrouw in het verleden al vaak mishandeld, dementie maakte zijn agressie nog vele malen erger. De lokale aanklager kon hem niet veroordelen, want de hoogbejaarde moordenaar pakte na zijn daad een mes, sneed zijn polsen door en de 100-jarige bloedde dood. 

De oudste dodelijke schutter komt ook uit Amerika. De 108-jarige Edward ‘Ed’ Franks Amerika was op 22 maart 1984 65 jaar getrouwd met de 91-jarige Zapora. Zijn vrouw was invalide en Ed had voortdurend het idee dat hij werd bestolen. Op de dag voor zijn 109de verjaardag pakte Ed twee handpistolen onder zijn kussen vandaan. De nieuwe huishoudelijke hulp was in zijn huis, ze werkte er pas twee dagen en Ed herkende haar niet. De vrouw was vast een dief en hij schoot minstens drie kogels in haar richting. De huishoudelijke hulp werd niet geraakt, maar Zapora kreeg een kogel in haar gezicht en stierf. 

Agenten deden op Eds 109de verjaardag een inval. Het feestvarken had in beide handen een .38 kaliber revolver. Hij liet ze vallen en werd gearresteerd. Door zijn leeftijd werd hij niet vervolgd, maar Ed Franks bracht zijn laatste dagen door in een gesloten inrichting. 

Bejaarde seriemoordenaar

Het bekendste historische voorbeeld van een hoogbejaarde seriemoordenaar is Baba Anujka. Ze werd rond 1838 geboren in het Joegoslavische dorpje Vladimirovac. Anujka werkte daar als heler en werd vooral populair bij streekgenoten van hetzelfde geslacht. 

Na de dood van haar man besloot ze een deel van haar huis om te bouwen tot een laboratorium en ze vond een drankje uit waarmee vervelende echtgenoten voorgoed konden worden uitgeschakeld. Ze noemde het ‘magisch water’ of ‘liefdeselixer’ en het bestond uit arsenicum en ander vergif. Mannen die het dronken stierven binnen acht dagen, maar geen dokter zou kunnen bewijzen dat het moord was. Vrouwelijke klanten vertelden eerst over hun situatie, waarna Anujka vroeg hoe zwaar het probleem was. De klant wist dat het gewicht van de toekomstige dode moest worden doorgegeven, de heler had dit nodig om de juiste dosering in het magische water te stoppen. 

Begin 1924 kreeg ze bezoek van een vrouw genaamd Stana Momirov. Ze had genoeg van haar man Lazar, had Anujka, inmiddels 86 jaar, nog wat magisch water? Jazeker, voor 2300 dinar. Stana betaalde en gaf het liefdeselixer aan haar man, die binnen een paar dagen stierf. 

Anujka pleegde haar laatste huurmoorden op haar 88ste. Het echtpaar Sima en Sofija Momirov kwamen langs om magisch water te bestellen voor Sima’s 70-jarige vader Nikola. Die zoop en sloeg zijn kinderen en kleinkinderen. Voor 5000 dinar kon het probleem worden opgelost, de koop werd gesloten. Sofija gaf het drankje aan haar 16-jarige dochter Olga, die het lief lachend naar opa bracht. Die taaie oude man hield het na het drinken nog vijftien dagen vol en stikte daarna een gruwelijke dood. Rechercheurs stelden een onderzoek in en Anujka werd de eerste hoogbejaarde die werd verdacht van seriemoord: ze doodde tussen de vijftig en honderd mannen. 

De rechtszaak was in juni 1929 in het stadje Pancevo. De weduwen beweerden nooit te hebben geweten dat ze hun geliefde echtgenotes vergif gaven, heel verdrietig dat dit was gebeurd. De aanklager wilde dat Anujka de doodstraf kreeg, maar de rechter was coulant en veroordeelde haar tot een gevangenisstraf van vijftien jaar. De oudste seriemoordenaar ooit was toen 90 jaar. Na acht jaar kwam ze vervroegd vrij en Baba Anujka stierf vlak na haar honderdste verjaardag.