Viva Zla Mavka! Oekraïense vrouwen in verzet tegen Russische bezetters

Op de foto: Kinderen in Simferopol houden de wacht bij een graf van een Russische militair.

‘Zla’ is de vrouwelijke enkelvoudsvorm voor ‘boos’ in het Oekraïens. En boos zijn velen in de bezette gebieden. Er bestaan ‘mavki’ – meervoud van ‘mavka’ – op het Krim-schiereiland die al in 2014 door de Russen werden ingepikt. Ook in de met hulp van Russische militairen afgescheiden Oekraïense regio’s Donetsk en Loegansk zijn de vrouwelijke partizanen actief. De meest verse herinnering aan de Russische wreedheden staat natuurlijk in het geheugen gegrift in pas in 2022 veroverde steden als Marioepol, Melitopol en Starobilsk.

Regelmatig plaatsen de mavki berichten over hun acties op Telegram. Het kanaal van de partizanen heeft inmiddels meer dan 10.000 abonnees. Het symbool van verzet is een driehoek met daarboven een cirkel met vijf strepen die ze bij acties op hun arm of pols tekenen. Opnames van het verbranden van Russische vlaggen worden afgewisseld met inderhaast geplakte posters op stations, bushaltes en pleinen. Ook persoonlijke verhalen, art work en een eigen verzetskrantje houden de moed erin. Absolute anonimiteit en strenge veiligheidsmaatregelen zijn funest om te overleven. De mavki leven gevaarlijk. Tussen een normaal beroeps- en familieleven en de absolute illegaliteit die van vandaag op morgen tot de dood of genadeloze foltering en decennialange gevangenisstraffen kan leiden.

Begin oktober schreef een mavka uit Marioepol op het Telegramkanaal van de partizanen: ‘Vraag me niet waarom en hoe ik ben gebleven en waarom ik nog leef. Ik weet niet hoe het verder moet, maar voorlopig word ik hier gehouden door iets waarover ik niet kan praten. Mijn documenten heb ik zogenaamd verloren. Ik zei dat ze verbrand waren. Ik ging naar het gemeentehuis om een nieuw paspoort aan te vragen. Ik vulde in dat ik aan de universiteit had gewerkt en kreeg meteen een baan aangeboden. Ze importeren nu massaal docenten uit de Russische Federatie en beloven woningen en een uitstekend salaris. Ik kreeg meteen 100.000 roebel (1000 euro, red.) aangeboden – hoeveel is dat nu in ons geld? 40.000 hryvnia? 50.000?) Ik realiseer me dat ik hier nog een tijdje moet blijven. Ik weet niet of ik het moet doen of niet. Ik zal heel erg op moeten passen wat ik zeg als lerares. Aan de andere kant heb ik bijna geen geld meer en heeft mijn vak niets met politiek te maken. Maar misschien kies ik toch liever voor iets stompzinnigs. Een trotse bordenwasser met een universiteitsdiploma is ook mooi.’

Op hun hoede

Niet alleen in hun dagelijkse beroep moeten de partizanen voorzichtig zijn. Dag en nacht zijn ze op hun hoede voor verraad aan de bezetter. Om het hoofd boven water te houden, verhuurt een mavka op de Krim haar woning aan vakantiegangers uit Rusland voor wie de oorlog kennelijk niet bestaat. Zij schrijft op het kanaal van de partizanen: ‘Ik dacht aan iets moeilijks. Ik moest mijn woning op orde brengen om het te verhuren voor een paar dagen, en wat deed ik? Ik verstopte boeken. Hoe is het zover gekomen? Ik praat natuurlijk nooit over politiek met mijn gasten.

Ten eerste is het uitdrukkelijk verboden. Ten tweede is het levensgevaarlijk. Want wie gaat er nu op vakantie naar de bezette Krim? Het is overduidelijk wat voor soort Russen hier vakantie komt houden. Ik kan het me niet veroorloven om risico’s te nemen. Boeken in het Oekraïens, over Oekraïense kunst, een geschiedenisboek in het Engels, buitenlandse tijdschriften... alles moet worden opgeborgen voordat vreemden de woning betreden. Ik wou dat ik mezelf tien jaar geleden had kunnen waarschuwen. Ik vraag me af of het mijn beslissing om te blijven zou hebben beïnvloed. Of dat ik het gewoon niet zou hebben geloofd? Hoe is het om kunstboeken te moeten verstoppen? Het water werd zo langzaam heet dat de kreeften te laat merkten dat ze gekookt werden. Laat me vooral niet vergeten de televisiezenders opnieuw in te stellen...’

De vrouwen geven ook een papieren nieuwsbulletin uit dat in het diepste geheim wordt verspreid onder de inwoners van de bezette gebieden. Een samensteller van de krant vertelt op anonieme basis: ‘Ons bulletin bevat internationaal en Oekraïens nieuws. De nadruk ligt op positieve berichten. De bezetters zelf vertellen alleen maar negatieve verhalen. Ze zwijgen natuurlijk over de successen van Oekraïne. Het is belangrijk dat onze mensen weten dat de strijd doorgaat. We schrijven ook over internationale steun, want de Russen vertellen graag dat het Westen Oekraïne in de steek zou laten. De papieren krant zelf verschijnt alleen in het Oekraïens, maar op ons Telegramkanaal schrijven we ook in het Russisch.

De krant is belangrijk, omdat niet iedereen toegang heeft tot echt nieuws. Oudere mensen, die niet weten niet hoe ze VPN en dergelijke moeten gebruiken, hebben normaal gesproken alleen de Russische televisie. Daarop wordt alleen desinformatie verspreid. Als je televisie kijkt, zou je bijna geloven dat het Russische leger al in Zaporizja staat. De motivatie voor ons als makers van de krant is dezelfde als bij al onze andere acties: we willen die klootzakken onze steden uitschoppen! We willen dat ze nooit zullen vergeten dat ze Oekraïne bezet houden. We willen dat de wereld ziet dat de mensen hier niet berusten en stom zitten te wachten op hulp. We willen dat iedereen weet dat de Russen hier niet welkom zijn.’

'We willen die klootzakken onze steden uitschoppen! We willen dat ze nooit zullen vergeten dat ze Oekraïne bezet houden'

Mavka uit Simferopol

De vrouw die de krant maakt, bracht mij in contact met andere partizanen die eveneens bereid waren vragen te beantwoorden. Voorwaarde was dat hun naam nergens wordt genoemd. Een mavka uit Simferopol – de hoofdstad van het Krim-schiereiland dat in 2014 door Poetins ‘groene mannetjes’ werd bezet – schetst een beeld van de verzetsacties en het keiharde leven onder de Russische bezetting.

Hoe is het leven in je stad veranderd?
‘Het leven in mijn geboorteplaats Simferopol is in tien jaar tijd onherkenbaar veranderd. Ooit was het een mooie, gezellige Krim-stad, vol met toeristen en leven. Nu worden de straten overspoeld met propaganda. In het centrum van de stad, in de buurt van het Leninplein, zie je posters met de Russische driekleur en de boeventronies van collaborateurs en oorlogsmisdadigers die hier als helden worden neergezet.’

Functioneren scholen, bedrijven en winkels?
‘Ja, formeel wel, maar het is slechts een schijn van normaliteit. Op scholen wordt in plaats van het onderwijsproces militaire propaganda verspreid. Kinderen worden gehersenspoeld vanaf de eerste klas. Winkels en bedrijven werken onder de strikte controle van de bezetters. Velen zijn genationaliseerd of gesloten. Ze dwingen eigenaars om reclameborden in hun winkels te plaatsen waarop wordt opgeroepen om dienst te nemen in het Russische leger. Tegelijkertijd worden kinderen in alle regio’s actief gemilitariseerd. Biografieën van Saldo, Aksjonov en Poesjilin (door de Russen aangestelde leiders van respectievelijk het bezette deel van het district Cherson, de Krim en de volksrepubliek Donetsk, red.) worden op scholen uitgedeeld. Er worden regelmatig bijeenkomsten met deelnemers aan de zogenaamde speciale militaire operatie georganiseerd. De vorming van de oorlogscultus begint al in de kindertijd. De jongste scholieren moeten oefenen om een machinegeweer uit elkaar te halen en weer in elkaar te zetten. Oudere leerlingen leren hoe ze drones moeten bedienen. Wij zijn er zeker van dat onze kinderen op deze manier van jongs af aan worden voorbereid op het voortzetten van de oorlog.’

Worden bewoners verplicht om hun loyaliteit aan de bezetter te tonen?
‘Er zijn regelmatig verplichte manifestaties voor scholieren en studenten op het Leninplein. Die evenementen gaan vaak gepaard met amusementsshows en militaire propaganda. Bijzondere aandacht gaat uit naar kinderen en jongeren. Ze worden gedwongen deel te nemen aan patriottische acties op scholen.’

Wordt er veel gerekruteerd voor het Russische leger?
‘Jazeker, de bezetters werven actief mensen voor het leger. Er is een verborgen mobilisatie. Scholen en universiteiten, bijvoorbeeld de Tauride Academie, zijn plaatsen geworden waar tieners worden voorbereid voor militaire dienst. De autoriteiten doen er alles aan om jongeren te overtuigen van de noodzaak om – zoals ze het noemen – het vaderland te dienen.’

Zijn er veel pro-Kremlin-activisten onder de lokale bevolking?
‘Er is een klein deel van de lokale bevolking dat actief samenwerkt met de bezettingsautoriteiten. Maar voor velen die actief zijn, is het meer een kunstmatige loyaliteit die is ontstaan uit angst en onderdrukking.’

Vallen Russische soldaten vrouwen op straat lastig?
‘In Simferopol zijn veel vrouwen bang geworden om de straat op te gaan, vooral ’s avonds. Buurtbewoners komen soms tussenbeide en dat weerhoudt de soldaten meestal van buitensporige agressie en handtastelijkheden.’

Plunderen de Russen nog steeds huizen en bedrijven?
‘Helaas gaan de plunderingen nog steeds door. In de centrale districten van Simferopol, maar ook in de buitenwijken worden huizen van privépersonen en bedrijven leeggeroofd door de bezetter. Het is vrijwel onmogelijk om je eigendom te beschermen.’

Waarom hebben jullie een sprookjesfiguur gekozen voor jullie verzetsbeweging?
‘Mavka staat symbool voor de kracht van de natuur en de onbreekbare vrouwelijke wil. We hebben haar gekozen als personificatie van verzet, niet alleen fysiek, maar ook moreel.’

Welke acties organiseren jullie?
‘We zijn actief bezig met het verspreiden van informatie via onze ondergrondse krant Zla Mavka. We plakken affiches en stickers en verbranden Russische symbolen en propaganda. Zo proberen we de geest van verzet in stand te houden.’

Verschijnt er regelmatig nieuws over jullie acties in lokale media?
‘Ja, lokale pro-Oekraïense zenders publiceren voortdurend informatie over onze acties en ondersteunen zo het moreel van de bewoners. Tegelijkertijd berichten ook pro-Russische media met verontwaardiging over onze acties. Ze noemen ons ‘de wachtenden’ en geven ons andere denigrerende bijnamen. Ze proberen ons verzet in diskrediet te brengen in de ogen van de bevolking.’

Waar moet je banger voor zijn tijdens een actie: soldaten of de lokale bevolking die je zou kunnen aangeven bij de bezettingsautoriteiten?
‘Het gevaar komt zowel van de soldaten als van plaatselijke collaborateurs. Er kunnen bijvoorbeeld patrouilles en collaborateurs actief zijn in de buurt van het vliegveld van Simferopol of in de buitenwijken van de stad. Zij zijn er als de kippen bij om elke verzetsactiviteit aan de autoriteiten te melden.’

Hoe belangrijk zijn jullie acties?
‘Onze acties in Simferopol zijn van levensbelang. Ze houden de geest van ons verzet in leven. We zien dat zelfs het kleinste vertoon van moed en een afwijkende mening de inwoners hoop geven.’

Waar halen jullie die moed vandaan onder zulke barre omstandigheden?
‘Onze moed komt voort uit het besef dat Simferopol en de Krim altijd deel van Oekraïne zijn geweest en dat ook altijd zullen blijven. Onze acties – hoewel uiterst riskant – geven kracht om de strijd voort te zetten. Ze zijn broodnodig.’

Volgt er onmiddellijk een tegenreactie op jullie acties?
‘Laatst bleven onze posters op een treinstation een paar dagen onopgemerkt. In de meeste andere gevallen worden ze vrijwel direct weggehaald. Het hangt af van de plaats en het tijdstip.’

Mavka uit Melitopol

De stad Melitopol ligt in Zuid-Oekraïne op 40 kilometer afstand van de Zee van Azov en heeft bijna 150.000 inwoners. Russische troepen reden de stad op 25 februari 2022 binnen. Gedurende de eerste weken van de bezetting werden er massale demonstraties gehouden die met barbaars geweld werden onderdrukt. De burgemeester werd ontvoerd en protesterende inwoners werden doodgeschoten in een stadspark. Honderden burgers belandden in gevangenissen en kampen.

Een vrouw die zich aansloot bij Zla Mavka beschrijft op basis van anonimiteit hoe haar geboorteplaats lijdt onder het juk van de Russen en hoe de Oekraïense bevolking systematisch wordt ingewisseld tegen nieuwkomers uit de Kaukasus en voormalige Sovjetrepublieken.

Hoe kun je overleven in Melitopol?
‘Alleen met zwarte humor.’

Wat voor acties heb je tot nu toe kunnen doen?
‘Heel veel verschillende. Ik verzin steeds iets nieuws. Graffiti, folders, valse bankbiljetten met als opschrift ‘de Krim is Oekraïne’, kranten, brandende Russische vlaggen, laxeermiddel voor Russische militairen in drankjes mixen en nog veel meer!’

Hoe succesvol denk je dat je acties zijn?
‘Te oordelen aan het feit dat de bezetters alles doen om onze ondergrondse organisatie te vinden, zijn ze zeer succesvol. We ontkrachten hun belangrijkste fake news, namelijk dat iedereen hier pro-Russisch zou zijn.’

Zijn er veel Russische militairen in de stad?
‘Het zit tjokvol met soldaten. Ook zijn er heel veel zogenaamde nieuwkomers uit Centraal-Azië, Tsjetsjenië, Dagestan en andere Russische regio’s. Net als onder Stalin wordt de lokale bevolking onder verschillende voorwendselen gedeporteerd.’

Hoe rigoureus verandert daardoor het stadsbeeld?
‘Er zijn inmiddels veel moskeeën geopend. Vroeger zag je bij ons zelden vrouwen met een hijab op straat, nu zijn het er heel veel. Ik denk dat het met opzet gebeurt. Het is een van de maatregelen om onze identiteit te vernietigen. Om de gewone Oekraïners te vervangen.’

'Mavka staat symbool voor de kracht van de natuur en de onbreekbare vrouwelijke wil. We hebben haar gekozen als personificatie van verzet'

Hoe werkt die vervanging?
‘De bevolkingsverplaatsing omvat verschillende stadia. Eerst kondigt het bezettingsbestuur evacuaties aan vanwege zogenaamde dreigende beschietingen. Vervolgens vervoeren ze de bevolking naar Russische grensregio’s. Van daaruit gaan ze verder naar Siberië, het Verre Oosten en andere moeilijk bereikbare gebieden, waar nauwelijks werkgelegenheid is. Onze mensen worden er volkomen aan hun lot overgelaten. Oekraïense paspoorten worden in beslag genomen, waardoor het extra moeilijk wordt om terug te keren. Alleen assimilatie door het aannemen van de Russische nationaliteit biedt een kans op overleving.’

Moeten de inwoners die het lukt in Melitopol te blijven ook een Russisch paspoort aannemen?
‘Ook Oekraïense burgers die zijn achtergebleven in hun woonplaatsen worden gedwongen om Russische documenten aan te vragen. Een paspoort van de bezetter is een voorwaarde voor toegang tot medische zorg en officiële werkgelegenheid.’

Wat doen de Tsjetsjenen bij jullie?
‘Ze vormen een eigen gemeenschap. Ze persen bedrijven af en vestigen hun eigen orde. Ze zitten vooral in het criminele circuit.’

En de andere nieuwkomers?
‘Die uit Dagestan spreken Russisch. Ze vormen de middenklasse. Onder hen zijn vooral onderwijzers. De mensen uit Centraal-Aziatische landen als Oezbekistan en Tadzjikistan spreken nauwelijks Russisch. Die komen naar ons om in de fabriek en de bouw te werken.’

Waar vinden al die nieuwelingen woonruimte?
‘Ze nemen hun intrek in appartementen en huizen die door de bezettingsautoriteiten van de lokale bevolking zijn afgepakt. Zelfs als iemand zijn woning voor korte tijd heeft verlaten, bemerkt hij bij terugkeer ineens dat die wordt bewoond door iemand anders. Soms komen nieuwelingen met hun hele gezin. Sommigen vertelden me dat ze veel geld kregen om naar ons te komen. Anderen zeggen dat ze vanwege het goede klimaat en de nabijheid van de zee hier zijn. Het is hier ondanks de bezetting namelijk nog steeds veel beter dan in de meeste Russische regio’s.’

En die laagopgeleiden mogen ook hun intrek nemen in appartementen?
‘Die worden duidelijk minder in de watten gelegd. Vaak worden ze in containers ondergebracht. Bovendien is er voor hen nog een ander probleem. Terwijl ze eerst systematisch werden verlokt met bouwprojecten, zijn ze sinds enkele weken het doelwit van lukrake controles door de politie. Het voornaamste doel daarvan is het opleggen van boetes die ter plekke aan de controlerende agenten moeten worden betaald.’

Maar er wordt dus gebouwd?
‘Er wordt gebouwd, dat is waar, maar dan vooral om die bouwprojecten met veel bombarie op de Russische televisie te kunnen tonen. Voor de mensen hier wordt niets gedaan. Vuilnisophaaldiensten functioneren bijvoorbeeld nog steeds niet.’

Hoe schat je de mogelijke steun van de bewoners in als het Oekraïense leger arriveert?
‘Ik denk dat wanneer ons leger nadert, het verzet honderden keren groter zal worden. De mensen wachten en als het zover is, zullen ze de Oekraïense militairen op alle mogelijke manieren helpen.’

Zullen oude vrouwen en mannen gillend voor de rupsbanden van Oekraïense tanks springen met Russische vlaggen en portretten van Poetin in de hand?
‘Zeker niet! (lacht) Alleen de zogenaamde nieuwe inwoners zullen snel terug naar huis vluchten. Hoe de bevrijding verder zal verlopen, is moeilijk te voorspellen. Maar de mensen zijn op alles voorbereid.’

Mavka uit Starobilsk

Starobilsk behoort tot het district Loegansk. De gemeente met 17.000 inwoners lag sinds de afscheiding van de zogenaamde Volksrepubliek Loegansk in 2014 aan de frontlinie tussen de pro-Russische separatisten en de rest van Oekraïne. Meer dan 82 procent van de inwoners waren volgens een volkstelling uit 2001 Oekraïners. Slechts 16 procent van de bevolking voelde zich toen Russisch.

Separatistische milities en Russische troepen konden de stad op 3 maart 2022 na hevige gevechten bezetten. Enkele dagen later vonden er spontane protestacties plaats waarbij de vlag van de Volksrepubliek Loegansk werd verbrand en het Oekraïense volkslied werd gezongen. De opstand werd op bloedige wijze neergeslagen door de bezetter die sindsdien met harde hand regeert. Starobilsk wordt gebruikt als logistiek centrum voor het Russische leger, omdat de spoorwegverbinding met Rusland er nog intact is. Een mavka vertelt over de mensen die bleven, de criminaliteit en de voortdurende angst voor de bezetter en sadistische collaborateurs.

Wie leeft er tegenwoordig in Starobilsk?
‘Er zijn alleen nog inwoners overgebleven die zorgen voor gehandicapte familieleden of hoogbejaarde ouders. En er zijn nog mensen die de stad niet mochten verlaten van de autoriteiten. Met dat soort mensen ga ik om, maar het zijn er heel weinig. Daarnaast is er een marginale groep inwoners die blij is met de bezetting. Dat zijn vooral alcoholisten. Er is hier namelijk toch geen concurrentie en daardoor krijgen zelfs die mensen een baan. De kwaliteit van hun werk is natuurlijk ver onder de maat, maar dat maakt hier niets uit. Een goede elektricien vind je bijvoorbeeld nergens meer in Starobilsk. Vuilnis wordt niet opgehaald. Artsen zijn mensen die allang met pensioen waren. Ze worden gedwongen toch verder te werken. Er zijn ook veel vluchtelingen uit Sjevjerodonetsk, Lysytsjansk en Roebizjne. Ze konden daar niet blijven, omdat alles er letterlijk kapotgeschoten is. En er zijn enorm veel Russen gekomen. Ze werken op scholen en voor de gemeente. Russische militairen laten ook steeds vaker hun gezinnen nakomen.’

Is het leven onder de bezetting gevaarlijk voor vrouwen?
‘Hoe goed de bezettingsautoriteiten ook hun best doen, het lukt ze niet de voortdurende aanrandingen te stoppen door ex-gedetineerden die nu in het Russische leger dienen. Russische militairen zonder gevangeniservaring zijn minder direct. Als ze een Oekraïense vrouw leuk vinden die een man en kinderen heeft, dan beschuldigen ze die man van steun aan Oekraïne. Ze stoppen hem in de gevangenis en intimideren de vrouw. Uiteindelijk moet ze er wel mee instemmen om bij die Russische militair te blijven. Ze moet immers overleven en haar kinderen te eten geven. Ook jonge meisjes zetten ze zo onder druk. Ze roepen zo’n meisje op voor ondervraging, dreigen dat ze haar baan kwijtraakt en dat ze haar zullen verkrachten. Net zo lang tot ze instemt met een relatie die ze niet wil. Er zijn tal van scenario’s.’

Is er veel criminaliteit?
‘Er wordt voortdurend ingebroken in winkels, marktkramen, erven, schuren en kelders. Ze stelen zelfs kippen en ingeblikt voedsel voor de winter. In het begin was het nog veel grootschaliger, werden er auto’s gestolen uit garages. Graan dat lag opgeslagen, werd opgehaald door vrachtwagens. Oogstmachines en andere landbouwmachines werden ingepikt en weggevoerd naar Rusland.’

Wordt er nog Oekraïense les gegeven op school?
‘Op een gegeven moment werden ouders gevraagd of ze hun kinderen Oekraïens zouden willen laten leren. Velen beaamden dat. Daarna werden al die ouders opgeroepen voor een gesprek met de schoolleiding. En ze werden gemeld aan de autoriteiten. Het was natuurlijk nooit de bedoeling om in het Oekraïens te onderwijzen. De autoriteiten wilden alleen maar een overzicht van de gezinnen die zich nog steeds Oekraïens voelen. Alle Oekraïense schoolboeken zijn vernietigd. We zijn zelfs bang om ze in huis te hebben, want als ze worden ontdekt tijdens een huiszoeking, komt het ons duur te staan.’

Is er veel propaganda op school?
‘Elke ochtend spelen ze het Russische volkslied. Ook organiseert de school ontmoetingen met Russische militairen die vertellen dat ze de kinderen zijn komen bevrijden en een beter leven zullen geven. Regelmatig worden alle leerlingen naar schuilkelders gebracht en daar een paar uur vastgehouden. Hen wordt dan verteld dat ze worden beschoten door Oekraïense troepen, omdat die hen zouden willen vernietigen. Die beschietingen vinden natuurlijk nooit plaats. De schoolleiding bedenkt die gewoon. Ondertussen ademen de kinderen schimmels in en worden ziek van de kou.’

'Ze zeggen dat ze ons hebben bevrijd en dat we dankbaar moeten zijn. Als je dat niet bent, word je gedood door het Russische leger'

Is er nog iets te krijgen in de winkels van Starobilsk?
‘Ze zijn geopend, maar daar is alles mee gezegd. De meeste producten en goederen komen uit Rusland, Belarus en China. Voedingsmiddelen zijn van inferieure kwaliteit. Kleren zijn synthetische rotzooi. Alles stinkt naar chemische troep. Ik kocht laatst een badjas die ik eerst drie keer moest wassen om die geur een beetje kwijt te raken.’

Moet je loyaal zijn aan de bezettingsautoriteiten?
‘Dat is een absolute voorwaarde om te overleven. Iedereen die officieel werkt, wordt onder dwang naar verschillende zogenoemde patriottische evenementen gedreven. De mensen krijgen Russische vlaggen en posters in de hand gedrukt. Iedereen moet zwaaien en klappen. Het is onmogelijk om kritiek te leveren, want dan ben je direct een vijand van de Volksrepubliek Loegansk. Ze zeggen dat ze ons hebben bevrijd en dat we dankbaar moeten zijn. Als je niet dankbaar bent, word je gedood door het Russische leger. Zo makkelijk is dat.’

Zijn er ook inwoners die erop vooruit zijn gegaan?
‘Een paar collaborateurs, maar die zijn op één hand te tellen. Ze hebben hun land verraden, omdat ze er waanzinnig goed voor betaald krijgen. Maar de Russische militairen en hun gezinnen zijn toch nog rijker. Die smijten hier gewoon met geld.’

Zijn er bij jullie nog inwoners die het separatisme van destijds ondersteunen?
‘Nee, vreemd genoeg zijn die er nauwelijks. Er zijn mensen die zich hebben aangepast aan de nieuwe omstandigheden, maar ze doen dat zeker niet met hart en ziel. Er zijn maar heel weinig mensen over die nog in Poetin geloven. Zelfs de Russische militairen en hun gezinnen geloven niet meer in hem. Die zijn gewoon naar ons grondgebied gekomen voor een beter leven, voor de beloofde gratis huisvesting en de hoge salarissen. Ze houden van ons klimaat en wat er over is van Oekraïne.’

Zijn er nog verzetsacties mogelijk in Starobilsk?
‘Nee, wie hier aan verzet doet, wordt meteen doodgeschoten of gemarteld en verkracht. Als je kinderen hebt, worden de kinderen verkracht. Iedereen weet dat inmiddels en heeft het verzet opgegeven. In het begin waren er nog verzetsacties, maar de Russische militairen en een handjevol sadistische collaborateurs hebben daar op afgrijselijke wijze een einde aan gemaakt.’

Wat houdt je op de been?
‘Als het Oekraïense leger onze regio komt bevrijden, zullen veel mensen met mij opstaan en helpen om mee te vechten. Op wat voor manier dan ook.’