Leon Verdonschot: 'Na 54 jaar is Syrië eindelijk verlost van de familie Assad, maar wat volgt erop?'

Beste Jason Walters,

Twintig jaar geleden, in november 2004, stond je met een foto in de krant. Op de foto werd je gearresteerd in het Laakkwartier in Den Haag, van waaruit je een handgranaat naar het arrestatieteam had gegooid. Je was lid van terroristische organisatie de Hofstadgroep, net als Mohammed Bouyeri, de moordenaar van Theo van Gogh. Je werd veroordeeld tot vijftien jaar cel.

Ik moest geregeld aan je denken deze week, bij alle berichtgeving over Syrië. Eindelijk, na 54 jaar, is het land verlost van de familie Assad. De beelden van en verhalen over de beruchte Sednaya-gevangenis in Damascus vatten het karakter van het Assad-regime treffend samen, net als de bijnaam van die gevangenis: menselijk slachthuis. Dat het einde van dit gruwelregime tot in Nederland door Syriërs wordt gevierd als een bevrijding, is volkomen logisch. Maar wat volgt erop?

Dezelfde vreugde en opluchting zagen (en voelden) we in 2011, toen tijdens de Arabische Lente in Syrië én Libië en Jemen de hoop op een democratische samenleving opleefde. Maar wat de landen kregen, waren burgeroorlogen, en de opmars van Islamitische Staat, met het kalifaat, de hel op aarde, als dieptepunt.

Het was een bonte verzameling van verzet, maar toch vooral de rebellengroep Hayat Tahrir al-Sham (HTS) die het regime van Assad ten val bracht. HTS wordt door de Verenigde Staten beschouwd als een terreurorganisatie, die streeft naar een streng islamitische staat. De leider van HTS, Abu Mohammed al-Jolani, vocht eerder mee met Al Qaida en IS. En nu presenteert hij zich als een gematigd man. Zelfs zijn baard is korter en als íéts in zijn kringen een verlengstuk is, is het wel een baard. Hij heeft het over een Syrië waar de rechten van minderheden wordt gerespecteerd, waarvoor hij zelfs woorden als ‘inclusief’ gebruikt, zodat bijna de indruk wordt gewekt dat we al kunnen uitzien naar de Pride March Damascus 2025.

Hoe betrouwbaar is Al-Jolani’s transformatie? Ik herinner me nog de vrome woorden van de Taliban, toen ze terug aan de macht kwamen. Ze droegen nog net geen shirts met de beeltenis van Simone de Beauvoir erop. Snel erna mochten vrouwen in Afghanistan niet meer naar buiten zonder man, niet zingen en uiteindelijk niet praten in het openbaar.

Een islamitische fundamentalist die opeens weet hoe je vrijheid spelt, wil ik maar zeggen, dien je ten diepste te wantrouwen. Tegelijk is het ook niet onmogelijk dat mensen veranderen, en hun opvattingen ook. Het beste voorbeeld ben jij, Jason. Ooit een terrorist, nu een analist. Ooit een extremist, nu mijn favoriete stem op X: analytisch zo scherp als een mes, altijd geïnformeerd, immer een stapel argumenten paraat.

Ik was uiteraard zeer benieuwd hoe jij tegen Al-Jolani aankijkt. Je deelde deze week een oud krantenartikel uit The Independent: ‘Anti-Sovjet warrior puts his army on the road to peace.’ De man stond op de foto ernaast. Bin Laden.

Helder.