Mama komt thuis

The Kingmaker, een must see docu over haar leven, draait vanaf deze week in de bioscoop.

Getuige haar vorige documentaires The Queen of Versailles en Generation Wealth is de Amerikaanse filmmaakster Lauren Greenfield gefascineerd door obscene rijkdom. Toen ze van Imelda Marcos toestemming kreeg om haar te filmen voor The Kingmaker, won ze de jackpot. IJdel, zelfgeobsedeerd en gespeend van enig gevoel van schaamte of schuld: dat is Imelda, de weduwe van de Filipijnse president/dictator Ferdinand Marcos, in een notendop. Haar rijkdom (Zwitserse banktegoeden, Filipijnse staatsbedrijven, Italiaanse renaissancekunst en veel, heel veel schoenen) liep ooit in de miljarden dollars. Dat kapitaal is inmiddels gedecimeerd, maar met een slordige 20 miljoen in de spaarpot hoeft ze nog altijd niet op een houtje te bijten. Haar heben spilzucht zijn zo legendarisch dat ze de Kardashians ermee degradeert tot een stel vrekkerige centenkakkers en stuiverkrenten.

‘In mijn tijd had je geen bedelaars op straat.’ Treurig kijkt de inmiddels 90-jarige Imelda Marcos in de openingsbeelden van The Kingmaker vanuit haar auto naar de armoede in de straten en sloppenwijken van de hoofdstad Manilla. Een bediende laat het raam naar beneden zakken, zodat de voormalig first lady bankbiljetten kan uitdelen aan de toegestroomde zwerfkinderen. Even later bezoekt ze de kinderafdeling van een kankerkliniek die ze had laten bouwen toen ze nog presidentsvrouw was. ‘Deze regering heeft geen hart, geen ziel,’ zegt ze als ze walgend om zich heen kijkt naar de verloederde staat van het ziekenhuis. Ook hier gebaart ze naar een van haar bedienden om haar een stapel geld te overhandigen, dat ze uit begint te delen aan de kankerpatiëntjes. Niets tovert een tumor zo snel weg als een knisperend bankbiljet.

Over hoe ze haar jaren als de echtgenote van president Ferdinand Marcos heeft ervaren, zegt ze tegen de filmmaakster: ‘Het was zwaar en veeleisend werk. Ik moest beeldschoon zijn en de mooiste jurken dragen. Want de armen hebben altijd een ster nodig in de duisternis van de nacht.’

Armere tak

Zo op het eerste oog lijken de sterren gunstig te staan voor Imelda Romualdez als ze op 2 juli 1929 ter wereld komt in Manilla. Haar oom Miguel was tot voor kort de burgemeester van de hoofdstad, terwijl een van haar andere ooms, Norberto, een rechter in het Hooggerechtshof is die later een van de vormgevers van de Filipijnse grondwet zal zijn. Hoewel de familie Romualdez dus veel invloed en aanzien geniet in het land, is Imelda zelf geboren in een armere tak van de politieke dynastie. Haar vader Vicente is weliswaar advocaat, maar haar moeder Remedios groeide op in een weeshuis.

Om zich een weg omhoog te banen richting de high society van de hoofdstad en de elite van het land, heeft Imelda een krachtig wapen in huis: haar schoonheid. Met haar hoge jukbeenderen en statige postuur (Imelda is veel langer dan de meeste Filipijnse vrouwen) wint ze talloze schoonheidswedstrijden. In 1954 wordt ze tijdens de verkiezing van Miss Manilla echter tweede. Het zint haar totaal niet dat haar tegenstandster meer stemmen heeft gekregen dan zij. Op hoge poten gaat ze naar de ambtswoning van burgemeester Arsenio Lacson om haar beklag te doen. Na een indringend gesprek gaat de burgervader overstag; de volgende dag roept hij Imelda alsnog uit tot de mooiste vrouw van Manilla.

De controversiële manier waarop ze de schoonheidswedstrijd naar zich toe heeft getrokken, domineert de voorpagina’s van de Filipijnse kranten. Parlementslid Ferdinand Marcos herkent Imelda dan ook direct als ze een paar dagen na haar Miss Manilla-stunt een bezoek brengt aan het Huis van Afgevaardigden. Ferdinand regelt een kennismaking met haar in het restaurant van het parlementsgebouw. Elf dagen later zijn ze getrouwd.

Bij elkaar gelogen

Ferdinand Marcos, de zoon van een parlementslid en een lerares, is een ambitieuze jonge politicus. Hij is geliefd bij het volk dankzij zijn vele heldendaden tijdens de Tweede Wereldoorlog, eerst in het leger en later in het verzet. De Filipijnen kennen 34 soorten medailles voor moed; Ferdinand krijgt er 32 van opgespeld. Pas jaren later, eind jaren 80, als hij en Imelda in ballingschap leven op Hawaï, komt boven water dat hij de meeste van zijn heldendaden bij elkaar gelogen heeft.

Haar nieuwe leven als de echtgenote van een politicus die snel carrière maakt, valt Imelda aanvankelijk zwaar. Ze staat ineens aan het hoofd van een huishouden met 35 man personeel en moet dagelijks lunches en diners organiseren voor tientallen prominente gasten uit de Filipijnse politiek, rechterlijke macht en het bedrijfsleven. In 1955, als ze zwanger is van haar eerste dochter Imee, overlijdt haar vader aan longkanker. Twee jaar later, vlak nadat haar man voor zijn derde termijn in het Huis van Afgevaardigden is gekozen, krijgt ze een zware zenuwinzinking. Ferdinand stuurt haar naar een psychiatrische kliniek in New York, waar ze drie maanden verblijft. Aan het eind van dat jaar bevalt ze van haar zoon Ferdinand Jr., die tegenwoordig zelf ook politicus is en beter bekend is als Bongbong, de bijnaam die hij al op jonge leeftijd van zijn moeder kreeg.

Imelda begint na haar inzinking steeds beter haar draai te vinden. Samen met haar man reist ze stad en land af om campagne te voeren: Ferdinand houdt bevlogen toespraken waarin hij belooft de armoede en corruptie aan te pakken, Imelda zingt populaire liefdesliedjes voor het toegestroomde publiek. Het volk eet uit hun hand en in 1965 wint Ferdinand Marcos, de oorlogsheld met de zingende schoonheidskoningin aan zijn zijde, de presidentsverkiezingen. Marcos verklaart dat hij zeker één miljoen stemmen te danken heeft aan zijn vrouw. Haar betrokkenheid bij de arme bevolking levert first lady Imelda de bijnaam Moeder van de Natie op.

Ik moest beeldschoon zijn en de mooiste jurken dragen. Want de armen hebben altijd een ster nodig in de duisternis van de nacht

Terwijl de president snelwegen, ziekenhuizen, scholen en watervoorzieningen laat bouwen en flink investeert in het verhogen van de landbouwproductie, begint Imelda met een ambitieus project: het bouwen van een cultureel centrum in Manilla dat moet gaan wedijveren met die van de grote westerse steden. Het project verslindt miljoenen aan overheidsgeld en komt haar op veel kritiek van de oppositie te staan, maar voor Imelda persoonlijk is het een eclatant succes. Twee maanden voor de nieuwe presidentsverkiezingen van 1969 is de officiële opening van het Cultural Center of the Philippines, die onder meer wordt bijgewoond door de gouverneur van Californië, Ronald Reagan.

Dat Marcos wordt herkozen, heeft hij vooral te danken aan de miljoenen dollars overheidsgeld die hij spendeert om stemmen te kopen. De Filipijnen glijden af naar een onvermijdelijke economische crisis. Studenten gaan de straat op om te protesteren, de criminaliteit neemt hand over hand toe en zelfs de communisten beginnen weer zieltjes te winnen. De politie treedt hardhandig op. In Manilla vliegen traangaas en molotovcocktails over en weer door de lucht. Paus Paulus VI wordt tijdens zijn officiële bezoek in 1970 direct na zijn aankomst op het vliegveld aangevallen met een mes door een als priester vermomde kunstenaar. Boze tongen beweren dat de moordaanslag in scène is gezet door de president en zijn vrouw. Ze hoopten door snel te handelen en zo de aanslag te verijdelen in een goed blaadje te komen bij de kerkvorst.

Aanval met een hakmes

Ferdinand Marcos kondigt op 21 september 1972 de staat van beleg af voor het hele land. Directe aanleiding is een bomaanslag op de auto van minister van Defensie Juan Ponce Enrile. Later zal Enrile, een vertrouweling van Marcos, toegeven dat de president de aanslag in scène heeft gezet zodat hij de schuld in de schoenen van de communisten kan schuiven. De aanslag op Imelda zelf is allesbehalve geënsceneerd: de 27-jarige landmeetkundig ingenieur Carlito Dimahilig valt de first lady op 7 december aan met een hakmes, tijdens een live op tv uitgezonden prijsuitreiking. Ze weet de klappen van de machete op te vangen met haar armen, voordat toegesnelde militairen de aanvaller ter plekke doodschieten.

Los van dat akkefietje zijn voor Imelda en haar man de zeven vette jaren definitief aangebroken. Er worden dertigduizend tegenstanders (studenten, activisten, journalisten, maar ook oppositieleider Benigno Aquino) opgepakt. Media komen onder strenge censuur te staan en het Congres wordt opgeheven. De president heeft nu vrij spel in de Filipijnen. Marcos benoemt Imelda tot gouverneur van de regio Metro Manilla en minister van Volkshuisvesting. Loyale vrienden van het echtpaar krijgen middels monopolieposities de volledige productie van kokosnoten, tabak, bananen en suiker in handen. De Marcos-familie zelf eigent zich bijna alle grote bedrijven van het land toe: de San Miguel Corporation (een van de grootste voedsel- en drankproducenten van Zuidoost-Azië), telecombedrijf PLDT, Philippine Airlines, krantenuitgeverijen, banken, radio- en tv-zenders. Imelda gooit ook op het politieke wereldtoneel steeds meer haar charmes in de strijd. Ze krijgt een handkus van de Chinese partijleider Mao Zedong en krijgt Fidel Castro zover dat hij op Cuba voor haar fungeert als privéchauffeur (een taak, zou Castro later zeggen, die hij voordien alleen voor zijn moeder bereid was uit te voeren). Kolonel Khadaffi van Libië noemt ze ‘een goede vriend’, de Amerikaanse president Nixon is zeer van haar gecharmeerd en uitnodigingen voor de feestjes van kunstenaar Andy Warhol en vastgoedmagnaat Donald Trump slaat ze zelden af.

Haar levensstijl wordt steeds extravaganter. Ze vliegt regelmatig naar New York, Rome en Kopenhagen om voor miljoenen dollars te shoppen, koopt vastgoed in Amerika en Europa en legt een imposante kunstverzameling aan met werken van Italiaanse renaissancemeesters als Michelangelo en Botticelli. Berucht is het verhaal dat ze na een shopsessie in Rome vlak na het opstijgen de piloot sommeert het vliegtuig per direct om te keren: ze is vergeten kaas te kopen.

Op Calauit, een afgelegen eiland in de Filipijnen, schopt ze 254 families van hun land af om plaats te maken voor de zebra’s en giraffes die ze laat invliegen uit Kenia. En vlak voor de opening van een nieuw beachresort besluit ze dat ze dat modderige, vieze strand maar niks vindt. Dus stuurt ze een vliegtuig naar Australië om mooi, wit zand te halen. In de zomer van 1985 onthult de Amerikaanse krant San José Mercury News dat Ferdinand en Imelda miljoenen dollars aan overheidsgeld hebben weggesluisd om appartementen, villa’s en winkelcentra in New York, San Francisco, Rome, Londen en Honolulu op te kopen.

In de huidige president Rodrigo Duterte heeft Imelda de machtigste bondgenoot gevonden die een voormalig first lady op leeftijd zich maar wensen kan

Volksopstand

Een half jaar later valt het doek voor Ferdinand en Imelda. Marcos roept zichzelf uit tot de winnaar van de vervroegde presidentsverkiezingen van 1986, maar daar neemt zowel de oppositie, het leger als de invloedrijke katholieke kerk geen genoegen meer mee. Er breekt een massale volksopstand uit en Ferdinand en Imelda moeten op 22 februari halsoverkop het presidentiële Malacañang Palace verlaten. Dat Imelda daarbij haar imposante collectie schoenen (drieduizend paar, al beweert ze zelf dat het er ‘slechts’ twaalfhonderd waren) moet achterlaten, is algemeen bekend. Toch verbleekt haar verzameling kostbaar schoeisel bij haar servies, dat de Filipijnse regering uiteindelijk zal veilen voor een recordbedrag van 4,9 miljoen dollar.

Diezelfde regering zet ook een grote speurtocht op touw naar alle andere bezittingen van Ferdinand en Imelda, alles bij elkaar opgeteld zo’n 10 miljard dollar. Toch is Imelda Marcos in de tientallen rechtszaken die er sinds haar vlucht uit het land tegen haar zijn gevoerd, nooit veroordeeld. Sterker nog, haar populariteit bij in ieder geval een groot deel van de Filipijnse bevolking heeft weinig te lijden gehad onder haar schaamteloze gegraai. Als ze op 4 november 1991 na 5,5 jaar ballingschap terugkeert in de Filipijnen, wordt ze op het vliegveld en langs de route door de stad toegezwaaid door tienduizenden aanhangers. En hoewel ze de presidentsverkiezingen van 1992 verliest, krijgt ze wel ruim twee miljoen stemmen.

In de huidige president Rodrigo Duterte (de fascistoïde despoot wiens war on drugs sinds zijn aantreden in de zomer van 2016 aan naar schatting twintigduizend mensen het leven heeft gekost) heeft Imelda de machtigste bondgenoot gevonden die een voormalig first lady op leeftijd zich maar wensen kan. Dankzij Duterte is Ferdinand Marcos, die in 1989 overleed, na jarenlang getouwtrek alsnog begraven op het Heroes’ Cemetery in de hoofdstad. De voormalig dictator (volgens Amnesty liet hij tijdens zijn bewind 3200 mensen vermoorden en 34000 martelen) ligt daar nu tussen de andere ex-presidenten van het land, een plek die hem volgens Imelda meer dan toekomt.

Over zijn beoogd opvolger in 2022, als er weer verkiezingen zijn, heeft Duterte zich ook al uitgesproken: dat moet zijn dochter Sara worden, maar hij vindt Ferdinand ‘Bongbong’ Marcos een uitstekende tweede keus. Als het aan mama Imelda ligt, zal het slechts een kwestie van tijd zijn voordat haar familie weer aan het hoofd van de tafel zit.