De opkomst en ondergang van IS: de val van het kalifaat van binnenuit

Op 29 juni 2014 wordt in de Al-Nuri-mos-kee in Mosul het kalifaat uitgeroepen door IS-leider Abu Bakr al-Baghdadi. In de tijd daarvoor heeft Islamitische Staat enorme gebieden veroverd in Syrië en Irak – de miljoenenstad Mosul in het noordwesten van Irak viel zelfs bijna zonder slag of stoot. Enorme hoeveelheden wapens worden buitgemaakt, veelal wapens die door Amerika aan het Irakese leger zijn geleverd.

De snelheid waarmee IS-gebied verovert is ongekend. Pas na de inname van Mosul wordt de internationale gemeenschap echt zenuwachtig. De Irakese Koerden proberen met man en macht de strijd aan te gaan, maar ze kunnen niet voorkomen dat steden als Sinjar worden veroverd. Met name de Jezidi-gemeenschap wordt daar zwaar getroffen.

De strijdkrachten van het autonome Koerdistan in Irak, de Peshmerga, kunnen met luchtsteun van de coalitie als een van de weinigen IS een halt toeroepen, maar ze hebben niet de middelen om een groot offensief te beginnen. Desondanks weten de Peshmerga langs de gehele frontlinie een eenvoudige, maar zeer doeltreffende verdedigingslinie op te stellen, bestaande uit een brede greppel met daaraan grenzend een muur van aarde, die ’s avonds verlicht is om bewegingen waar te kunnen nemen. Om de zoveel meter een observatiepost, zodat bij een mogelijke aanval iedereen het alarm kan luiden en kan ingrijpen.

Ondertussen verdient IS veel geld met de verkoop van olie en kunstschatten, maar er wordt ook geld gedoneerd. Deze rijkdom, plus de toestroom van jihadisten uit de gehele wereld, verklaart deels de kracht van IS. Het slim inzetten van social media vormt een belangrijk onderdeel in de verspreiding van propaganda.

De luchtaanvallen worden inmiddels door de brede coalitie opgeschroefd. De Syrische dictator Assad krijgt veel steun in zijn strijd tegen de rebellen, en IS vanuit Rusland. Dit maakt de situatie in Syrië bijzonder gevoelig. Rusland begint halverwege 2015 met luchtaanvallen.

Langzaamaan begint IS-terrein te verliezen in Syrië. Kobani wordt heroverd op IS. Inmiddels is de coalitie bezig met voorbereidingen om Mosul terug te veroveren, de belangrijkste stad in handen van IS. Vanaf drie kanten wordt de stad omsingeld.

In november 2016 wordt het grote offensief om Mosul terug te veroveren gestart. De stad bestaat uit twee delen; een deel aan de westelijke en een deel aan de oostelijke oever van de Tigris. IS maakt gebruik van de lokale bevolking als menselijk schild, er zijn vele burgerslachtoffers. Met name in het westen van de stad is de verwoesting enorm. Op 9 juli 2017 wordt de stad bevrijd verklaard – het begin van het einde van IS.

In Syrië wordt gestaag grondgebied teruggewonnen op IS. Raqqa, de door IS uitgeroepen hoofdstad van het kalifaat, valt, waarna in een snel tempo andere gebieden worden heroverd. De structuur van IS is gebroken, maar desondanks weten ze in een aantal kleine gebieden stand te houden.

Rondom het Syrische Deir ez-Zor heeft IS het laatste grondgebied in handen, waaronder de plaats Baghouz bij de Irakese grens. IS voert een felle strijd in dit gebied en weet enkele keren een succesvol tegenoffensief te organiseren. De Syrische Democratische Strijdkrachten weten IS met hulp van de coalitie uiteindelijk terug te dringen tot een klein gebied rondom Baghouz, het laatste grondgebied dat in handen is van IS.

Het offensief wordt gestart in de nacht van 14 februari 2019. De toestroom van vluchtende IS-families bestaande uit vrouwen en kinderen neemt nu ook toe. De humanitaire corridor net buiten Baghouz wordt door Amerikaanse militairen nauw in de gaten gehouden en iedereen wordt onderworpen aan een screening. Vingerafdrukken worden afgenomen en de vluchtelingen worden als vee in vrachtwagens gepakt.

Intussen geven de laatste IS-strijders zich over. De herovering van het laatste door IS bezet gebied lijkt een kwestie van dagen. Is dit het laatste gevecht van IS? Of gaan ze ondergronds hergroeperen en een guerrillastrategie toepassen?