Gaat AI ervoor zorgen dat de stuntman van vlees en bloed zijn baan verliest?

‘A.I. wrote the this sign.’ ‘Fists up! Pens down!’ ‘A.I. is not art.’ Dat soort teksten waren te lezen op de protestborden die talloze scenarioschrijvers en acteurs in Hollywood omhooghielden tijdens hun maandenlange staking in 2023. De inzet: betere arbeidsvoorwaarden en maatregelen tegen de inzet van kunstmatige intelligentie op hun vakgebied.

Enkele maanden later kwam het tot een akkoord: kunstmatige intelligentie mag een rol spelen in de filmindustrie, maar alleen als hulpmiddel en niet om scriptschrijvers en auteurs volledig te vervangen. ‘Je baas wil je vervangen door kunstmatige intelligentie,’ schreef de Los Angeles Times nadat het pleit was beslecht. ‘De schrijversstaking laat zien hoe je je daartegen verzet.’

Bedankt voor je aanmelding! Let op: je ontvangt binnen 10 minuten een mail om jouw e-mailadres te bevestigen.

Inschrijven

Vul een geldig emailadres in. {{ errors . email[0] }}

Ook stuntmannen hebben te maken met speculaties over wanneer kunstmatige intelligentie een einde gaat maken aan hun vak. Decennialang al zelfs. In de jaren negentig leek het vanwege de doorbraak van Computer-generated imagery (CGI, digitale animatie) slechts een kwestie van tijd, vertelt de Amerikaans-Nederlandse filmonderzoeker Dan Hassler-Forest, verbonden aan de Universiteit Utrecht. ‘Terminator 2 uit 1991 en Jurassic Park uit 1993 veranderden het spel in Hollywood. Er zaten nog veel fysieke effecten in de films, maar de paar CGI-shots die erin zaten, waren zo indrukwekkend dat de gedachte was dat digitale technologie alles zou gaan overnemen. Denk aan het moment waarop de hoofdrolspelers van Jurassic Park vanuit hun jeep voor het eerst de groep brachiosaurussen zien of aan de scènes in Terminator 2 waarin een van de androïden zich zonder schade door het vuur beweegt en weer naar menselijke vorm transformeert.’

Computersnufjes

Vooral blockbusters beriepen zich vanaf dat moment sterk op computersnufjes. Er volgden volledig digitale personages als Dobby uit Harry Potter en Gollum uit Lord of the Rings, al staan de digitaal opgenomen bewegingen van acteur Andy Serkis model voor de bewegingen van laatstgenoemde. Avatar ging er in 2009 overheen met een volledig digitaal gemaakte wereld. 

In films als The Matrix werden Neo (gespeeld door Keanu Reeves) en zijn tegenstrevers in sommige scènes vervangen door volledig digitale modellen, waardoor er opeens ongelofelijke stunts en vechtpartijen mogelijk waren. De digitale Neo kon de talloze door de computer gegenereerde agent Smiths zonder enig gevaar metershoog de lucht in slingeren of door een stadsbankje beuken. De culminatie van deze ontwikkeling is volgens Hassler-Forest te zien in een film als The Avengers of in andere titels van Marvel. ‘In die films is bijna alles voor een green screen gefilmd en vecht Chris Hemsworth als Thor niet met monsters in pak, maar met een tennisbal die op de computer verandert in een monster.’

Spectaculaire actie is wat mensen dolgraag willen zien, en lange tijd was het idee dat dat via de digitale weg bereikt moest worden. ‘Maar elke actie creëert een tegenreactie,’ zegt de filmonderzoeker. ‘Op een gegeven moment bereik je het punt dat mensen weer de behoefte krijgen om echt spektakel met mensen van vlees en bloed te zien. Een beetje zoals David Byrne, de Schots-Amerikaanse leadzanger van de Talking Heads, in de recente concertfilm American Utopia zegt en doet: als mens kijken we het liefst gewoon naar andere mensen, daar is het ons om te doen. Op het podium zijn geen draden te zien, geen afleidende rekwisieten, het draait puur om de menselijke connectie.’ 

John Wick

Naast de blockbusters die zich hevig blijven beroepen op digitale technologie verschenen er filmseries als John Wick, waarin het grootste deel van de stunts echt is en hoofdrolspeler Keanu Reeves het leeuwendeel van de actie voor eigen rekening neemt. Daarvoor bekwaamde hij zich in allerlei vechtsporten, maar ook in het uitvoeren van stunts met voertuigen.

Zo rijdt Reeves in John Wick 4 uit 2023 met flinke snelheid tegen het verkeer in op een vierbaansweg in het drukke Parijs, terwijl hij ook nog eens allerlei beschietingen ontwijkt en zelf uiteraard de nodige tegenstanders over de kling jaagt met het vuurwapen in zijn vrije hand. Daarvoor kwam zijn training in multigun goed van pas, een soort schietsport waarin de beoefenaar in verschillende fasen allerlei doelen moet raken, met pistool, geweer of jachtgeweer.

Tom Cruise maakt het zo mogelijk nog bonter dan Keanu Reeves. Hij staat erop om in onder meer de Mission: Impossible-filmserie een zo groot mogelijk deel van het spektakel in het echt op te nemen. Bovendien voert hij zoveel mogelijk stunts zelf uit. Als Cruise in Mission Impossible: Dead Reckoning uit 2023 met zijn motor op volle snelheid een bergtop oprijdt om zich te lanceren en – na het openen van zijn parachute – op een rijdende trein te landen, ziet de kijker eigenlijk niet zo heel veel digitale special effects. Naderhand poetst de computer zichtbare veiligheidsmaatregelen weg, alsook de door Cruise gebruikte houten schans om de berg op te rijden, maar dat is het wel zo’n beetje.

De stunt van Cruise is typerend voor de synergie tussen digitale snufjes en de stuntman van vlees en bloed, stelt de 37-jarige Nederlandse stuntman en -coördinator Nick Roeten. ‘De twee gaan niet ten koste van elkaar, maar versterken elkaar. Digitale technologie geeft filmmakers veel meer opties en stelt hen in staat echte stunts veel spectaculairder te maken.’ 

Een vaak gezien voorbeeld: Roeten staat met veiligheidskabels aan zijn lichaam klaar voor een scène waarin hij van de ene naar de andere verdieping omlaag springt, met allerlei flitsende lichten op zich gericht. De sprong is echt, maar achteraf voegen de specialisten van de visuele afdeling de explosie toe. ‘Het een kan niet zonder het ander bestaan.’

Voorheen waren de afdelingen voor de stunts en visuele effecten gescheiden, maar dat is volgens Roeten aan het veranderen. ‘Je merkt steeds vaker dat de visual effects supervisor van tevoren de set op komt om mee te denken over hoe we een stunt het beste kunnen aanpakken. Hij geeft aan hoeveel effect hij op de computer kan toevoegen en zo weten we bijvoorbeeld hoe snel we een auto in het echt moeten laten rijden. De maximale snelheid om iemand voor een stunt een beetje veilig te kunnen aanrijden ligt zo tussen de 20 en 25 kilometer per uur. Daarboven wordt het al best heftig. Achteraf analyseren we gezamenlijk de scènes om te kijken of de opzet heeft opgeleverd wat we van tevoren hadden bedacht. Dat wordt de nieuwe standaard in de filmwereld.’

Levende wezens

Producties met grote budgetten hebben in theorie de mogelijkheid om alle stunts volledig met digitale technologie te maken. ‘Maar daar valt de keuze in de praktijk vrijwel nooit op,’ zegt de stuntman. ‘Als het mogelijk is om op de filmset voor interactie met echte mensen, dieren en objecten te gaan, dan gaat de voorkeur daar bijna altijd naar uit. Niets kan uiteindelijk tegen de bewegingen van levende wezens op. Vaak krijgen we zelfs het verzoek om zoveel mogelijk spektakel in het echt op te nemen, zodat er daarna digitaal zo min mogelijk hoeft te gebeuren.’ In bijna alle films hebben de hoofdacteurs stuntdubbels om de moeilijkste trucs voor hen te doen, waarna de computer het juiste gezicht er weer op plakt.

In hoeverre stunts echt zijn of digitaal gemaakt, hangt naast budget ook af van artistieke keuzes en haalbaarheid. Soms zijn monsters zo groot dat het onmogelijk is de actiescènes met mensen in pak op te nemen. Dus gaat het digitaal, zoals in Fantastic Beasts. Ook in massascènes ontkomen filmmakers vaak niet aan een flinke scheut digitale hulp, zegt Roeten. ‘In de Eerste Wereldoorlog-film 1917, waarin ik een soldaat speel, vecht je met een paar honderd man op het slagveld. Na de opnamen dupliceert de visuele afdeling de actie om de schaal flink op te rekken.’

De Nederlander werkte ook mee aan de stunts in onder andere Mocro Maffia, Dunkirk, Ferry: de serie, The Witcher, Fantastic Beasts and Where to Find Them, Invasie en New Kids Nitro. En in de horror-actiefilm Overlord uit 2018 vervult hij de rol van Mistake, een bloederige zombie wiens halve gelaat openligt en werd geboren uit een mislukt nazi-experiment. Over de film- en serieprojecten waaraan Roeten de afgelopen tijd meewerkte en die nog niet te zien zijn in de huiskamers of de bioscoopzalen, mag hij niets zeggen. Hij is aan strikte geheimhoudingsverklaringen gebonden.

Wel laat de stuntman en -coördinator weten dat hij in de laatste maanden voor opnamen onder andere in Thailand en Londen aan het werk was en dat hij ‘voortdurend in de kabels’ hangt. Niet alleen voor de veiligheid als hij voor een stunt een verdieping omlaag moet springen, maar bijvoorbeeld ook om hem in vechtpartijen met een veel sterkere tegenstander metershoog in de lucht te werpen of hem vliegensvlug weg te trekken bij een explosie, waardoor het lijkt alsof de drukgolf die beweging veroorzaakt. Zo werd Roeten in de BBC-serie Les Misérables, gebaseerd op de gelijknamige roman uit 1862 van Victor Hugo, weggeblazen toen een kanonskogel de barricade waarop hij stond aan gort schoot.

Als stuntman is Roeten gespecialiseerd in ‘alles met het lichaam’: vechten – al dan niet met zwaarden –, dieptevallen, aangereden worden, in brand staan, noem maar op. In dat laatste geval zijn er twee varianten. ‘Bij een ‘half burn’ staat bijvoorbeeld alleen je arm in de fik, waarbij je het gezicht nog kunt zien. Dat krijg je voor elkaar met verschillende soorten kleding, verschillende soorten koelingsgels en natuurlijk brandstof. Bij een ‘full burn’ staat het hele lichaam, inclusief gezicht, in brand. Voor het gezicht werken we in dat geval met maskers.’

Veel karate

Stunts met auto’s voert de Nederlander niet zelf uit – daarin zijn weer andere stuntmannen gespecialiseerd. ‘Dat zijn jongens die van jongs af aan veel auto hebben gereden en daar grote affiniteit mee hebben. Ze rijden ontzettend goed, daar kan ik me niet aan meten en dat ga je ook nooit meer inhalen. Ik heb van jongs af aan bijvoorbeeld veel karate beoefend en later kwam daar ook tricking bij. Dat is een sport uit de Verenigde Staten waarbij je salto’s combineert met vechtsporten. Daarnaast heb ik ook ervaring met turnen, schoonspringen, klimmen en duiken.’

Roeten durft niet te zeggen hoelang digitale technologie en de stuntman van vlees en bloed nog vreedzaam hand in hand gaan. ‘Als er nu vijftig stuntmensen op de set rondlopen, ligt dat aantal over een paar jaar waarschijnlijk een stuk lager. Maar het gevoel dat mijn baan door digitale uitvindingen gevaar loopt, heb ik niet. Dat komt ook doordat de meeste bekende acteurs echt niet met een explosie in hun nek van de derde verdieping af springen. Dat mogen ze contractueel gezien ook helemaal niet, want als er iets misgaat, kan het zakelijke verlies groot zijn. Dat Tom Cruise zijn eigen stunts doet is een van de weinige uitzonderingen. Dat kan alleen omdat hij naast acteur vaak ook producent is van de films waarin hij speelt.’

'Het publiek wil graag échte halsbrekende toeren zien en filmmakers lijken zich dat gelukkig weer een beetje te realiseren'

Ondanks de overwinning van scenarioschrijvers en auteurs op kunstmatige intelligentie, denkt onderzoeker Hassler-Forest dat de filmindustrie zal blijven proberen te beknibbelen op menselijke arbeid. ‘Maar de industrie zal daarbij keer op keer tegen een muur aan lopen. Voorbij een bepaald punt kun je scenarioschrijvers en acteurs niet vervangen en zo is het ook voor de stuntman.’

Hoe dan ook is het een kwestie van tijd voordat digitale technologie in staat zou kunnen zijn om de boel helemaal over te nemen. ‘Maar dat moeten we niet willen. Het hele punt van creativiteit is dat een mens van vlees en bloed iets heeft gemaakt. Als dat niet meer het geval is, worden films een soort curiositeit. Het zijn dan meer een soort videogames die we niet bespelen, maar bekijken. Het publiek wil graag échte halsbrekende toeren zien en filmmakers lijken zich dat gelukkig weer een beetje te realiseren.’

Zelfs Marvel, dat zich bij het maken van films doorgaans overdreven vastklampt aan digitale technologie, lijkt de boodschap te hebben begrepen. ‘Het bedrijf is in crisis geraakt omdat er een soort oververzadiging is van franchisefilms vol digitaal spektakel,’ sluit Hassler-Forest af. ‘Er is zo’n druk op de productie gezet dat de kwaliteit van de films is afgenomen. En waar zette het bedrijf met Deadpool & Wolverine, de film die Marvel afgelopen zomer zo’n beetje moest redden, op in als hoofdattractie? Niet op allerlei digitale hoogstandjes, maar op twee grote acteurs, Ryan Reynolds en Hugh Jackman, en echte stunts.’

Voorlopig hoeft de stuntman van vlees en bloed de straat dus niet op. Niet om te protesteren tegen kunstmatige intelligentie en ook niet omdat hij om werk verlegen zit.