Lilian Marijnissen (SP): ‘We moeten van de Rutte­-doctrine naar de SP­-mentaliteit’

Dit is het ideale Nederland van Lilian Marijnissen (SP)

‘Ons doel is Nederland eerlijker maken. Dus de tweedeling aanpakken. Die tweedeling zie je in de economie, met de gedachte van trickle down: als het maar goed gaat met de bedrijven en rijken, gaat het goed met alle mensen. Dat idee is failliet. Onderzoek van de Rabobank heeft uitgewezen dat de reële inkomens van mensen niet vooruit zijn gegaan, terwijl de winsten van bedrijven door het dak zijn gegaan.

Die tweedeling zie je ook in de vermogens: 10 procent van de Nederlanders bezit twee derde van al het vermogen. Die oneerlijkheid willen we aanpakken. Dus moet de winstbelasting voor bedrijven omhoog aan de ene kant, en het minimumloon aan de andere kant. Als je dat laatste doet, dus de bodem opkrikt, stuwt dat álle lonen omhoog.

‘Ons doel is Nederland eerlijker maken. Dus de tweedeling aanpakken’

Maar die tweedeling moet ook aangepakt worden in het onderwijs. Op Radio 1 hoorde je laatst de hele tijd een irritant spotje met de boodschap: “Wilt u ook het beste uit uw kind halen? Kies dan voor particulier onderwijs.” Hartstikke leuk als je 3000 euro in de maand kunt betalen, maar de meeste mensen kunnen dat niet en hún kinderen zitten gewoon in een volle klas.

Die tweedeling moet eveneens worden aangepakt in de zorg. Je hebt fantastische zorgboerderijen waar je vader en moeder naar toe kunnen als ze beginnen te dementeren, en waar ze excellente zorg en persoonlijke aandacht krijgen. Als je een paar duizend euro per maand kunt aftikken. Kun je dat niet, zoals de meeste mensen, dan staan je ouders gewoon op een wachtlijst voor het verpleeghuis op de hoek waar de werkdruk teringhoog is en de zorgverleners de benen onder hun kont vandaan rennen.

‘We zijn nu bezig met een meldpunt voor de UWV en de bijstand, en daar komen veel mel­dingen binnen die verrekte veel lijken op de toeslagen­ affaire’

Veiligheid: zelfde verhaal. Je ziet in rijke wijken steeds meer particuliere beveiligingsbedrijven. Die mensen wonen wel veilig, ja. Maar in de gewone wijken, daar is het politiebureau uit de buurt verdwenen.

Kortom, die tweedeling loopt door alle sectoren van onze samenleving, waar alles een markt is geworden.’

In wisselende onderlinge verhoudingen staan de drie linkse partijen al een tijdlang rond de dertig zetels in de peilingen. De PvdA haalde ooit in haar eentje 52 zetels, de SP had in 2006 zelf al 25 zetels. Terwijl veel linkse thema’s – doorgeschoten marktwerking in onder meer de zorg, een betere bescherming van werknemers in een flex-economie, financiële waardering voor leraren en zorgpersoneel – een prominente rol spelen in de maatschappelijke discussie, en zijn overgenomen in programma’s van niet-linkse partijen en in de woordkeuze van onze liberale premier. En toch kan links dat al tijden niet verzilveren, en zoals het er nu naar uitziet deze keer opnieuw niet. Hoe komt dat?

Diepe zucht. ‘Ja, precies dit wordt de uitdaging voor ons in de campagne. De conclusie is dat het geen automatisme is dat als steeds meer partijen onze ideeën overnemen, al is het alleen maar in woorden, dat wij dan groeien. Zoals het ook geen automatisme was, zoals mensen vroeger weleens dachten, dat wij ervan profiteerden als het slecht ging met de PvdA. Uiteindelijk moeten we voorkomen dat het zal gaan tussen de ene rechtse consultant, Rutte, en de andere rechtse consultant, Hoekstra. Alleen een sterke SP is de garantie dat er werkelijk iets gaat veranderen. Die twee rechtse consultants zullen anders gewoon gezellig samen in het bootje stappen en lekker verder varen. Rutte is sluw, slim en pragmatisch genoeg om zijn toon, woordkeuze en taal aan te passen, hij snapt dondersgoed dat de samenleving wel klaar is met zijn neoliberale verhaal over winsten boven alles.

Ons punt is: deze crisis, daar moeten we zo goed mogelijk uitkomen, jazeker. Maar dadelijk hebben we een gevaccineerde samenleving en komt dé vraag voor het volgende kabinet: wie gaat de rekening van deze crisis betalen? En dan komt het erop aan. Maken we dan weer dezelfde fout die ook de PvdA in hun kabinet met Rutte heeft gemaakt, toen de verzorgingstehuizen werden gesloten, de sociale werkplaatsen werden afgebroken en de verhuurdersheffing werd ingesteld, wat een aanval op betaalbare huizen inhield? Na de vorige crisis was het de publieke sector die moest bloeden. Toen werden de mensen in de zorg en het onderwijs op de nullijn gezet, precies de reden dat ze nu zo’n loonachterstand hebben. Voor de coronacrisis zagen we al dat het Malieveld opnieuw moest worden ingezaaid, zoveel acties werden er gevoerd. Ik was bij het ziekenhuis in Den Haag bij de eerste Nederlandse nationale staking in een ziekenhuis ooit. Ik heb me zelf jarenlang bij de FNV beziggehouden met de zorg-cao’s, dus ik weet dat die mensen niet gauw gaan staken, die laten hun patiënten niet in de steek. Dat ze dat nu eindelijk deden, zegt zóveel. Over hoeveel woede er zit: hallo, nu zijn wij eindelijk eens aan de beurt? Er hebben onder het vorige kabinet zo’n 77.000 mensen in de zorg hun baan verloren. 77.000! Dat zijn er meer dan tijdens de mijnsluiting. Die werd landelijk op televisie aangekondigd door Joop den Uyl, dat was een nationale ramp. En dit was gewoon beleid. En nu kunnen we wel janken, want nu hebben we personeelstekorten in de zorg en hebben we die mensen heel hard nodig.’

Mark Rutte gaat vooralsnog opnieuw fluitend richting finish. Wat moet zelfs jij tandenknarsend toegeven dat de man kennelijk toch heel goed doet?

‘Tsja.’ Lachend: ‘Nou ja. Ten eerste: het is bijzonder hoe hij het ook in deze crisistijd gewoon volhoudt met alles dat op hem afkomt, dag in dag uit, al tien jaar lang. De energie waarmee hij dat doet, maakt hem nog steeds bijzonder. Na die tien jaar heb ik wel een lijst van dingen die ik anders zou willen, maar veel mensen redeneren nu midden in een dikke crisis ook vanuit het idee: ik weet in ieder geval wat ik aan hem heb. Snap ik. Maar de verkiezingen gaan over de kómende vier jaar. Dus ze moeten ook gaan over je plannen voor het land. Over betaalbaar wonen, over armoede onder kinderen aanpakken, over de bureaucratie in de zorg. En dus ook over de vraag of de mensen die die problemen hebben gecreëerd, wel de mensen zijn die je moet vragen die problemen op te lossen.’

Jullie Kamerlid Renske Leijten is samen met CDA-collega Pieter Omtzigt het gezicht geworden van het ontmaskeren van een overheid die mensenwerk volledig uit het oog is verloren, zelf de rechtspositie van mensen schendt, discrimineert op af komst en eigenlijk een soort monster is geworden. Wat is de grote les uit de toeslagenaffaire?

‘Dat zijn er vele, op vele fronten. De menselijke maat is weg. Het contact tussen mensen en hun overheid is weg. Hoezo kun je niet gewoon met je mappen vol papieren een kantoor binnenlopen en zeggen: ik heb een probleem, kunnen jullie me helpen? Dat contact is verdwenen. Zoals ook het politiebureau weg is uit je wijk, zoals je zorgverzekeraar een keuzemenu is geworden. Die afstand is enorm geworden. Naast de rechtsstaat is ook de rechtsspraak met voeten getreden, waardoor mensen hun recht niet konden halen. Wat betekent dat onrecht blijft bestaan. En dan heb ik het nog niet over de foute risicomodellen, en over hoe gestoord de Nederlandse overheid te werk gaat met het inhuren van consultancybureaus. Slechts een paar honderd ouders hebben nu hulp gekregen, maar tegelijk is er voor miljoenen en miljoenen de afgelopen tijd naar consultants gegaan.

‘Ik vind het oprecht ontroerend om de beelden uit Den Bosch te zien, waar mensen met bezems de ochtend na de rellen weer samen de schouders onder hun stad zetten’

We moeten van de Rutte-doctrine naar de SP-mentaliteit, als ik zo onbescheiden mag zijn. Als wij geen meldpunt hadden ingesteld, en geen gratis lokale juridische hulpdiensten hadden gehad, was niet zo scherp aan het licht gekomen dat het hier niet gaat om een serie incidenten, maar om een systeemfout. Zo moet je, vind ik, volksvertegenwoordiger zijn: met mensen optrekken als er iets fout blijkt, en dan gaan spitten. Vroeger werd daar in de Kamer weleens op neergekeken: heb je de SP weer met een zwartboek. We zijn nu bezig met een meldpunt voor de UWV en de bijstand, en daar komen veel meldingen binnen die verrekte veel lijken op de toeslagenaffaire.’

Nu kwamen de scherpere maatregelen tegen fraude die leidden tot deze affaire ook niet uit de lucht vallen. Daar ging de beruchte Bulgarenfraude aan vooraf. Het gevoel is op dit moment dat een overheid coulanter moet zijn en niet altijd meteen moet uitgaan van slechte intenties. Moet je dan ook bereid zijn meer fraude van kwaadwillenden te accepteren?

‘Er is wat mij betreft een verschil tussen fraude aanpakken – dat wil iedereen – en georganiseerd wantrouwen. Je wilt toch geen overheid, zoals nu gebeurt, die in jouw keukenkastjes komt checken of daar geen A-merk tussen staat, en die meteen gaat straffen als je moeder met een tas vol boodschappen voor de deur staat? Opnieuw: die menselijke maat terugbrengen. En niet je hele systeem inrichten op basis van wantrouwen, omdat je eigenlijk een fraudeur bent als je hulp van de overheid nodig hebt, tenzij je kunt aantonen dat je dat níet bent.’

Jij was als kind al bekend, omdat je op een affiche stond van de SP, op de fiets bij je vader Jan, toen nog met een snor. Bij een vader die zijn minderjarige dochtertje inzet voor de verkiezingen denk je niet meteen aan een vader die jou veel opties gaf om niet-politiek actief te worden voor de SP. In hoeverre is het gesprek dat we nu voeren met jou als lijsttrekker het resultaat van een werkelijk vrije keuze?

‘Haha. Het zal je verrassen: aanvankelijk stond hij helemaal niet te juichen toen ik als 18-jarige als jongste raadslid van Nederland in Oss de gemeenteraad in ging. En ook niet toen ik later de overstap naar Den Haag maakte. Eerder het tegenovergestelde: me voorhouden dat dat altijd nog een keer kon, herhalen dat dit heel veel van je vergt, en me vragen of ik het echt wel zeker wist. Ik lees nog steeds weleens aannames over gesprekken die wij zouden voeren aan de keukentafel in Oss, en die vind ik hilarisch, want hij bemoeit zich ongevraagd echt helemaal nergens mee, hij doet ook niks meer voor de partij, maar is altijd bereid te adviseren. Als hij iets niet wil, is het mij voor de voeten lopen of daar ook maar de schijn van wekken.

‘We moeten voorko­men dat het uit­ eindelijk zal gaan tussen de ene rechtse consul­tant, Rutte, en de andere rechtse consul­tant, Hoekstra’

Ik kom natuurlijk wel echt uit een SP-gezin: mijn moeder is raadslid en wethouder geweest in Oss. Tijdens mijn jonge jaren heb ik eigenlijk meer van haar opgestoken, ook omdat mijn pa altijd op pad was voor de SP. Wat ik heel inspirerend vond, is dat ze zich samen met andere moeders heeft ingezet voor een speeltuin in Oss. De gemeente wilde daar geen geld in steken, toen dacht ze: dan gaan we het zelf regelen. Twee jaar lang is ze elke avond langs de deuren gegaan in Oss, om geld op te halen en vrijwilligers te verzamelen. Met iets van honderd vrijwilligers hebben ze uiteindelijk zelf een gigantische speeltuin gebouwd. Dat is ook socialisme: zelf je handen uit je mouwen steken. Die speeltuin staat er nu al 25 jaar en is echt door en voor de Ossenaren gebouwd. Ik kreeg natuurlijk ook mee dat mijn vader goed zijn zegje deed in Den Haag, maar als kind vond ik het geweldig dat mijn moeder onze speeltuin samen met anderen had gebouwd, door zich daar na haar werk in de avonduren voor in te zetten.’

Net als Forum voor Democratie hebben jullie gemerkt dat jongeren vaak iets radicaler zijn dan volwassenen...

‘Haha. Ja.’

..en dus hebben jullie als SP nu een nogal hoog opgelopen conflict met jullie eigen jongerenorganisatie ROOD.

‘Ik begrijp dat je ernaar vraagt, maar ik leid de fractie, hè, niet de partijorganisatie.’

Maar je bent wel de partijleider.

‘Klopt, maar we hebben ook een voorzitter, een partijbestuur, een partijraad, en die hebben samen een commissie ingesteld die eerst eens rustig gaat bekijken wat er precies aan de hand is, hoe het zover heeft kunnen komen en wat we kunnen doen om het op te lossen. Ik vind het verstandig om die commissie eerst haar werk te laten doen.’

Het verwijt van de SP richting ROOD is dat ze op cruciale plekken ‘zolderkamercommunisten’ hebben neergezet. Dat is best een opvallend verwijt, want de SP is voortgekomen uit de Kommunistiese Partij Nederland/Marxisties Leninisties, van onder meer een jongere die Jan Marijnissen heette. Jullie zijn ooit gemáákt door zolderkamercommunisten.

‘Nou... Dat deden ze wel samen met mensen, in de fabrieken en tijdens acties. Maar goed, het is nu even wat het is, voor nu wachten we even de commissie af.’

Hoe graag willen jullie regeren?

‘Vanzelfsprekend graag, want we willen Nederland veranderen.’

Vandaar jullie stem vóór de Stikstofwet, als bewijs van goed gedrag?

‘Nee, dat deden wij om de woningbouw uit het slop te trekken. Het is totaal onverantwoord dat er al een hele tijd niet werd gebouwd. Er is geen betaalbaar huis meer te vinden, huren exploderen, jongeren moeten gedwongen bij hun ouders blijven wonen: hoe kun je dan maanden zonder enige bouwactiviteiten uitleggen aan mensen die op zoek zijn naar een huis? Te belangrijk om nog maanden te laten liggen, bovendien wisten we ook nog de stikstofnormen bij te stellen. Puur op de inhoud dus: goed voor de natuur, goed voor de woningbouw.

En ook in een regering willen we fundamentele verschillen kunnen maken, als linksbuiten van het Nederlands parlement. Maar jarenlang was hier in Den Haag het neoliberalisme totaal dominant, dus toen hadden wij niks te zoeken in een kabinet. Maar inmiddels heeft zelfs de VVD het over de rafelranden van het kapitalisme en willen ze ook het minimumloon verhogen. Ik lees veel herkenbare ideeën terug in de verkiezingsprogramma’s van anderen, die gaan opeens ook over de markt uit de zorg. Wij zijn jarenlang als Gekkie Henkie neergezet met onze plannen voor een nationaal zorgfonds.’

Is het dan lastig om niet steeds ‘told you so!’ te zeggen?

‘Voor mij niet zo, voor mijn voorgangers is het soms wel dubbel, merk ik. Dat snap ik ook wel. Agnes Kant is totaal verguisd vanwege haar strijd tegen de marktwerking in de zorg. Zij is daar echt een voortrekker in geweest. Ze is voor gek verklaard, jarenlang, en nu ziet ze dat diezelfde partijen haar visie nu eindelijk overnemen.’

Zijn ‘links’ en ‘rechts’ nog bruikbare etiketten?

‘Dat onderscheid is wel wat op de helling gegaan. Neem arbeidsmigratie. Wij willen dat al jaren reguleren, vanuit de sociaaleconomische analyse: dit is een feestje voor de werkgevers, de werknemers worden tegen elkaar uitgespeeld onder het mom van vrijheid, blijheid. Een socialist weet: de vrije markt moet je reguleren. Anders krijg je het recht van de sterkste, en dat zie je bij arbeidsmigratie dan ook: grote bedrijven profiteren terwijl arbeidsmigranten worden weggestopt in containers. Andere linkse partijen vielen ons aanvankelijk aan op dat standpunt. Terwijl wij hier zitten te praten, staat ons Kamerlid Jasper van Dijk met het rechtse CDA samen een initiatiefvoorstel te verdedigen voor de sociale werkplaatsen, die ooit door de linkse PvdA zijn gesloten. Onlangs heeft ons Kamerlid Ronald van Raak met succes het correctief referendum in de Eerste Kamer binnengesleept, waar GroenLinks en de PvdA tegen stemden, maar de PVV en FvD voor. Dus nee, niet alles is nog even eenduidig.’

Was je net zo enthousiast als SP-burgemeester Emile Roemer over harde kern voetbalfans die zich aanboden om hun stad te verdedigen?

‘Emile zei dat ze het goed bedoelen en dat hij het enorm waardeert dat ze betrokkenheid laten zien, maar hij zei ook heel duidelijk dat het niet de bedoeling is dat ze handhavende taken krijgen. En volgens mij is het ook netjes gegaan, en hebben ze zich ook aan de avondklok gehouden. Ik vind het oprecht ontroerend om de beelden uit Den Bosch te zien, waar mensen met bezems de ochtend na de rellen weer samen de schouders onder hun stad zetten.’

‘Je wilt toch geen overheid die meteen gaat straffen als je moeder met een tas vol boodschappen voor de deur staat?’

Premier Rutte stelde dat hij geen behoefte heeft aan ‘sociologische’ verklaringen voor het relgedrag.

‘Daar hebben we hem in het debat ook op aangesproken. Voor de korte termijn: relschoppers pak je aan, en ze dienen de rekening te krijgen. Maar het willen begrijpen van gedrag is iets anders dan begrip hebben voor gedrag, in de zin van: het goed vinden. Ik denk dat het verschillende groepen waren. Idiote relschoppers, meelopers, mensen die boos zijn over het coronabeleid, teleurgestelde jongeren die zonder perspectief in een klotewijk wonen, en dat allemaal samen, in welke verhouding dan ook. Nu geldt ‘kappen met die onzin’, maar op langere termijn wil je toch ook leren hoe je dit kunt voorkomen?’

De verkiezingscampagne lijkt nog niet begonnen. Heb je wel een beetje campagnegevoel?

‘Politiek gezien gaat het alleen maar over corona, logisch ook: we zitten midden in een crisis. De vraag is of corona alles zal blijven overvleugelen. En voor ons is het extra lastig: wij zijn een partij die de straat op gaat, die bij mensen langs komt, dus het advies “blijf thuis” is dan natuurlijk lastig, wij zijn juist goed in contact maken, dat zit in ons dna. Aan de deur heb je een gesprek met mensen, dat is wat wij doen en wat ons voedt. Daarom investeren we in een belteam: telefonisch heb je tenminste nog een beetje contact met mensen. Veel van de online alternatieven zijn vooral een kwestie van zenden. Alleen dat al maakt dit voor ons rare verkiezingen.’

CV

JEUGD

Lilian Marijnissen (11 juli 1985) is de dochter van voormalig SP-partijleider Jan Marijnissen, de man die de partij in 1994 voor het eerst in haar bestaan naar de Kamer loodste. Moeder Mari-Anne werkte tot haar pensioen in het onderwijs en was een tijdlang wethouder Jeugd en Cultuur in Oss.

POLITIEK

Lilian studeerde politicologie in Nijmegen en Amsterdam en kwam na de verkiezingen van 23 maart 2017 in de Kamer. In december van datzelfde jaar volgde zij Emile Roemer op als fractievoorzitter.

EN VERDER

Marijnissen werd in 2002 met voorkeursstemmen gekozen in de gemeenteraad van Oss maar kon haar zetel toen nog niet innemen, omdat ze pas zestien was. Een jaar later werd ze alsnog raadslid.