‘Dit is pas het begin’

‘Dit is pas het begin,’ zegt de 59-jarige Stewart Poths. In een kraampje langs de kant van de weg verkoopt hij Trump-merchandise in een buitenwijk van Portland, Oregon: vlaggen met ‘Trump 2024’ erop, petten en stickers. ‘Sinds de verkiezingen zijn de mensen juist feller geworden in hun politieke voorkeur. Veel klanten geloven dat de toekomst op het spel staat.’

Nu Donald Trump de Amerikaanse verkiezingen heeft verloren – of, zoals zijn supporters zeggen: nu de verkiezingswinst van hem is gestolen – is de grote vraag wat er de komende jaren zal gebeuren met de beweging die hij op de been heeft gekregen onder de noemer Make America Great Again (MAGA).

Wat Stewart Poths betreft, is het allang duidelijk. Afgelopen weken merkt hij dat klanten juist om de grotere Trump-vlaggen vragen, liever twee dan één meter. Ze planten die in hun voortuin, zeggen ze, om Democratisch gezinde buurtgenoten uit te dagen. Terwijl hij praat, wordt er getoeterd – het venster draait open: ‘Trump twenty-twentyfour!’ Poths lacht. ‘Trump was ons moment: hij was de eerste politicus die werkelijk probeerde de gevestigde macht te breken.’

Waar Poths in Oregon of in het noorden van Californië ook zijn stalletje opzet, wordt het een verzamelpunt van gelijkgezinden, vertelt hij. Hoewel hij net zo vaak boze anti-Trumpers krijgt die proberen hem met geweld van zijn plek te drijven. ‘Ze bellen de supermarkt of winkel waar ik voor sta, of er komt iemand volledig in het zwart gekleed mij intimideren en klanten wegduwen. Er zijn jongeren geweest die een mes trokken. Ik denk dat er binnenkort een ziekte aan het handboek voor de psychiatrie wordt toegevoegd. Het Trump-derangement syndrom (Trump-ontwrichtingssyndroom). Ik zie normaal ogende mensen in een dure auto, die zakken hondenpoep naar mijn kraampje gooien of me keihard uitschelden.’

Een paar weken na zijn vertrek uit het Witte Huis verscheen Trump alweer ten tonele. Bij een conservatieve bijeenkomst, de CPAC in Florida, sprak hij een menigte toe. Hij beloofde dat de Republikeinse partij als één geheel stevig terug zou slaan. Hij bekritiseerde uitgebreid het beleid van Joe Biden, en brak daarmee met de traditie dat voormalig presidenten in eerste instantie afzijdig blijven van de politiek. Tegenover een publiek dat ‘jij hebt gewonnen’ blèrde, suggereerde hij terug te komen in 2024 en ‘...een derde keer te winnen’. Eigenlijk wisten we het al. Dat Donald Trump de verkiezingen verloor, betekende niet dat hij uit de politieke arena zou verdwijnen. Een man die vier jaar zo in het centrum van de belangstelling van de wereld stond, iemand waarvan tientallen miljoenen Amerikanen geloven dat hij hun laatste redding was tegenover een golf van wat zij ontwrichtende Democratische ellende en semi-communistisch gedachtegoed noemen, nee, zo iemand kan niet zomaar verdwijnen.
Sinds de speech beginnen her en der in het land de vlaggen en borden met ‘Trump 2024’ te verschijnen, terwijl Trump geregeld inbelt bij zenders als Fox News om zijn mening over van alles te geven. Hoezeer veel Amerikanen ook zouden willen dat de Trump-saga voorbij is, zodat het land weer rust kan vinden, ziet het er steeds meer naar uit dat Poths gelijk krijgt: mogelijk is dit werkelijk pas het begin.

Proteststad

De staat Oregon is een speciaal geval. De grootste stad, Portland, is sinds de dood van George Floyd onder de knie van een politieagent brandpunt van hevige linkse protesten, die ook na de komst van Joe Biden in het Witte Huis niet ophielden. Overdag lopen demonstranten op straat in vreedzame Black Lives Matter-marsen, ’s avonds slaan zwartgeklede antifa-demonstranten regelmatig winkelruiten kapot in het centrum. Zij zoeken de confrontatie met Trump-aanhangers, Proud Boys en andere militieleden die vanuit de landelijke omgeving naar de stad komen. Wie een Trump-vlag vanuit de pick-up heeft wapperen, riskeert een steen door de ruit. Het is koren op de molen van rechtse zenders als Fox News of OANN, voor wie de beelden van vernieling symbool staan voor de teloorgang van Amerika onder Joe Biden.

Bij een protest voor het federale gerechtsgebouw in Portland op een doordeweekse avond treffen we tussen de Antifa-demonstranten een 26-jarige jongen in een camouflagepak, inclusief helm en wapengordel. Vooral opmerkelijk is zijn sjaal, met de Hawaïpatronen van de Boogaloo Bois – een nihilistische internetbeweging die soms nog het meest lijkt op een tot leven gekomen meme. Hun grootste gemeenschappelijke doel is om de VS in een burgeroorlog te storten, die volgens hen onvermijdelijk is en daarom beter zo snel mogelijk moet worden uitgevochten.

Deze jongen, die zichzelf Cowboy Bebop noemt, vertelt dat hij protesteert tegen de federale politie. Volgens hem gelooft de Boogaloo-beweging niet in de concentratie van macht in Washington DC en zien zij liever een kleinere overheid. Het is een anti-overheidssentiment waarin de Boogaloos en de linkse demonstranten elkaar vinden, waardoor het volgens hem helemaal niet vreemd is dat hij hier tussen de antifascisten staat.

Volgens Bebop zagen de Boogaloo Bois in Trump een nuttige pion: hij was een buitenstaander in de politiek, die de onzichtbare macht wilde breken. ‘De beweging steunde hem omdat ze hoopten dat hij chaos zou brengen, waarmee ruimte zou ontstaan voor revolutie. Maar we hebben ons vergist. Het bleek dat Trump voor zijn presidentschap simpelweg nog geen connecties in Washington DC had. Na vier jaar regeren is dat wel het geval en blijkt hij hetzelfde als alle andere presidenten.’

Bebop betwijfelt dan ook dat Trump in 2024 de steun krijgt van de Boogaloos. ‘Online denken sommigen daar misschien anders over. Maar voor veel mensen die alleen online zitten, geldt dat die gewoon eens vaker de deur uit moeten. Actief zijn in je gemeenschap, eens vrijwilligerswerk doen. Dan begrijp je ook beter waarvoor we uiteindelijk strijden. En dat zal Trump niet verwezenlijken.’

Dat Bebop dit zegt, is niet helemaal opmerkelijk. In het verleden hebben vaker Boogaloo-leden afstand genomen van Trump, naarmate zijn periode in het Witte Huis vorderde. In hun beweging zit een sfeer van anarchie en een afkeer van de macht, terwijl Trump juist ook zeer overtuigd de Republikeinse waarden van wet en ordehandhaving omhelsde.

Randgroeperingen

Voor Trump maakt het wel veel uit: het interessante van zijn opkomst was juist dat hij bewegingen die zich langs de randen van de Republikeinse partij bevonden bij elkaar wist te brengen. Van de als militairen geklede burgermilities tot neo-nazistische extreemrechtse clubs, van vrijheidminnende onafhankelijke stemmers tot paranoïde complotdenkers en andere recent opgerichte anti-overheidsbewegingen als de Three Percenters. Als Trump werkelijk een kans wil maken in 2024, zal hij opnieuw al die randgroeperingen achter zich moeten krijgen. Maar zal hem dat werkelijk lukken? Vanuit Virginia mailt Beefy Clay, een zelfverklaarde Proud Boy, dat hij vindt dat Trump hen verraden heeft. ‘Als hij werkelijk het moeras in DC had leeggepompt zoals beloofd, dan zou hij onze steun hebben. Maar hij heeft gigantisch gefaald.’

Beefy ontmoette ik na de bestorming van het Capitool in DC, op een pro-wapenmars in de stad Richmond in Virginia. Met een handpistool losjes in zijn broek gestoken, liep hij in het kenmerkende zwart met geel van de Proud Boys – een beweging die via het hameren op een gevoel van trots een zeer nationalistische boodschap verkondigt, waarin de Verenigde Staten superieur zijn aan de rest van de wereld. Beefy was erbij op 6 januari bij de bestorming van het Capitool en stelde dat ze nooit het gebouw meer hadden moeten verlaten. Dit was de kans om Amerika ‘terug te nemen’.

Nu we via de mail contact hebben, benadrukt hij niet namens de Proud Boys te spreken als het gaat om 2024, maar dat hij persoonlijk niet gelooft dat Trump zijn beloftes nog waarmaakt.

‘Amerika is voorbij, we zijn intussen niet meer het land van de vrije kapitalist en de entrepreneur. We zijn een land dat slaafs onze politici dient. Ik geloof niet meer dat Trump de kruistocht tegen dit systeem zal leiden.’

Trump was ons moment: hij was de eerste politicus die werkelijk probeerde de gevestigde macht te breken

Maar ook al gelooft Beefy niet dat de Proud Boys nog iets te halen hebben bij Trump, kijkt hij er wel naar uit dat die zich weer verkiesbaar stelt.

‘Gewoon om de liberals af te zeiken en hen te kwetsen. De Democraten zijn doodsbang voor hem. Daarom wilden ze hem voor een tweede keer door de impeachmentprocedure halen. En ik denk dat hij toch een goede kans maakt, met zijn America First-boodschap.’

Een dag rijden van Portland naar het zuiden, via de Interstate 5 over de besneeuwde Siskiyou-bergpas, kom je uit bij Sacramento – de hoofdstad van Californië. Het is een uitgestrekte stad van fastfoodketens en torenflats vol kantoren, zoals veel Amerikaanse steden aangelegd op een gelijkmatig raster van straten. In het Republikeinse hoofdkantoor treffen we de goedlachse 66-jarige Al Kitay, een van de vele Trump-minnende Republikeinen die nog altijd volledig achter hun voorman staan. Hier op kantoor mag hij niet veel zeggen, aangezien alleen de voorzitter voorgekauwde politieke statements mag komen geven, maar Kitay spreekt graag eens af. Enkele dagen later zitten we aan een tafeltje in het Aviators Restaurant op een klein lokaal vliegveldje, waar tijdens een ontbijt van koffie en eieren met spek achter het raam telkens Cessna-achtige propellervliegtuigjes opstijgen. Kitay komt hier graag, omdat ze tijdens de pandemie open zijn gebleven en niet moeilijk doen over mondkapjes. ‘Een aantal bedrijven is aan mij een vaste klant verloren door dat mondkapjesbeleid,’ moppert Kitay, die tot nog toe nog geen eigen mondkapje heeft gehad. En dat is gelijk waar de grote winst van Trump zit als je met Republikeinen spreekt. Hij noemde dokter Fauci (de lokale Jaap van Dissel) een ‘idioot’ en verzette zich tegen het opleggen van strenge coronamaatregelen. Gevolg is dat de maatregelen volledig zijn gepolitiseerd – de Democraten herken je gelijk aan het trouw dragen van mondkapjes. ‘Kijk, als Trump zegt dat hij niet weggaat, dan geloof ik dat,’ zegt Kitay. ‘Tot nog toe heeft hij al zijn beloftes geprobeerd waar te maken, wat natuurlijk niet altijd lukte door tegenwerking van Democraten of anti-Trump-Republikeinen.’

Als het aan Kitay ligt, wacht hij af wat Trump precies zal doen. Of dat nu achter de schermen is, of vol in de belangstelling. ‘Het is aan hem op welke manier hij het meeste effect denkt te sorteren. Maar een politieke invloed zal hij zonder twijfel blijven.’

Vrijheid, wapens en God

Naarmate je oostelijk rijdt en verder van Californië af komt, kleurt het politieke landschap steeds meer rood van de Republikeinen. Nevada is nog redelijk Democratisch blauw door onder meer de invloed van Mexicaanse gastarbeiders en geëmigreerde Californians, maar eenmaal de zoutvlakte over in Utah begint het door en door rode Republikeinse hartland. Hier zijn de kernwoorden: vrijheid, wapens en God.

Het lijkt misschien geen voor de hand liggende combinatie: geloven in de religie van het toekeren van de andere wang en tegelijk een machinegeweer bezitten. Maar voor de 21-jarige Christian Calderon is die combinatie zijn leven: doordeweeks werkt hij als verkoper in een wapenwinkel in Salt Lake City, op zondag gaat hij naar de diensten van de Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen – ofwel de Mormoonse kerk, waarvan het hoofdkwartier hier is gevestigd sinds halverwege de 19de eeuw.

Staand voor een wand vol semiautomatische geweren zegt Calderon: ‘We hebben wapens om onze vrijheid van religie te beschermen. Of onze familie of huis. Ik ben nooit in die situatie terechtgekomen, maar zo nodig zou ik de trekker overhalen. Dat verwacht God van ons: dat wij de eerste stap nemen, waarna hij ons verder over het juiste pad leidt.’

De wapenverkoper stemde op Trump vorig jaar. Diens beleid lag het dichtst bij zijn idealen: anti-abortus, pro-wapens, kleine overheid. ‘Maar als je het mij vraagt, hoop ik dat we een meer normale Republikein krijgen in 2024. Trump zaait te veel verdeeldheid tussen de mensen.’

Ook al stelt Calderon dat hij zijn eigen mening heeft gevormd ‘door onderzoek te doen’, ligt zijn argumentatie opmerkelijk dicht op de lijn van de Mormonen. Voor de kerk zijn God en de overleveringen van hun eerste profeet Joseph Smith uit de 19de eeuw leidend, in de politiek zoeken zij meestal naar een politicus die bruikbaar is om die doelen te verwezenlijken. Over het algemeen is dat de Republikeinse kandidaat, maar Trump was voor veel Mormonen toch een probleem: hij was te grofgebekt, te vrouwonvriendelijk, te veel uit op conflict.

Als hij werkelijk het moeras in DC had leeggepompt zoals beloofd, dan zou hij onze steun hebben. Maar hij heeft gigantisch gefaald

Mitt Romney, lid van de kerk en voormalig presidentskandidaat, zette in 2016 al de frontale aanval in op Trump door hem een ‘oneerlijke’ kandidaat te noemen. Hij verwoordde de twijfel die op veel plekken in religieus Amerika heerst: hoe ver moeten we meegaan met een kandidaat die weliswaar onze waarden in beleid voorstaat, maar niet in zijn speeches?

Dat desondanks veel Utahns volledig achter Trump staan, wordt wel duidelijk zodra we een aantal kilometer naar het zuiden rijden door de vallei van Salt Lake. In voorstadje Provo is een festival gaande voor ‘Patriotten en vrijheidslief hebbers’. Op een American footballveld naast een wijk van versgebouwde American Dream-woningen – vrijstaand met garage en twee auto’s voor de deur – komen een voor een de sprekers het podium op, om tegen de achtergrond van het nog besneeuwde Wasatch-gebergte hun woede over de Democraten te uiten en hun liefde voor Trump te verklaren.

Een van hen is Abraham Lincoln, de eerste Republikeinse president van de Verenigde Staten – althans, het is hem natuurlijk niet echt, want Lincoln werd in 1865 vermoord, enkele dagen nadat hij zich in een speech voor stemrecht voor de zwarte bevolking uitsprak. De Lincoln die spreekt, is de 60-jarige Brian Jenkins, een echte Utahn die zichzelf in het verleden tevergeefs verkiesbaar stelde voor de Senaat. ‘Trump was de eerste president in decennia die geen deel was van de aristocratie,’ zegt Jenkins zodra we met hem aan een picknickbankje hebben plaatsgenomen. Hij legt uit dat hij met de aristocratie de verborgen macht bedoelt, die volgens hem al eeuwen bestaat en Washington DC werkelijk beheerst – ook onder Republikeinse presidenten als de beide Bushes. ‘Trump trekt constant het masker van de aristocratie af, daarom is hij zo tegengewerkt.’

Jenkins schakelt in zijn rol als Lincoln en zegt met een zangerig licht zuidelijk accent: ‘In mijn tijd schreven de media ook al leugens over mij. Toen lag de macht van het geld in het diepe Zuiden, gesponsord door Engeland, omdat zij niet blij waren met de onafhankelijkheid van de republiek. Nu is de onzichtbare hand machtiger en moeilijker zichtbaar, maar bijvoorbeeld aanwezig in ieder huishouden zodra ze ’s ochtends hun televisies inschakelen op nieuwsnetwerken.’

Terug als zichzelf vertelt Jenkins dat hij via kennissen in de politiek heeft gehoord dat er mogelijk niet op 2024 gewacht hoeft te worden. Voor die tijd wordt Trump alsnog geïnstalleerd, zodra de onbewezen stemfraude alsnog zou worden bewezen. Terwijl we dit gesprek voeren, is één staat zuidelijker, in Arizona, een zoveelste hertelling gaande, georganiseerd door pro-Trump-groepen die nog steeds niet in de uitkomst van de verkiezingen willen geloven – hoewel vele tevergeefse hertellingen en talrijke rechtszaken vanwege gebrek aan bewijs zijn gestrand. ‘Dit draait om de vraag of wij nog wel een republiek hebben,’ stelt Jenkins. ‘We moeten wetten invoeren om het poststemmen aan banden te leggen en te verzekeren dat de verkiezingen in 2024 eerlijk verlopen.’ Zoals geregeld in Amerika, wordt de strijd tegen Biden als een soort eindstrijd beschreven, met apocalyptische visioenen als Trump niet terug aan de macht komt. ‘Dit gaat om vrijheid wereldwijd,’ bezweert Jenkins als zijn personage Lincoln.

Lady MAGA

Intussen komt een volgende spreker het podium op, de openlijk homoseksuele Ryan Woods. Deze inwoner van Utah is beter bekend als Lady MAGA, waarbij hij verkleed als blonde dame aan Trump-rally’s meedoet. Woods is een opmerkelijke verschijning hier in Provo – deze plaats komt ieder jaar uit de bus als de minst gemengde plaats in de VS, wat betekent dat men hier voornamelijk wit en gelovig is, en zich identificeert als hetero. Maar voor Woods’ toespraak wordt geklapt en gejuicht. ‘Iedereen denkt dat Trump-supporters allemaal racisten en homofoob zijn,’ zegt Woods achteraf. ‘Maar kijk om je heen, kijk hoeveel ze van me houden hier. Natuurlijk heb ik slechte ervaringen gehad, maar dat is echt maar een klein deel van de Trump-fans.’

Inderdaad wordt hij vrolijk gegroet en willen mensen met hem op de foto. De cynicus kan misschien links en rechts een opgetrokken wenkbrauw ontwaren zodra Woods even Britney Spears nadoet – I’m not that innocent – maar hij lijkt hier in het diepgelovige Provo wonderlijk goed te worden geaccepteerd. Zelf stelt hij juist meer moeite te hebben gehad met de LGBTQ-gemeenschap zelf. ‘Het is alsof ik twee keer uit de kast ben gekomen,’ zegt hij. ‘Eerst als homoseksueel, daarna als Trump-aanhanger. Zodra ik als Lady MAGA begon op te treden, werd ik uitgescholden. De LGBTQ-gemeenschap hier in Utah zei zelfs dat ik geëxcommuniceerd ben door hen. Alsof het om een religie ging.’

Ik hou van Donald Trump omdat hij deze beweging is begonnen en deze energie heeft losgemaakt. Maar er zijn veel patriotten die ook zonder hem door zullen gaan

Woods gelooft dat de MAGA-beweging ook los van Trump zal kunnen voortbestaan. Waar het Make America Great Again wat hem betreft voor staat, is het herleven van een gemeenschappelijke identiteit binnen het verdeelde Amerika. ‘Ik houd van Donald Trump omdat hij deze beweging is begonnen en deze energie heeft losgemaakt. Maar er zijn veel patriotten die ook zonder hem door zullen gaan.’

Pratend met Republikeinen wordt één ding duidelijk: wat Trump heeft losgemaakt is hier nog lang niet verdwenen. De Trump-fans zullen weer op hem stemmen, maar onder veel Republikeinen is er twijfel. Zij zijn van oudsher toch familiegericht en conservatief, waarbij beschaafd gedrag hoog in het vaandel staat. En dat is duidelijk waar de zwakte ligt voor Trump in 2024: als hij zowel de fringegroepen verliest als de meer gematigde Republikeinen, zal het moeilijk voor hem worden een nieuwe golf van Trumpisme te veroorzaken.

In het plaatsje Montpelier in de door en door conservatieve staat Idaho – waar je bij vrijwel ieder huis een Amerikaanse vlag ziet wapperen – verwoordt de 48-jarige Steve Hosier het staand op de veranda van zijn huis: ‘Persoonlijk hoop ik dat het in 2024 een sterker iemand wordt. Het liefst een kandidaat met een achtergrond als militair of een andere publieke functie. Ja, Trump was zakenman, en dat was goed. Maar hij had te veel onrust, hij heeft veel fouten gemaakt.’

Zijn buurvrouw, de 86-jarige Ann Lane, is het daarmee eens. Hoewel ze weer op Trump zou stemmen, mag hij zijn woorden best matigen.

‘Maar,’ zegt ze, ‘zijn beleid paste bij waarin wij geloven.’ En wat dat dan is, blijkt als Lane vertelt dat dit dorpje de afgelopen vijftig jaar amper veranderde. Lane kan van iedereen binnen een straal van vier straten de voornaam noemen, schept ze op. Dit is een wereld die leeft in een bubbel van de vorige eeuw, waarde grote geldsommen die Biden nu via steunpakketten de economie in pompt te veel klinken naar de communistische politiek van de vijand uit de toenmalige Koude Oorlog.

Verder rijdend door de vallei, waar links en rechts boerderijen liggen aan de voet van besneeuwde bergen en waar de vrije tijd wordt besteed aan jagen of vissen, zie je snel dat dit echt puur Republikeins land is. Een gebied waar de Amerikaanse droom voor het oprapen lijkt te liggen, voor mensen die hard werken en familiegericht zijn.

En dit is de plek die Trump nodig zal hebben in 2024. Maar het is echt nog de vraag of men hier voor een tweede keer massaal verliefd kan worden op een patserige vastgoedhandelaar uit New York, die een spoor van ex-vrouwen en affaires in zijn verleden heeft achtergelaten. Waar men hier vooral naar verlangt, is iemand die werkelijk Amerika weer groots kan maken: als baken van beschaving en hoop. En dan het liefst zonder al dat getwitter.