Rusland doet Benedetta in de ban: Paul Verhoevens grootste filmschandalen

Hoe creëer je maximale ophef met je film? Door een controversieel gebruik van religie, geweld of seks toe te passen. Niemand weet dat beter dan Paul Verhoeven, de aardsprovocateur die van shockeren zijn handelsmerk heeft gemaakt. In Benedetta is het opnieuw raak, met een lesbische relatie binnen een 17de-eeuwse kloosterorde.

En wanneer dan ook nog een Mariabeeld als dildo wordt gebruikt, tsja, dan zijn de poppen aan het dansen. Verhoeven speelt ondertussen de vermoorde onschuld, maar zal in zijn nopjes zijn met alle ophef. Niet voor niets zei hij toen niemand viel over zijn Hollywood-blockbuster Hollow Man: ‘Deze film had iedereen kunnen maken.’

Benedetta had alleen Paul Verhoeven kunnen maken. Sterke vrouwen die zich proberen te ontworstelen aan het patriarchaat en opkomen voor hun hun eigen lustbeleving: we zagen het eerder in Spetters, De Vierde Man en Basic Instinct. Benedetta is gebaseerd op het boek Immodest Acts: The Life of a Lesbian Nun in Renaissance Italy van Judith C. Brown. Daarin wordt verslag gedaan van het kerkelijk proces tegen abdis Benedetta Carlini, die beweerde visioenen van Christus te zien, maar in werkelijkheid een relatie had met een van haar nonnen. Brown vond een verrassend gedetailleerde bron waarin de non in kwestie, Bartolomea, verslag doet van haar seksuele ervaringen. Verhoeven daarover: ‘Bartolomea omschreef hoe ze elkaar likten. De klerk van de rechtbank was zo geschokt dat hij haar niet eens letterlijk durfde te citeren. Hij liet ruimtes open en kraste woorden door.’

Verhoeven en zijn scenarist David Birke besloten om Bartolomea niet het slachtoffer van Benedetta te maken, zoals ze zelf in haar proces beweerde, maar juist de verleidster. Een vrouw dus die zelf wel bepaalt wie haar sekspartner is. Daarmee staat ze in een lange traditie van Verhoeven-hel-dinnen. Zelf vindt de regisseur overigens niet dat hij geobsedeerd is door seks. Tegen NRC zei hij daarover in 2016: ‘Je moet mij niet vragen waarom er zoveel seks in mijn films zit, maar waarom andere regisseurs zo weinig seks in hun films doen. Met seks kun je iets uitdrukken wat je niet met woorden kunt uitdrukken, net als muziek, of schilderkunst. Wat je in de ogen ziet tijdens seks, dat is onzegbaar.’

Maar ook religie speelt in veel Verhoeven-films een prominente rol, zelfs al heb je dat soms niet meteen in de gaten. De regisseur noemde Robo- Cop ‘Jezus in Amerika’ en liet de wederopgestane smeris zelfs over water lopen. Laten we zijn films eens nalopen op de thema’s sterke vrouwen, controverses en religie.

TURKS FRUIT (1973)

Wie is de sterke vrouw?

Olga (Monique van de Ven) is nog niet de geslepen Verhoeven-heldin die we later zullen tegenkomen. Ze is een stuk kwetsbaarder en naïever, zal het einde van de film ook niet halen, en wordt niet altijd even chic behandeld door Erik (Rutger Hauer). Toch gebruikt ze Erik op haar manier wel, om haar intens burgerlijke moeder eens goed te kunnen shockeren. Feit is dat Olga niet alleen een lustobject voor Erik is, maar ook zelf echt van seks kan genieten.

Wat zijn de controverses?

Dit waren de jaren dat Deep Throat in gewone bioscopen draaide, dus men was wel wat gewend. Maar voor een commerciële film is Turks Fruit nog steeds enorm gewaagd. Full frontal mannelijk naakt, waaronder een lul die tussen een rits blijft steken. Het is een ongeloof lijk fysieke film over twee mensen die niet van elkaar af kunnen blijven. Wel gaat het blijmoedige er langzaam vanaf. Wanneer Erik seks heeft met een slapende Olga heeft hij de sympathie van de kijker wel verspeeld.

Dat vond ook het Vrouwen Bevrijdingsfront. Leden van deze feministische actiegroep stonden in 1973 buiten het Tuschinski-theater in Amsterdam om pamf letten uit te delen om te waarschuwen tegen een film ‘waarin vrouwen willoze poppetjes zijn, die er enkel zijn om gebruikt te worden’. Het hielp niet echt. Turks Fruit zal wel altijd de beste bezochte Nederlandse speelfilm aller tijden blijven.

Speelt religie een rol?

Erik roept op een gegeven moment: ‘Ik neuk beter dan God!’

Spetters

Wie is de sterke vrouw?

Fientje, het meisje van de frietkraam die met elk van de drie hoofdpersonen het bed wil delen, is de geboorte van de typische Verhoe-ven-heldin. Ze is jong, blond en sexy, wereldwijs en manipulatief. Pragmatisch is Fientje (een vroege rol van Renée Soutendijk) ook. ‘Liefde? Een beetje zekerheid, dan komt de liefde vanzelf.’ En kun je dat iemand kwalijk nemen die aan het einde van een lange werkdag naar frituurvet stinkt? Haar bekendste uitspraak – ‘Het leven is als een kroket, als je weet wat er inzit, lust je hem niet meer’ – had zo uit de pen van Dick Maas kunnen komen.

Wat zijn de controverses?

Critici haatten Spetters. Ze kwamen met omschrijvingen als ‘ranzig en grof’ en een ‘diepzwarte poel.’ Feministen haatten Spetters. Er was zelfs een Nederlandse Anti Spetters Aktiegroep die postte voor bioscopen en pamf letten uitdeelde waarop stond dat de film vooroordelen tegenover vrouwen en homo’s bevestigde. Het Filmfonds haatte Spetters. Voorzitter Anton Koolhaas noemde Fientje ‘een ordinaire hoer’: moest daar nou belastinggeld naar toe?

Waarschijnlijk het meest controversiële moment komt als de homofobe Eef (Toon Agterberg) in een metrotunnel het slachtoffer wordt van een groepsverkrachting. Na afloop komt hij uit de kast. Tsja, heel subtiel is het scenario van Gerard Soeteman niet, al vertelt hij graag dat het verhaal gemodelleerd is naar schrijvers als Céline en Voltaire.

Steven Spielberg, fan sinds Soldaat van Oranje, zag Spetters en schrapte Verhoeven direct van zijn wishlist van regisseurs voor Return of the Jedi.

Benieuwd waarom de films De Vierde Man, Flesh & Blood, Basic Instinct, Showgirls, Zwartboek en Elle de tongen losmaakten? Je leest 't verder op Blendle.