‘Een referendum zou een correctiemiddel moeten zijn richting de regering’

‘37 jaar ligt al voor of wij de mogelijkheid bieden aan de bevolking om een bindend correctief referendum af te dwingen als instrument van de bevolking om een besluit van de regering te laten toetsen dóór de bevolking.’ Met die woorden opende Renske Leijten (SP) het betoog dat moet leiden tot een grondwetswijziging die zo’n referendum mogelijk maakt.

Leijten staat vanwege dat al decennialang lopende vraagstuk in een lange lijn pleitbezorgers voor meer directe democratie. Ooit blies Hans Wiegel het sprookje uit met één tegenstem in de Senaat – de Nacht van Wiegel in 1999 – en ditmaal komt het op de Tweede Kamer aan: 99 zetels zijn vóór, Leijten heeft er honderd nodig voor een grondwetswijziging. Weer hangt het referendum aan een zijden draadje.

VVD, CDA en D66 hebben de wet bij voorbaat al van een cynische boobytrap voorzien om hun vierde coalitiepartner van de ChristenUnie aan boord te houden: de uitslag van een bindend correctief referendum is volgens het huidige voorstel pas geldig als de meerderheid die tegen een wet stemt, minimaal de helft van de opkomst van de laatste Kamerverkiezingen bedraagt. Die gifpil wordt in het parlementaire medicijnkastje verzegeld als de grondwet wordt gewijzigd en het middel voor meer directe inspraak heeft dan een intrinsieke kwaal. Cynisch, precies zoals de huidige bestuurscultuur zich laat kenschetsen.

De referendumdiscussie komt bovendien op een ongemakkelijk moment omdat het nu oorlog is in Oekraïne. Voorstanders van het referendum die in 2016 tegen het EU Associatieverdrag met dat land hebben gestemd, zeggen nu: zie je wel, hier waren we al bang voor. Tegenstanders keren het uiteraard om en geven het referendum juist de schuld van de Russische escalatie in Oost-Europa. Het is allebei niet fair richting het referendum als instrument.

Een referendum, of het nou raadgevend of bindend is, zou een correctiemiddel moeten zijn richting de regering. Precies zoals Leijten het formuleerde in het parlement. Het onderhavige onderwerp (of dat nou een associatieverdrag, een Europese grondwet of een Nederlandse sleepwet is) moet niet leidend zijn voor de vraag of je als kiezer in een democratie een extra stuurwiel, of liever gezegd: een boegschroef ter beschikking wilt hebben om het Schip der Staat wat bij te kunnen koersen.

Er is een diep cynisme in het landsbestuur geslopen, maar ook in de kiezer. Het tot spook verklaarde populisme heeft burgers wantrouwig gemaakt jegens elkaar, op een manier die de vrije democratische stem niet zozeer smoort, maar wel verdacht maakt. De mening van de ander wordt gevreesd, invloed van die mening nog veel meer. Het referendum zou een medicijn kunnen zijn, verzachtende zalf op een geïrriteerde natie. Maar ik vrees dat het cynisme zo diep zit, dat het middel gevaarlijker wordt geacht dan de kwaal.

Ben jij ook zo iemand die graag haantje de voorste is? Mooi. Volg Nieuwe Revu dan op Facebook, dan krijg je de columns altijd als eerste te zien. Of abonneer op onze nieuwsbrief. Sturen we onze beste artikelen gewoon naar je toe.