Michiel Romeyn vindt Jiskefet-boek maar niks: ‘Inbreuk op ons eigendoms- en merkrecht’

Wat een gezever over wel of geen sticker op een boek. Waar gaat dit precies over?

In een notendop dan. Vorig jaar verscheen bij Uitgeverij Noblesse de Jiskefet Encyclopedie, gemaakt door samenstellers Richard Groothuizen en Rutger Vahl. Twee acteurs van de absurdistische en legendarisch leuke satirische serie die door de VPRO werd uitgezonden van 1990 tot 2005, Herman Koch en Michiel Romeyn, stapten in oktober vorig jaar naar de rechter omdat zij vóór publicatie graag inzage wilden in het boek dat zonder hun medeweten werd gemaakt. De rechter gaf hen gelijk. Toen de heren het boek hadden ingekoekeloerd, eisten ze dat het voor de koper helder zou worden gemaakt dat de Jiskefet-mannen zélf niets met het boek te maken hadden. Ze beriepen zich op hun merkrecht. De rechter oordeelde dat de kaft op detailniveau moest worden gewijzigd. Dat gebeurde met een sticker, maar dat stemde uitgeverij Noblesse verdrietig. Dus: wéér naar de rechter. Hoger beroep. Iets met journalistieke belangen: het moet toch mogelijk zijn om een ongeautoriseerd boek uit te geven over een televisiefenomeen. Dat vond de rechter dan toch ook weer wel. De sticker mag weer van het boek af. Noblesse minder verdrietig, Jiskefet nog bozer dan eerst. Een gang naar de Hoge Raad wordt overwogen.

Jiskefet, dat waren toch mannen van de lach?

Onmiskenbaar. Het trio Kees Prins, Herman Koch en Michiel Romeyn zorgde in de jaren 90 voor een verrassende portie nieuwe, ongemakkelijke en nooit geëvenaarde humor. De sukkelige nietsnutten op het kantoor van Debiteuren, Crediteuren werden overal in Nederland op kantoren geïmiteerd: goeiesmorgens! Tieners en twintigers deden liever de studentikoze corpsballen na: ‘Hé lúllo, heb je nog geneukt?’ Verder staan De Heeren van de Bruyne Ster, de Peters, Oboema, Tampert, de bejaarde dames van de Sint Hubertusberg en de gelikte reclamejongens van Multilul je wellicht nog helder voor de geest. Wat hebben we gelachen om die drie mannen, bij wie het lachen wel is vergaan nu er zonder hun medeweten en medewerken geld wordt verdiend aan een encyclopedie over hen.

Wat vindt Jiskefet van zichzelf?

‘Wij zijn verbijsterd.’

Wat vinden wij van Jiskefet?

‘Jiskefet’ is Fries voor vuilnisbak. Waar we deze hele zaak na de maandenlange, slepende procedures gaarne in gooien.

‘Als je iets wilt tikken over Oranje eerst de KNVB bellen. Waar gaat dit over? En zo klein ook. Hof: Jiskefet Encyclopedie mag worden verkocht zonder sticker’

Wat vinden anderen van Jiskefet?

MICHIEL ROMEYN

Jiskefet-acteur

‘Wat mij het meest kwaad maakt in deze situatie? Dat iemand onze creaties ongevraagd gebruikt. En dat we vooraf nooit zijn geïnformeerd. Via mijn eigen uitgever hoorde ik dat er een boek over ons kwam; we keken verbaasd op. We wilden wel weten wat er in deze vuistdikke encyclopedie stond, maar ze waren absoluut niet bereid om enige inzage te geven. Dat is de reden waarom wij naar de rechter zijn gestapt, gewoon het boek inkijken. Had het even netjes bij ons neergelegd als je een boek over ons wilt uitgeven. Het is de brutaliteit die me boos maakt. Nu voelt het alsof iemand je huis binnenvalt, aan tafel gaat zitten en zichzelf bedient. Daarna gingen ze het slachtoffer uithangen door te stellen dat ze het uit respect maakten en dat het een ode aan Jiskefet zou zijn. Maar ze maken er overal reclame mee en verdienen er grof aan via een sluwe manier. Het heeft volgens mij niets te maken met vrijheid van meningsuiting, het is puur commercieel. Bovendien is het boek ook niks. Ze hebben scènes op een droge manier uitgeschreven, gewoon bladvulling. Daar zijn tekeningetjes bij gemaakt, louter om de beeldrechten te omzeilen. Wij vinden dat ze inbreuk maken op ons beeld-, eigendoms- en merkrecht. Wij waren al tevreden met een sticker waarop stond dat het boek niet van onze hand was. Eerst kregen we gelijk, later weer niet. Dat is de krankzinnigheid van de rechtspraak: die is 180 graden gedraaid. Het kost een fortuin en je hebt er helemaal niets aan. Ik begrijp er niets van.’

RUTGER VAHL

medeauteur Jiskefet Encyclopedie

‘Dit is een goede uitspraak voor mensen die boeken schrijven. Ik ben opgelucht. Opmerkelijk is dat er niet één recensie is verschenen over het boek. Als ik recensent was, had ik willen weten of het boek echt zo slecht is. Het is een boek voor fans, een naslagwerk voor liefhebbers. We hebben het niet voor een breed publiek geschreven en hadden niet de illusie dat we hier rijk van konden worden. Het is een hartstikke leuk boek geworden, ik heb nooit begrepen waarom de gang naar de rechter nodig was. Hun toestemming hebben we niet gevraagd en die hadden we ook niet nodig, zo blijkt uit de recente uitspraak. Maar als we het wél hadden gevraagd, hadden we meteen een advocatenbrief gekregen, nog voordat we waren begonnen. Mijn mening over Jiskefet is niets veranderd, hooguit mijn mening over Koch en Romeyn.’

ONNO HENNIS

Jiskefet-advocaat

‘De uitspraak is een bittere pil. De uitgever heeft in feite het hele Jiskefet-oeuvre in een dik koffietafelboek overgenomen en op de kaft levensgroot Jiskefet geschreven, zonder verdere aanduiding dat zij er niets mee te maken hebben. Dit alles met de kennelijke bedoeling tijdens de feestdagen een mooie omzet te maken. Het Hof heeft helaas onvoldoende onderkend dat de uitgever feitelijk meelift op de populariteit van de vondsten en creatieve ideeën van Jiskefet. Daarom is deze uitspraak zo pijnlijk. Romeyn en Koch laten het er niet bij zitten, temeer omdat met deze uitspraak de deur openstaat voor commerciële partijen om een slaatje te slaan uit het werk van anderen. Het Hof heeft de positie van makers dus verder ingeperkt. Dat is een kwalijke zaak. Daarom worden de mogelijkheden nog onderzocht om naar de Hoge Raad of een bodemrechter te gaan.’

BRIGITTE SPIEGELAAR

advocaat Noblesse Uitgevers

‘Voor ons als advocaten is dit een heel mooie overwinning. Het Hof heeft het klip en klaar en heel helder geformuleerd. Ook het Persvrijheidsfonds is blij, want deze uitspraak geeft een duidelijk grondrecht in het kader van informatievrijheid. Superrelevant, want anders zou je bijna nergens meer over kunnen schrijven zodra er ergens een merkrecht over vastligt. Ik las de reactie van de mannen van Jiskefet, die iets riepen dat het juist voor hun rechten zo belangrijk is. Dat klopt niet, het zou tegen het grondrecht informatievrijheid ingaan als je een naam niet eens meer mag gebruiken voor een boek of een artikel. Grappig om te zien hoe zij daarop ingaan, maar je zou denken dat ze meer gevoel voor humor zouden hebben en het eerder als een eer zouden beschouwen dan zich zo in hun wiek geschoten te voelen. Van die grimmigheid denk ik: oeh, asjemenou? Echt helemaal niet nodig ook. Wij zijn dik tevreden met deze overwinning en het is goed voor de journalistiek. Ik denk dat heel schrijvend Nederland hier heel blij mee mag zijn.’