Socioloog Siri Beerends: 'Kleuters hebben meer gezond verstand dan kunstmatige intelligentie’

Siri Beerends, die aan de Universiteit Twente promoveert op authenticiteit en kunstmatige intelligentie en werkzaam is bij SETUP, een platform voor een technologiekritische samenleving, barst in lachen uit zodra ze van de vergelijking met Maarten van Rossem hoort. ‘Dat vind ik wel een leuke vergelijking. Maarten wordt een beetje als een cynische clown gezien, maar inhoudelijk vind ik hem wel sterk – zonder het altijd met hem eens te zijn. Ik voel me ook wel vaak een soort AI-grinch omdat ik natuurlijk allerminst meega in de jubelstemming die er rond kunstmatige intelligentie hangt.’

Er hangt niet alleen een jubelstemming rond kunstmatige intelligentie, er zijn ook doemverhalen te horen dat hele beroepsgroepen er hun baan aan gaan verliezen.
‘De jubelstemming en dit soort doemverhalen zie ik als twee kanten van dezelfde medaille. Aan de ene kant wordt de “intelligentie” en inhoud van kunstmatige intelligentie overschat, aan de andere kant resulteert die overschatting in doemscenario’s over AI die de mensheid volledig gaat vervangen of uitroeien.’

In andere media stel je dat je je niet zozeer zorgen maakt over de snelle opkomst van kunstmatige intelligentie, maar vooral over de machten en krachten die wij eraan toedichten, de hype en marketing er omheen. Enige tijd geleden plaatste je op LinkedIn het commentaar GAAP onder een artikel van NRC over het verlies van banen aan kunstmatige intelligentie, met daarbij een link naar een historische analyse van arbeidsmarktvoorspellingen.
‘In nogal wat media gaat het voortdurend over een fictief sciencefiction-toekomstbeeld van kunstmatige intelligentie, bijvoorbeeld over robots die zelfbewustzijn krijgen en zich tegen ons keren. En al die voorspellingen dat AI onze banen volledig gaat vervangen, komen ook nooit uit. Ik vind het ongelofelijk dat de kranten dat soort berichten blind blijven reproduceren terwijl er zulke goede wetenschappers zijn die meer realistische analyses bieden van hoe kunstmatige intelligentie de arbeidsmarkt daadwerkelijk verandert. Het meest zorgwekkende effect van kunstmatige intelligentie op ons werk is niet dat er volledige banen verdwijnen, maar dat het werk voor de mens robotachtiger wordt.’

‘Achter het vaak gehoorde beeld dat de robot de mens zal vervangen zit een soort minderwaardigheidscomplex. Zo van: neeee, ik stel niks voor’

Waarom berichten media op deze manier over kunstmatige intelligentie?
‘Veel media sluiten zich het liefst aan bij het herkenbare, bij eenvoudige narratieven. De journalistieke verbeeldingskracht lijkt er verder gewoon niet te zijn. Achter het vaak gehoorde beeld dat de robot de mens zal vervangen zit een soort minderwaardigheidscomplex. Zo van: neeee, ik stel niks voor, die robots zijn veel slimmer en creatiever, en gaan mij sowieso vervangen, hoor! Journalisten maken een diepe buiging voor de robot en maken zichzelf alvast overbodig. Big tech komt het natuurlijk goed uit dat nogal wat media zich zo opstellen. De directeur van SETUP heeft een brief naar NRC gestuurd naar aanleiding van een artikel over ChatGPT die de arts zou “verslaan” bij medische vragen. Hij bekritiseerde het feit dat de krant op deze manier geen goede technologiejournalistiek bedrijft, maar slechts verslag doet van de implementatiestrategie van big tech. Uiteindelijk hebben we een opiniestuk in NRC mogen plaatsen met meer context bij het bericht over die artsen en onze visie op het huidige AI-debat. Inmiddels lijken de media al iets realistischer over kunstmatige intelligentie te berichten, er worden nu wat vaker ook critici geraadpleegd.’

Wat is jouw algemene visie op kunstmatige intelligentie?
‘Ik vind kunstmatige intelligentie een van de meest overschatte technologieën van dit moment. Althans: eigenlijk is het niet eens een technologie, maar meer een marketingterm en een ideologie.’

Waarom?
‘Omdat er buitensporig veel tijd, geld en mensenwerk in kunstmatige intelligentie wordt geïnvesteerd terwijl mens, natuur en samenleving daar niet beter van worden. Het zijn vooral techbedrijven die er beter van worden. Als je ook ziet hoe weinig checks and balances we aanvankelijk bij het invoeren van kunstmatige intelligentie hadden, is dat bizar. Nieuwe medicijnen moeten voor gebruik altijd door een hele reeks van tests, maar bij kunstmatige intelligentie hebben we lang gezegd: dit is zo geweldig! Controleren is niet nodig, we flikkeren het gewoon op de markt en iedereen loopt er toch wel mee weg.’

Welke ideologie zit er volgens jou achter kunstmatige intelligentie?
‘De grootste blinde vlek bij kunstmatige intelligentie is de culturele, commerciële en politieke dimensie van intelligentie. AI is een ideologie die gebaseerd is op een mechanistisch en economisch-reductionistisch begrip van intelligentie. Door intelligentie te verschralen tot datgene waar computers goed in zijn, kunnen techbedrijven ons voorhouden dat bijna alle menselijke taken door hun eigen AI-producten vervangen kunnen worden. Daarachter schuilt ook het idee van dataïsme: de opvatting dat je alles wat voor mensen belangrijk is kunt vangen in data en modellen. Maar dat is een misvatting, want je kunt de mens en alles wat wij waardevol vinden nooit helemaal in data vangen. Dat komt deels ook doordat wij sommige aspecten van onszelf helemaal niet kennen of niet precies weten hoe het werkt. Het menselijke bewustzijn is bijvoorbeeld een groot mysterie, terwijl dat ook een belangrijk aspect van intelligentie is.’

Hoe zou jij kunstmatige intelligentie zelf omschrijven?
‘Het is een vorm van geavanceerde statistiek, daarom vind ik de term statistics on steroids altijd wel fijn. Kunstmatige intelligentie kan heel goed grote hoeveelheden data verwerken, en op basis daarvan correlaties vinden en patronen herkennen.’

Benieuwd naar de rest van het artikel? Je leest 't in de nieuwste Revu.