Ex-bajesklant vertelt over het leven achter Russische tralies

Iedereen probeert op de een of andere manier de nieuwe realiteit om zich heen te organiseren en een schijn van alledaagsheid op te bouwen. Vaak neemt dat grappige vormen aan. We maakten tijdens mijn voorarrest rekjes voor mokken, lijstjes voor foto’s van dierbaren, potjes en bakjes voor allerlei kleine dingen. Op een dag sloegen de bewakers ze voor onze ogen kapot. Ze zeiden dat het niet was toegestaan volgens de gevangenisregels. Het feit dat ze dat eerder oogluikend wel hadden gedaan, telde ineens niet meer. Zo ontdekte ik al vroeg het belangrijkste instrument om gevangenen in bedwang te houden. Met reglementen die naar goeddunken konden worden gebruikt om ons te manipuleren.

Na mijn tijd in de gevangenis van Archangelsk en mijn hoger beroep waarvoor ik van het ene naar het andere detentiecentrum dwars door Rusland moest, volgde het strafkamp. Belangrijk is of een kamp in Rusland zwart of rood is. Een ‘rood kamp’ betekent dat de directie de mensen onder druk zet met officiële reglementeringen om ze in het gareel te houden. Daar komt veel bureaucratie bij kijken. Het personeel moet werken. Dat vinden ze niet leuk.

Een ‘zwart kamp’ staat voor een sluwere aanpak. Niet elke directeur kan dat aan. Maar als hij het wel kan, wordt hij minder afgeleid door bureaucratische onzin. En zijn penitentiaire dienst zal steeds meer op een bedrijf gaan lijken. Directeuren van zwarte kampen zijn ware managers. Ze moeten hun ‘bedrijf’ immers beschermen tegen bedreigingen van buitenaf, tegen inspecteurs van departementen die hen willen voorschrijven hoe het volgens de wettelijke regels moet gaan. Tegelijkertijd moeten ze interne problemen oplossen. Een goede manager besteedt die interne problemen uit aan gedetineerden naar wie de meerderheid luistert. Net als bij een bedrijf wordt aan outsourcing gedaan.

Ik werd gewaardeerd, omdat ik op basis van mijn politieke overtuiging en persoonlijkheid zeker geen verklikker zou worden

Voor deze taak bestaan er twee soorten gedetineerden: de charismatische smotrjasjij (wachter) of blatnoj – een professionele crimineel die waakt over het naleven van de zogenaamde ongeschreven wetten. En de veel minder charismatische rode of kozjol, letterlijk de ‘geit’ die openlijk samenwerkt met de kampleiding in ruil voor vervroegde vrijlating en andere voordelen. Deze twee soorten gedetineerden maken het voor de leiding overbodig het hele kamp in de gaten te houden. Met behulp van een dozijn wachters of roden loopt de zaak als een trein.

Maar zoals het in het bedrijfsleven niet altijd zwart of wit is, zo is het ook in de strafkolonies niet altijd zwart of rood. In Rusland wordt het steeds moeilijker ze in te delen naar kleur. Het kamp wordt in principe altijd bestuurd door de directeur, maar de managementstijlen lopen door elkaar. En het zijn deze stijlen die bepalen tegen welke situaties je aan kunt lopen.

Geen karikatuur

Toen ik in de strafkolonie bij mijn woonplaats terechtkwam, realiseerde ik me dat ik daar zat vanwege een gefingeerde reden en dus zeker niet vervroegd vrij zou worden gelaten. En dus had het absoluut geen zin me ijverig aan de regels te houden en de kampleiding te laten zien wat voor een brave jongen ik was. Ook de ongeschreven wetten van de professionele criminelen met hun pathetische erecodes stootten me af door hun hypocrisie en wreedheid. Daarom was het mijn idee mijn waardigheid te behouden en onder geen beding te kruipen voor de kampleiding. Ik vond het belangrijk me niet voor te doen als iemand die ik niet was: een karikaturale gedetineerde uit de film. Daar heb ik er namelijk in al die tijd meer dan genoeg van gezien.

Benieuwd naar de rest van het artikel? Je leest 't in de nieuwste Revu.