Showbizz in woke tijden: de intimiteitscoach rukt op

In een repetitieruimte van het Beatrix Theater in Utrecht neemt acteur Charly Luske plaats tegenover zijn tegenspeelster Shanna Slaap. De acteur pakt de handen van Slaap vast en kijkt haar recht in de ogen. Dan zegt zij: ‘Mijn naam is Shanna en ik speel in deze musical een prostituee. In die rol zal ik smoorverliefd op jou worden. In het echt ben ik dat niet.’ Luske gniffelt en zegt op zijn beurt: ‘Mijn naam is Charly en ik speel in deze scène Edward, een man die jou betaalt voor seks. In het echte leven zou ik dat nooit doen.’ Op 2 meter afstand knikt Cynthia Abma, actrice en tegenwoordig ook intimiteitscoördinator, tevreden. ‘Knuffel?’ oppert zij de repeterende acteurs vragend. Waarop Luske weer keurig aan Slaap vraagt: ‘Mag ik jou een knuffel geven?’ Slaap knikt en de acteurs knuffelen elkaar innig. Hier is geen vuiltje aan de lucht.

De zojuist geschetste situatie is een cruciaal onderdeel van de nieuwe manier van films, theatervoorstellingen en musicals maken. Cynthia Abma (54), de begeleider in kwestie, is een van de zeven Nederlanders die zichzelf de titel van intimiteitscoördinator heeft toebedeeld. De korte definitie, volgens Abma zelf: ‘Iemand die intieme scènes begeleidt en choreografeert naar de visie van de regisseur en er voor zorgt dat acteurs niet over hun eigen grenzen gaan.’

Vergelijk haar functie gerust met die van een stuntcoördinator of choreograaf. Want: ‘Die mensen zorgen ook voor een veilig kader om opnames en repetities zo goed mogelijk te doen verlopen. Zij houden ook rekening met iedereens veiligheid,’ aldus Abma. ‘Een intimiteitscoördinator doet precies hetzelfde, maar dan voor intieme scènes.’ Die veiligheid is volgens Abma niet alleen maar heel erg nodig; de actrice noemt het ‘bizar’ dat scènes met gesimuleerde seks tot voor kort nooit deze speciale aandacht kregen.

‘Denk er maar eens over na. Een regisseur zegt toch ook niet tegen zijn acteurs: hier hebben jullie allebei een zwaard, zwaai er maar lekker op los. Nee, daarvoor is natuurlijk een expert vereist. Voor intieme scènes geldt dat toch net zo? Je zet toch ook niet in een script: Jantje komt de kamer binnen. Hij begint Marieke te beffen. Daarna hebben ze intense seks. Einde scène. Nou, zo “simpel” staat het vaak wel in een script. Met een regisseur die dan ook nog roept: “Doe maar wat!” Of: “Het mag wel iets geiler!” Zie je het voor je? Met een hele crew die meekijkt en graag naar huis wil na een lange draaidag. Niet treuzelen dus. Acteurs gaan in dit soort situaties vaak over hun grenzen heen. Zonder dat de kijker of crew dat doorheeft. En dat is het verschil met een vechtscène. Als daar iets misgaat, raakt iemand gewond. Daar kun je niet omheen. Maar het trauma dat acteurs oplopen tijdens intieme scènes blijven onzichtbaar. Soms jarenlang.’

‘Zodra ik de grenzen en gevoeligheden van de acteurs ken, zorg ik voor een repetitie of scène waarin ze zich volledig veilig en comfortabel voelen’

Brute verkrachting 

Vorige maand verscheen de documentaire Mag ik je aanraken?, waarin grote namen uit de filmwereld hun eigen seksscènes terugkijken en daarop terugblikken. Vooral voor de 29-jarige Nora El Koussour was dit ingewikkeld. Als de actrice zichzelf terugziet in een scène uit Mocro Maffia, waarin haar personage bruut wordt verkracht, spat de wanhoop van haar gezicht. ‘Na zes of zeven gesprekken met de makers hadden we een afspraak gemaakt, dat ik voor die scène mee de montage in mocht, en dat mijn goedkeuring bepalend zou zijn,’ vertelt El Koussour in de film van Tamar van den Dop.

Vanwege negatieve reacties vanuit de Marokkaans-Nederlandse gemeenschap op haar eerdere films maakte El Koussour met de makers van Mocro Maffia duidelijke afspraken over de invulling van haar verkrachtingsscène. Die werden niet nagekomen. Het eindresultaat is veel te expliciet, duurt te lang en is voor El Koussour extreem vernederend, aldus de actrice. ‘Hierna kon ik niet meer normaal over straat. Ik was te bang. Ik ben een aantal keren in de trein bespuugd.’

Als Van den Dop haar vervolgens vraagt of zij de makers van de serie daarmee heeft geconfronteerd, antwoordt El Koussour: ‘Nee, dat vond ik heel moeilijk, in een ruimte vol met mannen, waarin ik de enige vrouw was.’ Ze is zichtbaar aangedaan als ze vertelt hoe de confronterende scène op ‘vieze sites’ belandde en hoe het voorval haar ‘heel veel heeft gekost’. Terwijl: ‘Als er gewoon naar mij was geluisterd en ze zich aan de afspraken hadden gehouden, had dit allemaal niet gehoeven. Of als er iemand bij was geweest die mij hierin kon begeleiden.’

Als het aan Abma ligt, behoren dergelijke verhalen tot de geschiedenis. In haar leven als intimiteitscoördinator, een functie die haar nu al drie jaar druk bezighoudt, begeleidt zij intieme scènes en treedt zij op als vertrouwenspersoon voor acteurs en actrices. ‘Mijn werk begint idealiter nog vóór de casting van een film, serie of theatershow,’ legt Abma uit. ‘Aan de hand van zogeheten nudity riders, een soort contract met daarin de wensen en grenzen van de acteur, worden de juiste voorbereidingen getroffen. Wil een acteur frontaal naakt in beeld, ja of nee? Mogen haar borsten en tepels in één shot? Billen vanaf de zijkant? Het zijn allemaal handvatten waarmee je de repetities ingaat. Van sommige acteurs mag alles, van sommigen juist heel weinig. Met die laatste groep werken is voor mij een grote uitdaging om inhoudelijk het verhaal te kunnen vertellen, zonder afbreuk te doen en rekening houdend met ieders grenzen.’

Die voorbereidingen gaan veel verder dan alleen maar lijstjes van lichaamsdelen samenstellen, benadrukt Abma. ‘Het eerste intakegesprek is heel belangrijk,’ zegt ze. ‘Daar leren we elkaar kennen en krijg ik belangrijke informatie voor tijdens de repetities. Zodra ik de grenzen en gevoeligheden van de acteurs ken, zorg ik voor een repetitie of scène waarin ze zich volledig veilig en comfortabel voelen.’

Pretty Woman

Vandaag is Abma, als actrice vooral bekend van haar rollen in Goede Tijden, Slechte Tijden, De Marathon en Hollands Hoop, opgeroepen voor de repetities van Pretty Woman, een musical over een rijke zakenman die verliefd wordt op een prostituee. Voor hoofdrolspelers Charly Luske en Shanna Slaap is het de eerste productie met een intimiteitscoördinator erbij. Vooral aan Luske, die er soms wat onwennig bij staat, is dat af te lezen. ‘Ik heb er persoonlijk geen behoefte aan,’ vertelt de 45-jarige acteur tussen de repetities door over de opkomst van de intimiteitscoördinator. ‘Ik heb mij nog nooit bedreigd of weerloos gevoeld op de set, maar voor mannen is dat anders dan voor vrouwen, denk ik. Ik heb nog nooit een vrouw ontmoet die mij fysiek zou kunnen bedreigen.’

Om daar direct aan toe te voegen: ‘Vreemde momenten waren er wel vaak. Zeker als ik erover na ga denken. Ik heb zelfs nog meer handtastelijkheden meegemaakt dan Tanja, die ook nog eens twaalf jaar ouder is dan ik (Luske is vijftien jaar getrouwd met actrice Tanja Jess, red.). In mijn carrière ben ik meerdere malen bij mijn kont of kruis gegrepen. Tijdens meet & greets, om maar wat te noemen. Als ik diegene daarop aansprak, zo van: joh, als ik dat bij jou zou doen, zou jij dat prettig vinden, dan kreeg ik terug: “Nou, dat zou ik best wel lekker vinden.” Best vreemd, toch? Tegenwoordig krijg je een taak- of gevangenisstraf voor dergelijke capriolen. Zeker als je als man zoiets flikt bij een vrouw. Als ik terugkijk, zijn er eigenlijk best veel momenten waarvan ik denk: daar was een intimiteitscoördinator best prettig geweest. Goed dat het nu bestaat. En ja, nodig ook. Ik wil dat iedereen op de set zich prettig voelt. Voor mij is het erg vervelend om met actrices te spelen die zelf hun grenzen niet durven aan te geven. En ik kan je vertellen, dat komt heel vaak voor. Dat er nu een begeleider is die dat stukje wegneemt, die ervoor zorgt dat alle acteurs en actrices zich volledig op hun gemak voelen, ja, dat is heel fijn.’

Doorgevraagd over dat verschil tussen mannen en vrouwen, zegt Luske: ‘In showbusiness heerst een zekere machtsdynamiek. Castingdirectors hebben nog steeds veel te veel macht. De beste actrices krijgen nog lang niet altijd de rol. In deze industrie zijn goede looks en bereidheid om alles te doen voor een rol helaas nog steeds een belangrijke factor.’

Luske, Slaap, Abma en theaterregisseur Pitt de Grooth staan inmiddels in een kringetje. Nu beide acteurs elkaar hebben beloofd in hun echte leven nooit aan betaalde seks te doen, is het tijd voor de bodycheck. Oftewel: aangeven waar op je lichaam je wel – en vooral niet – wenst te worden aangeraakt. ‘Plekken waar je niet wil worden aangeraakt, noemen we een hekje,’ legt Abma de acteurs uit. ‘Omdat we daar een denkbeeldig hek voor plaatsen. Stel: je vindt het onprettig als iemand een hand in je nek legt, of je hals zachtjes aanraakt. Als je tegenspeler dit niet weet en dat tijdens een repetitie of opname doet, zou jij hierdoor zomaar op slot kunnen schieten.’ Beide acteurs knikken. ‘Daarom is dit onderdeel zo belangrijk. Als je op voorhand elkaars hekjes kent, hoeven jullie je straks in de scène hier helemaal niet meer mee bezig te houden. En kunnen jullie je dus volop focussen op de scène zelf.’ De hekjes van Luske: ‘Geen.’ Slaap: ‘Mijn kruis. Verder is alles prima.’ Abma: ‘Goed, borsten en billen dus ook?’ Slaap: ‘Borsten en billen ook.’

Ook voor actrice en zangeres Shanna Slaap (27) geldt Pretty Woman als kennismaking met het beroep van intimiteitscoördinator. ‘Ik vind het goed dat hier aandacht voor is, maar ik ben zelf niet zo moeilijk,’ zegt zij daarover. ‘Maar misschien ontdek ik vandaag wel dat ik meer grenzen heb dan ik denk. Geen idee. Maar over het algemeen vind ik showbusiness niet het beste vak voor mensen die preuts zijn aangelegd. Zelfs backstage, tijdens het omkleden, sta ik altijd tussen de halfnaakte lichamen.’

Preuts is een term waar intimiteitscoördinatoren wel vaker mee worden geconfronteerd. In de eerder genoemde documentaire Mag ik je aanraken? spreekt coryfee Jeroen Krabbé van ‘idiote tijden’, zodra hem wordt gevraagd naar de veranderde omgangsvormen binnen zijn eigen beroep. ‘Echt bespottelijk wat er allemaal gebeurt op het gebied van seks en anderszins. Alsof Queen Victoria terug is – dat is echt zo. In de jaren zestig was het bespottelijk als je juist níét bloot was. Er was een totale vrijheid. In seks. In denken over seks. In het beleven van seks. Met wie je het deed... Het maakte allemaal geen donder uit. Het was een ontzettend leuke tijd.’

Charly Luske: ‘In mijn carrière ben ik meerdere malen bij mijn kont of kruis gegrepen. Tijdens meet & greets, om maar wat te noemen’

Sekspolitie

Abma kent die reactie op haar beroep inmiddels wel. ‘O, daar heb je de sekspolitie weer,’ zegt ze in haar beste mannelijke stem. ‘En er mocht al helemaal niks meer!’ Terug in haar eigen stem: ‘Wat een flauwekul. Het is juist andersom: door veilige grenzen te stellen durven acteurs en actrices in hun intieme scènes juist verder te gaan.’

Dat moet Abma even uitleggen. ‘Kijk, als intimiteitscoördinator op de set zorg ik juist voor het tegenovergestelde van een preuts gesprek. Ik maak seksualiteit juist bespreekbaar. Ik haal het weg van “het persoonlijke” en denk vanuit de personages. Daarmee bekijken we juist of de scène verder kan gaan dan het eerste idee. Het mag allemaal wel technisch zijn, maar een veilige omgeving wakkert intimiteit juist aan. Je merkt hoeveel oprechter en krachtiger die scènes worden als er duidelijkheid is en de acteurs zich op hun gemak voelen. Denken dat dat preuts is, is een compleet verkeerde gedachte.’ Terugkomend op de uitspraken van Jeroen Krabbé: ‘Je kunt je afvragen of die totale vrijheid wel voor iedereen zo'n leuke tijd is geweest. Wat als je als jonge actrice geen behoefte had om seks te hebben voor de lopende camera met een oudere collega? Wat als je dat als crewlid wél door had maar er niks van kon zeggen en stil hebt toegekeken?’

Die ‘totale vrijheid’ en ‘ontzettend leuke tijd’ van vroeger is al een poosje onderhevig aan een verschuiving. ‘En dat gaat niet in één dag lukken’, erkent Abma. ‘Omgangsvormen, machtsdynamiek en ingebakken regels veranderen kost natuurlijk tijd. Mijn beroep bestaat in Nederland nu drie jaar, maar we hebben nog regelmatig te maken met tegenwerking. Net als onze buitenlande collega’s, trouwens. Regisseurs die ons ‘niet nodig’ vinden. Prima, dat mag. We dwingen niemand om met ons te werken, maar gaan in die situaties wel graag het gesprek aan. Tegen acteurs en regisseurs die niet op ons zitten te wachten: zeggen we altijd: hou ook rekening met je tegenspeler, die ons misschien wel heel graag erbij wilt. En ook heel belangrijk: de crew. Van die mensen horen wij vaak hoe blij zij zijn met onze aanwezigheid. Met een intimiteitscoördinator erbij, weten zij ook dat er niks gebeurd tegen iemands zin in.’ Lachend: ‘En ze hoeven zich niet meer druk te maken om ongemakkelijke scenes. Dat doen wij al.’

Ironisch genoeg vereiste Abma drie jaar terug zelf ook de nodige overtuiging. ‘Toen ik voor het eerst van dit beroep hoorde, dacht ik: wat is dít nou weer voor iets vaags? Ik ben van mijzelf behoorlijk nuchter.’ Wat deed haar veranderen? ‘Tien minuten luisteren naar Ita O'Brien, een intimiteitscoördinator uit Engeland. Zij gaf, op uitnodiging van mijn collega Markoesa Hamer en de Nederlandse Acteursbelangen Vereniging, een webinar. Ik was meteen getriggerd door wat zij vertelde over veilige werkomgevingen, betere scenes, de voordelen voor de cast en crew. Ik dacht: dít is professionalisering. Tegelijkertijd bedacht ik nooit te hebben stilgestaan bij de hoeveelheid mensen er in dit wereldje rondlopen met vervelende of traumatische ervaringen. Waarom hebben wij in Nederland in hemelsnaam nog niet zo’n hulppersoon voor die mensen?’ Abma’s Britse evenknie Ita O’Brien, die series als Sex Education en Normal People coördineerde, wordt alom beschouwd als de pionier van intimiteitscoördinatie. ‘Eigenlijk is het allemaal begonnen in 2018, met de Amerikaanse televisieserie The Deuce’, vertelt Abma. ‘Daarin speelde Emily Meade een porno-actrice. Zij vroeg zich halverwege die serie hardop af: leuk dat er iedere dag vijf mannen over mij heen moeten, maar hoe gaat het mijn mental health? Waarom is er eigenlijk niemand die tijdens al deze heftige scenes een beetje op mij let?’ Dat was in de nasleep van MeToo, de beweging die een jaar eerder was ontstaan als gevolg van talloze verhalen van grensoverschrijdend gedrag in de Amerikaanse entertainmentindustrie. ‘Gelijktijdig ontstond ook in Engeland het beroep van intimiteitscoördinator., met Ita O'Brien als voorloper. Na mijn kennismaking met haar viel ook bij mij het kwartje.’

Shanna Slaap: ‘Over het algemeen vind ik showbusiness niet het beste vak voor mensen die preuts zijn aangelegd’ 

In goede banen leiden

Samen met opnameleiders Marjan Lammers en Anna van Schijndel, actrice Markoesa Hamer en theaterregisseur Zarah Bracht richtte Abma in 2019 Intimiteitscoördinatie Nederland op. Het vijftal heeft het sindsdien onophoudelijk druk om films, series, theatershows en musicals in goede banen te leiden. ‘Het is heel leuk en afwisselend werk. Vandaag sta ik in Utrecht, morgen moet ik richting Luxemburg om een internationale speelfilm te coördineren en gisteren was ik nog in België, voor een dramaserie. Er worden steeds minder films en series gemaakt zonder intimiteitscoördinator,’ zegt Abma met gepaste trots.

‘Inmiddels zijn we in Nederland met zeven intimiteitscoördinatoren,’ vervolgt ze. ‘Dat is niet veel en dat heeft ook een goede reden. Intimiteitscoördinator word je niet zomaar. We leggen de lat hoog. Wij willen ons meten aan het buitenland. Daarvoor hebben wij veel contact met internationale collega’s en investeren wij veel tijd en geld in opleidingen, workshops en trainingen.’ Hoeveel titels Abma inmiddels heeft begeleid, weet ze niet uit haar hoofd. ‘Mental Health First Aid, conflicthantering, machtsverhoudingen, LGBTQ-awareness, decoupage, choreografie. Het is veel en breed.’

Bovenop alle theorie die een intimiteitscoördinator zich eigen moet maken, zijn vlieguren op de filmset nog veel belangrijker, stelt Abma. ‘Het probleem is niet zozeer dat mensen dit werk niet willen doen, integendeel. Er kloppen genoeg mensen aan bij Intimiteitscoördinatie Nederland. Maar de meeste van hen hebben geen flauw idee wat dit werk inhoudt, omdat ze te weinig afweten van hoe het werkt op een filmset. Als je dit werk wilt doen, moet je echt eerst een paar jaar op de set hebben meegelopen.’

Kortom: werk aan de winkel voor Abma en haar collega’s. Spanningen op filmsets, grensoverschrijdend gedrag van acteurs, gemakzuchtige regisseurs met kreten als: ‘doe maar lekker geil’, filmmakers die door #MeToo juist weer veel te voorzichtig te werk gaan, scheve machtsverhoudingen; het zijn de uitdagingen waar Abma zich nog vele jaren op hoopt te storten. ‘Wij zien het ook als belangrijke taak om de representatie van intimiteit in de media te verbreden en zichtbaarheid te scheppen voor alternatieven van de male gaze (een overwegend mannelijk perspectief in de beeldende kunsten en literatuur, red.).’

Over de toekomst van de entertainmentindustrie is Abma hoopvol. ‘Dat er nu een volledige generatie acteurs opgroeit in deze cultuurverandering, met meer regels, veiligheid en intimiteitscoördinatoren, is fantastisch. En cruciaal. Want die jonge acteurs zijn nou precies de mensen die het vaakst worden gevraagd voor intieme scènes.’

Intussen wordt in de repetitieruimte van het Beatrix Theater tot in de kleinste details overlegd wat er vanavond tijdens de voorstelling allemaal wel en niet mag worden getoond, gezoend en aangeraakt. Bij een scène waarin Edward zijn muze optilt, op het bed legt en hevig zoent, checkt Abma regelmatig in met haar acteurs. Na ruim een uur repeteren rondt het viertal de sessie op passende wijze af: met een knuffel. Maar niet voordat daar wederzijdse toestemming voor is gegeven.