Samen in de schuur van Bruce

Leon Verdonschot zag de film, die alleen op 17 november in de bios draait, alvast in Londen, in gezelschap van The Boss zelf. ‘Je gaat er heen met je meisje, gaat zitten en kijkt de film. En tegen het einde houd je elkaars hand vast.’

Daar staat hij. Cowboylaarzen, jeans, houthakkershemd, opgeschoren grijze haren. 70 jaar inmiddels. Zijn speech is kort en krachtig. ‘Goeiemorgen, vroege filmliefhebbers. Veel plezier met de film.’ Daarna loopt Bruce Springsteen van het podium af van het kleine filmtheater in het vijfsterren Ham Yard-hotel midden in Soho, Londen, waar deze zaterdagochtend enkele tientallen journalisten en andere gasten zijn uitgenodigd om alvast te kijken naar de film Western Stars. Geregisseerd door Bruce Springsteen samen met filmmaker Thom Zimny, met wie Springsteen al vaak en lang samenwerkt, zoals eigenlijk iedereen in zijn entourage daar al jaren onderdeel van uitmaakt.

Jon Landau schreef in 1974 als popjournalist ‘I saw rock-’n-roll future and its name is Bruce Springsteen’, werd al snel daarna Springsteens manager, en is dat tot op de dag van vandaag. Toen ik in januari 2014 met Art Rooijakkers samen de vier eerste Zuid-Afrikaanse concerten van Springsteen bezocht voor onze film High Hopes in South Africa, stond bij de openingsnummers van de eerste show van de tour, in de uitverkochte Bellville Velodrome in Kaapstad, een wat oudere man voor ons te springen met zijn hand in de lucht, terwijl hij de teksten hard meezong. Hij kwam ons bekend voor. We keken wat beter, en het bleek Jon Landau zélf. Veertig jaar later, nog steeds fan.

Zonder ruwe rasp

Het album Western Stars verscheen eerder dit jaar, en kwam vrijwel overal ter wereld, ook in Nederland, binnen op 1 in de albumlijsten. In de Verenigde Staten wist Madonna, een van de weinige artiesten die meer albums verkocht dan Springsteen (ruim het dubbele aantal zelfs), Western Stars van de eerste plek af te houden met haar nieuwe album Madame X.

Western Stars is een soloalbum, in de zin van: een album zonder Springsteens vaste E Street Band. Het is geen man-met-gitaar-album, zoals zijn klassiekers Nebraska en The Ghost of Tom Joad. Sterker nog: het is juist een album vol weelde, vooral in het gebruik van strijkers. De gitaar speelt een bijrol op Western Stars, waarvoor Springsteen zich liet beïnvloeden door de muziek die in het eind van de jaren 60 en het begin van de jaren 70 in Californië werd gemaakt, en door albums van mannen als Burt Bacharach en Jimmy Webb. Hij zingt ook anders: zonder ruwe rasp, maar in fluweel. Het is een prachtig album, zeer filmisch, door al die personages die hij tot leven wekt. Een zanger die ergens ten noorden van Nashville strandt met een hoofd vol spijt, een oude stuntman met een lijf dat kunstmatig bij elkaar wordt gehouden (‘I got two pins in my ankle and a busted collarbone / A steel rod in my leg, but it walks me home’), een acteur die tegenwoordig is veroordeeld tot Viagra-commercials, maar ooit nog in een film werd neergeschoten door John Wayne, en aan de scène talloze rondjes in de kroeg te danken heeft. Het zijn allemaal door het leven getekende personages, die hun grote avonturen hebben afgeschud, maar hun twijfels en hun spijt nog niet.

Toen ik veertig nummers had en daarvan een plaat maakte, wist ik dat het een ongebruikelijk stuk muziek was

Opperste concentratie

In de film Western Stars speelt Springsteen het volledige album, in een honderden jaren oude schuur op zijn landgoed. Daarnaast covert hij nog klassieker Rhinestone Cowboy, om er toch op de valreep nog iets feestelijks van te maken. De schuur heeft zoveel karakter, dat hij bijna een eigen hoofdrol in de film opeist. Springsteens schuur hoefde ook niet voor de film opgeknapt te worden: hij had de benedenverdieping al laten renoveren voor zijn paarden, en de bovenverdieping om er feesten en bruiloften te kunnen houden. ‘Pretty cool,’ noemt hij het gebouw zelf, met gevoel voor understatement.

Er is wat publiek aanwezig bij zijn optreden, maar dat hoor je nauwelijks en zie je nog minder. Het is paradoxaal genoeg een verademing om Springsteen, de ultieme bespeler van zijn publiek, eens zónder dat publiek te zien. Om hem in opperste concentratie te horen zingen en spelen met een band, zonder dat hij ondertussen bezig moet zijn om tienduizenden mensen op honderden meters afstand bij de les te houden, door verzoekjes te spelen, kinderen te laten meezingen met Waitin’ on a Sunny Day, vrouwen te laten dansen op Dancing in the Dark en alweer een nieuws tijdsrecord te verbreken voor fans die een show van 3,5 uur nog steeds aan de krappe kant vinden.

In de schuur op zijn landgoed staat hij met gesloten ogen of met zijn blik op oneindig zo mooi mogelijk zijn nummers te zingen, en aan meer hoeft hij niet te denken. De enkele tientallen uitverkorenen aan tafeltjes klappen beleefd, alsof ze in een nachtclub zijn beland en het toevallig déze zanger was die vanavond dienst had. Ieder nummer in de film is nog mooier dan op het studio-album, terwijl de arrangementen eigenlijk niet zijn veranderd. Springsteens vrouw Patti Scialfa krijgt in enkele nummers nu een grote vocale bijrol, dat wel. En zijn eigen stem is live gewoonweg nog mooier, fraai licht hees.

Ongebruikelijk stuk muziek

Na de vertoning en het applaus dat het Londense hotel vult, worden Springsteen en Zimny op het podium uitgenodigd door de Britse filmjournaliste die beide mannen een klein half uur zal interviewen.

Een dag eerder draaide Western Stars al op een Brits filmfestival, waar Springsteen en Zimny eveneens aanwezig waren. Ook toen werden ze geïnterviewd, maar de interviewer van dienst was nóg oneindig veel meer onder de indruk van zijn bezoek dan de interviewster van vanochtend, zodat van interessante vragen geen sprake was. Het doet onwillekeurig denken aan de twee Pinkpop-optredens van Springsteen in 2009 en 2012, toen hij de zangers van de bands voor hem, Mumford and Sons en The Killers, uitnodigde een nummer met hem mee te zingen. Nu hebben Marcus Mumford en Brandon Flowers zelf bepaald geen gebrek aan het spelen voor enorme menigtes, maar naast Springsteen werden het ineens adorerende jongetjes. Springsteen zélf had dat trouwens weer enigszins toen in 2012 Paul Mccartney hem bij zijn toegiften op het podium vergezelde tijdens zijn concert in Hyde Park. Er is altijd een baas boven de baas.

Gelukkig heeft Springsteen geen interessante vragen nodig om interessante antwoorden te geven. Vandaag begint hij door te vertellen dat Western Stars bepaald geen gemakkelijk project was: hij begon in 2012 al aan het album. ‘Toen ik uiteindelijk iets van veertig nummers had en uit een selectie daarvan een samenhangende plaat maakte, wist ik dat het een ongebruikelijk stuk muziek was, waarmee ik niet met een orkest zou gaan rondtouren. Dus ik dacht pragmatisch: als we er niet mee gaan optreden, misschien kunnen we het dan eenmalig live uitvoeren en dat filmen, zodat mensen wel de kans hebben om te zien hoe het klinkt als het live wordt gespeeld.’ Dat was het oorspronkelijke idee: gewoon de registratie van een optreden. Zoals Springsteen zich in 2017 voornam zes weken lang iedere avond een eigen theateroptreden op Broadway te brengen en daar uiteindelijk 236 avonden bleef staan, zo werd Western Stars ook veel meer dan die eenvoudige eerste opzet. ‘Wat is het volgende dat je doet? Je gaat alle mensen met wie je speelt tijdens die show interviewen, en die vertellen dan wat een geweldige kerel ik ben en wat een eer het is om met me te werken.’ De mensen die met hem meespelen in de film zijn veelal klassieke muzikanten, dus gewend volledig voorbereid te verschijnen, als hun partituren maar in de juiste volgorde klaarliggen. Het verschil met een band waarmee Springsteen al sinds 1974 onder de naam E Street Band op het podium staat, kon niet groter zijn: ‘De band stond volledig klaar toen ik de schuur binnenliep. Ik had ze daarvoor nog nooit ontmoet, en ik heb ze na de opnamen ook nooit meer gezien.’

Mensen in auto’s

Die interviews hebben de film nooit gehaald, gelukkig. Want Springsteen realiseerde zich al snel iets anders: ‘Dit is allemaal nieuwe muziek. Hoe krijg ik mensen in het binnenleven van al die nummers die ze nooit echt eerder hebben gehoord? Dus op een avond, terwijl ik voor de televisie zat, begon ik op te schrijven wat mijn gedachten waren bij al die nummers. Dat werd eigenlijk het script voor een voice-over. Toen hadden we dus een soort voice-over, maar hadden we ook iets nodig waarover je die voice-over zou moeten horen.’

Mederegisseur Thom Zimny had veel beelden geschoten van Springsteen tijdens de fotoshoots voor Western Stars. Voor een man die altijd wordt geïdentificeerd met de stad New York en het stadsdeel New Jersey, zijn het opvallend landelijke scènes. Weidse landschappen, paarden, opdwarrelend stof op wegen. En, uiteraard, auto’s. Waar Springsteen, daar auto’s. Hij benoemt het zelf aan het begin van zijn film: hij heeft altijd geschreven over mensen in auto’s, voor hem het symbool van beweging. Van vrijheid ook, ooit, maar moet hij toegeven: dat is veranderd. Al blijft de auto voor hemzelf nog steeds vaak een redder, zegt hij in het interview op het podium in Londen: ‘Als ik ergens over twijfel, stap ik in en rij ik in mijn auto. Waar moet ik heen met dit nummer? Ah ja: maak een ritje.’

De observatie over de veranderde betekenis van de auto als metafoor voor vrijheid is exemplarisch voor de film Western Stars: veel meer dan een collectie toelichtingen bij nummers is dit een verzameling overpeinzingen, inzichten en levenslessen geworden. Geen praatjes bij plaatjes, maar de ‘What I’ve Learned’ van de man die op zijn zeventigste is uitgegroeid tot het geweten van de Amerikaanse muziektraditie. Was zijn Broadway-show net als zijn autobiografie zijn levensverhaal, dit zijn vaak de lessen uit dat leven. Zijn praatstem doet soms denken aan generatiegenoot Sylvester Stallone: diep, laag, doorleefd. Op het podium in Londen zegt hij: ‘Beetje bij beetje is het meer en meer een film geworden, in plaats van alleen een concertfilm.’

Als ik ergens over twijfel, stap ik in en rij ik in mijn auto. Waar moet ik heen met dit nummer? Ah ja: maak een ritje

Aandoenlijke knulligheid

Wat de film geregeld ronduit ontroerend maakt, zijn niet alleen de mooie zinnen waarin Springsteen zijn gedachten over het leven formuleert, maar ook de beelden waarmee Zimny ze ondersteunt: oude video 8-beelden. Soms van Springsteen zelf: prachtig is een filmpje uit 1988 van de dan nog pril verliefde Bruce en Patti op huwelijksreis, uit de tijd ver voor het selfie- en Instagram-zelfbewustzijn, dus met nog een aandoenlijke knulligheid. Maar de meeste andere archieven bevatten helemaal geen beelden van Springsteen, maar van andere, onbekende Amerikanen, en samen drukken ze de kanten van de Amerikaanse ziel uit die hij in het begin van de film uiteenzet: de individualist, en de man of vrouw op zoek naar verbanden, naar connectie, of het nou met familie, vrienden of buurtbewoners zijn. Springsteen op het podium in Londen: ‘Als je kijkt naar de filmpjes die Thom heeft gekozen, dan zijn dat allemaal rituelen. De rituelen die ons verbinden. Bruiloften, feesten, familiebijeenkomsten, dansavonden. De activiteiten die ons helpen ons hoofd boven water te houden.’

Zijn eigen hart-onder-de-riem-teksten in de film, waarbij hij opnieuw eerlijk is over zijn eigen donkere kant, zou daar voor sommige mensen bij kunnen helpen, suggereert de interviewster op het podium in Londen. Lachend: ‘Ik wens ze veel succes daarmee. It’s complicated shit.’ Hij heeft een idee op wat voor effect van zijn film hij wél hoopt. ‘Je gaat erheen met je meisje, gaat zitten en kijkt de film. En tegen het einde houd je elkaars hand vast.’

Opvallend is het wel. Zeventig, en dan debuteren als regisseur, nadat hij als eind-zestiger debuteerde als schrijver en als theatermaker. Grijnzend: ‘Ik ben een man van vele talenten. Hierna wil ik astronaut worden, ik zal je op de hoogte houden van de vorderingen daarmee.’

Dan, in ernst: ‘Je komt op een gegeven moment op een leeftijd waar je wilt opsommen wat je hebt geleerd. Het schrijven van mijn autobiografie was de eerste stap daarin, uit dat boek volgde het theaterstuk, en op een grappige manier kwam deze film daar vervolgens min of meer uit voort. De laatste vijf jaar van mijn leven voel ik me enorm geïnspireerd en ben ik erg creatief. Ik heb veel dingen gedaan die ik nog nooit had gedaan. Daar ben ik erg gelukkig om, want vanzelfsprekend is dat niet.’

Maar gaat hij hierna, wil de interviewster weten, en de rest van de wereld eveneens, toch weer een album opnemen en vervolgens on tour met zijn E Street Band? Springsteen, onderkoeld: ‘Ja, ik keer terug naar mijn gewone baan. Got to pay the bills.’ 

Western Stars draait alleen op zondag 17 november in bioscopen en filmhuizen.