‘Mensen hebben behoefte aan rituelen’

Het neo-paganisme vult het vacuüm dat de kerk achterliet met iets wat in essentie een spiritueel natuurgeloof is. ‘Mensen die een ritueelloos leven hebben zijn arm. Ik heb cultuur, maar veel mensen in Nederland zijn dat kwijt. Het is terug te winnen.’

‘Prachtig, zo hoog groen als de vegetatie staat,’ zegt Axnot als we langs de Kralingse Plas lopen. Hij wijst naar fluitenkruid en brandnetels. Zijn voornaam Axnot doet me al vermoeden dat hij een heiden is. Het is niet de geboortenaam van de hoofdcoördinator Zonnewendefeesten van Nederlands Heidendom, opgericht in 2000 als studiegroep waaruit cultische vieringen ontstonden. Hij heeft een baardje met grijs erin, woont in Rotterdam, heeft een drukke baan bij een dochterbedrijf van de NS, is bijna 40 jaar en heeft een derde kind op komst. Axnot maakt een zeer bijdetijdse indruk. Hij heeft een bibliotheek van duizenden boeken op zolder over oude volkstradities. ‘Er is niets waar ik meer van weet.’

Ik vraag hem hoe hij aan die naam komt, voluit: Axnot Wedasunu van Fivelgo. ‘Waar mijn wieg stond, op de dijk tegenover Schiermonnikoog, heet het Fivelgo. De leden van het Nederlands Heidendom hadden bij de oprichting allemaal een heidense naam. Maar ‘ax’ is ook de naam voor de wereldboom en ‘noot’ betekent vriend. Dus zou je kunnen zeggen, vriend van de wereldboom, de meie. En bij mij staat er ook nog Wedasunu ervoor. Die extra naam heb ik pas gekregen na mijn Wodan-wijding. Weda is de Friese naam voor Wodan en Sunu is zoon: Sunne.’

Koning Redbad

Je hebt een wijding aan de Germaanse God Wodan gedaan?

‘Heb je gehoord dat er een theatergroep is die Redbad in Friesland in een openluchttheater ten tonele brengt?’ Redbad was de Friese vorst uit het jaar 680 die er nu om bekendstaat dat hij het christendom afwees. De legende vertelt dat hij, toen op het moment van zijn geplande bekering zijn voet het doopwater al raakte, hij aan de Frankische missionaris Wulfram vroeg: ‘Kom ik dan wel bij mijn voorouders?’ Waarop Wulfram antwoordde dat ze in de hel waren omdat ze niet gedoopt waren. Daarop trok Redbad zijn voet terug. Hij wilde met zijn voorouders verenigd worden. Er zijn recent een Nederlandse fictiefilm en een Fries toneelstuk over gemaakt.

‘De mannen die verantwoordelijk waren voor mijn ontvoering en afpeigeringen,’ vervolgt Axnot, ‘en mij uiteindelijk aan de galg lieten hangen, hebben ook een vinger in de pap gehad in het script van dat toneelstuk, kwam ik later achter. Het toneelstuk komt precies overeen met mijn inwijding. De inwijding is een rite van dood en herleven. De inwijdeling komt aan de galg te hangen (net als Wodan/Odin aan een boom, die daardoor de alwetende wijsheid kreeg, red.). Koning Redbad van de Friezen laten ze in de theatervoorstelling hetzelfde doormaken. Het is een geheimbond. Behalve degene die Redbad in het theater speelt, is er voor zover ik weet niemand in Nederland die hetzelfde heeft doorgemaakt. Het is een verkenning eigenlijk. Je moet nog een beetje aan het begin van je leven staan. De stap naar volwassenheid. Voor mij een paar jaar geleden.’

Zonder rituelen leven is ongezond. Je voelt je ongelukkig. Ze geven het leven meer zin, het gaat dan niet geruisloos aan je voorbij

Axnot lijkt emotioneel te worden. ‘Ik werd onder valse voorwendselen naar een plek gelokt, en voordat ik het wist lag ik in een kofferbak. Ze brachten me naar een rivier, die de grens vormde tussen het land van de levenden en de doden. Dat is het verschil tussen het profane en sacrale landschap. Heb je weleens van het Oera Lindaboek gehoord?’

Ik ken het toevallig. Het is een manuscript in een tot dan toe onbekend runenschrift dat in 1872 uitgegeven werd door een prominent lid van het Provinciaal Geschiedkundig Friesch Genootschap. Het vertelt over een vierduizend jaar oude Friese beschaving. Mogelijk een falsificatie, maar wel een deskundige. Axnot: ‘Oera Linda, nou, dat was de rivier de Linde. Wat ligt er aan de andere kant van de Linde? Friesland. Dus betekent het: over de Linde. En ik werd gedwongen die rivier over te zwemmen. Tussen het landschap van mijn voorouders en het dodenland in dit geval, waar alle grafheuvels liggen. Daar groeit ook de lijsterbes, in het volksgeloof een struik die met de voorouders te maken heeft. En daar mocht ik útsitte, naar voren en naar achteren kijken, naar de tijd die achter me lag en de tijd die voor me lag. Ondertussen werd ik wel gedrogeerd met mede, een alcoholische honingdrank.’

Heb je je altijd heiden gevoeld?

‘Ik heb wel altijd heidense dingen gedaan. Zo doe ik al veertig jaar mee aan het opzetten van de meiboom. In die traditionele cultuur ben ik opgegroeid. Kallemooi is het meest noordelijke meiboomfeest dat nog overgebleven is. Kalle betekent eerste en mooi mei. Het is ooit verplaatst naar Pinksteren. In heel Europa hebben mensen vaak niet in de gaten dat ze heidense gebruiken uitvoeren. Ik ontdekte dat ook pas op latere leeftijd. Tijdens Kallemooi wordt een levende haan bij iemand van het erf gestolen en met genoeg eten en drinken drie dagen in een mand op een paal gehesen. Dat gaat terug op het steelrecht van de Germaanse mannenbonden, van de omes. Op Borkum heten ze de Klaasohms, een soort mythische vaders. De haan staat voor de groeikracht in de natuur.’

Heb je je kinderen ook allemaal heidense namen gegeven?

‘Ja, Germaanse heidense namen. Kijk, heidens is een Germaans woord, dus heb je het over heidendom, dan heb je het over het Germaanse volksgeloof. Een heiden is iemand die de ongecultiveerde gronden bewoonde. Daar tegenover had je de stadsmensen die al christenen waren. Heidenen waren de mensen die dat volksgeloof nog aanhingen. En wij nieuwe heidenen zijn dan wel in de stedelijke gebieden opgegroeid, maar iedereen weet wat je ongeveer met het woord heiden bedoelt.’

Het was vroeger niet best als je een heiden was.

‘Er is op een gegeven moment een negatieve klank overheen gekomen. Er is een tijd geweest waarin heiden “de nobele wilde” betekende. Later werd het een scheldwoord voor een ongelovige en weer later voor zigeuners. Die waren ongewenst.’

En waar staat boreaal ook alweer voor?

‘Boreaal betekent tot het noorden behorend. Kunnen we niks aan doen. Voor ons is de eigen geschiedenis interessant. Het eigene. Van het land en de tradities. Ik ben de profane uitvoerder van onze zonnewendefeesten. Ik was ook een sacrale voorganger voor de rituelen, nu is het Sebas van Eldik van de folkmetalband Heidevolk.’

Dicht bij de natuur

De leden van de Arnhemse band Heidevolk kwamen op hun naam toen ze een keer over de Veluwe liepen. Hun teksten zijn geïnspireerd door de natuur, de geschiedenis van Gelderland en Germaans-mythologische overleveringen. Axnot en Heidevolk zijn enkele van de vele nieuwe heidenen in Nederland. Maar ook in Vlaanderen wonen ze, verenigd in groepen als Traditie, Izegrim en Heidenen van de Lage Landen, dat zich laat inspireren door Vikingen, in een mengsel van Wicca, new age en paganisme.

Ze laten zien dat er een herleving in belangstelling voor het voorchristelijk geloof is. Ook door de al tientallen jaren voortschrijdende ontkerkelijking is er een vacuüm ontstaan. ‘Mensen hebben sterke behoeften aan rituelen,’ zegt Axnot. ‘Zonder rituelen leven is ongezond. Je voelt je ongelukkig. Ze geven het leven meer zin, het gaat dan niet geruisloos aan je voorbij. Rituelen kunnen je ten diepste roeren, waardoor je leven betekenisvol wordt. Mensen die een ritueelloos leven hebben zijn arm. Ik heb cultuur, maar veel mensen in Nederland zijn dat kwijt. Het is terug te winnen.’

Je bent bezig met ­regio, in plaats van met een gecentraliseerd Europa. Met verscheidenheid aan eigenheid. Het is dan niet leuk om racist te worden genoemd

Het neo-paganisme vult het vacuüm dat de kerk achterliet. Of de new age, al dan niet gelardeerd met oosterse invloeden uit het boeddhisme en hindoeïsme. Vaak vinden hun rituelen hun oorsprong in het sjamanisme. Daarvan zijn nog levende resttradities te vinden in Siberië en bij andere inheemse volkeren die dichter bij de natuur staan dan de westerse stedeling. Het contact met de hogere machten hoeft niet altijd via een sterk georganiseerde religie te verlopen.

Uit alles blijkt dat het heidendom in essentie een spiritueel natuurgeloof is, waarin het contact met de voorouders uiterst belangrijk is. Wat dat betreft is het vergelijkbaar met dat van inheemse Afrikanen, indianen, Aziaten en Australische aboriginals. Er zijn sjamanisten, satanisten, wicca-aanhangers (moderne heksen). Vaak zijn hun rituelen geënt op Keltische riten die ook weer veel lijken op die van Germaanse stammen. Neem het Vlaamse Izegrim, een cultische midwinterbond die aansluit bij de oeroude traditie om optochten te houden van gehoornde geesten die tijdens midwinter orde op zaken komen stellen. ‘Er is een revival aan de gang van kleinere groeperingen die het belang inzien van het voortzetten en beleven van onze eigen tradities,’ schrijft Izegrim op haar website, een naam die verwijst naar de helmmaskers die leden van de cultische mannenbonden vaak droegen. Ze worden ‘De Wilde Jacht’ genoemd. En er wordt door weer anderen in Rotterdam elk jaar een Krampusloop georganiseerd, met gemaskerde midwintergeesten die al eeuwen in de Alpen rondgaan.

‘Ik heb nog een oud hertengewei liggen,’ zegt Axnot. ‘Maskers en hoorns horen bij de midwintertijd.’ Dierenvermommingen zijn uitingen van oeroud heidendom, net als brandende raderen die van de bergen afrollen, het bezoeken van duizenden jaren oude heiligdommen, vuurrituelen en voorouderverering. Ook heidense cultusplekken worden opnieuw geëerd, zoals hunebedden, Stonehenge, wichelroedetochten of Vikingfeesten, zoals jaarlijks op de Shetlandeilanden.

Extreemrechts

Door de discussie over identiteit en multiculturaliteit is het onderwerp in de belangstelling komen te staan. Bij het vieren van je eigen cultuur en het teruggaan naar je eigen roots is extreemrechts nooit ver weg. Axnot: ‘In het begin moesten we oppassen dat we niet in een kwaad daglicht gesteld werden omdat je met tradities bezig bent, met je eigen wortels. Je bent bezig met regio, in plaats van met een gecentraliseerd Europa. Met verscheidenheid aan eigenheid. Het is dan niet leuk om racist te worden genoemd. Het lijkt op hoe de kerk de heidenen en de joden onder handen wilde nemen, omdat ze andersdenkend waren. De extreemlinksen zijn nu eigenlijk de fascisten. Het is een beetje omgedraaid in de loop der tijd. Wij hebben de regel dat we niet aan politiek doen.’

Ook Heidenen van de Lage Landen, dat overigens niets te maken heeft met Nederlands Heidendom, ‘weerhoudt zich van elke uiting van politiek/maatschappelijke aard’, zo is op Facebook te lezen. ‘We distantiëren ons van elke uiting van extreemrechtse aard en witte superioriteit, en staan absoluut niet achter het gedachtegoed en de acties van dergelijke lui.

Tot een favoriet uitstapje voor heidenen behoort een tochtje naar de Externsteine in het Teutoburgerwoud, een bosgebied in Duitsland waar verscheidene boreale plekken te vinden zijn. Deze rotsformatie kreeg een slechte naam toen nazi’s er ook bijzondere belangstelling voor kregen. ‘Zo gaat het in de tijd,’ zegt Axnot. ‘Eerst hebben ze het heidens heiligdom daar gesloopt en gekerstend, en in de christelijke tijd komen de nazi’s een keer langs en die gebruiken het voor hun eigen doeleinden. Nu die weg zijn, pakken de new age, de pagans en de heidenen het weer op. Ik ben daar weleens met midwinter geweest. Een zooi dat het daar is, overal liggen flessen met mede. Ik denk: lekkere heidenen zijn jullie.’