Longread | 20 jaar na Trainspotting: toen waren drugs nog heel gewoon

Rentons oude kamer heeft nog steeds het behang met die ouderwetse treintjes. Shots blijkt net zo onverstaanbaar als in 1996. En de drugs, ja, die zijn er ook nog. Twintig jaar na Trainspotting is er een vervolg, dat net zo knallend op je zintuigen slaat.

Fotografie Universal

Edinburgh, 1996. Vier vrienden worstelen zich door het leven, met heroïne als een essentieel onderdeel. Zo essentieel zelfs, dat ze er hun familie, vrouwen en uiteindelijk zelfs elkaar voor naaien. Je kent ze ongetwijfeld nog. Renton (een frisse & fruitige Ewan Mcgregor), rennend door de straten van Edinburgh. Sick Boy (Jonny Lee Miller) met zijn hysterisch geblondeerde haar, dat alleen in de jaren 90 salonfähig was. Het aandoenlijke ongemak van Spud (Ewen Bremmer). En natuurlijk Begbie, met een extreem kort lontje, die continu met zijn mes in de aanslag staat als iemand hem irriteert. Twintig jaar geleden (hier even een moment stilte om je te realiseren hoe oud je bent), maar de beelden staan nog immer op ons netvlies gebrand. Dat is niet voor niets: Trainspotting is en blijft een verdomd goede film, die prima overeind blijft als je hem nog eens bekijkt (tip: hij staat op Netf lix). Terecht dat dit sentiment nu een vervolg krijgt. We legden de films eens naast elkaar om te ontdekken of hij recht doet aan het origineel.

Verhaal

In de originele film zagen we de vier heren vooral rondhangen, drugs gebruiken, ruzie schoppen in de kroeg en uiteindelijk een drugsdeal sluiten voor een bedrag waar de gemiddelde crimineel anno 2017 echt zijn bed niet meer voor uit komt. We lieten ze achter met een breed lachende Renton, die er met de buit vandoor ging.

Twintig jaar na dato zijn z’n vrienden daar nog steeds pissig om. Vooral Begbie, die jarenlang in de gevangenis zijn wraak heeft zitten plotten. Sick Boy heet tegenwoordig Simon en is altijd op zoek naar slimme handel, samen met zijn jonge vriendin Veronika. En Spud, Spud... Ach, die is nog steeds heel zielig. Na een gezellige montage waarin alle Amsterdamse clichés voorbijkomen, zien we hoe het Renton is vergaan, die blijkbaar al die tijd in Nederland zat.

Sommigen hebben een persoonlijke ontwikkeling meegemaakt, anderen, tsja, minder. Wanneer de mannen elkaar weer ontmoeten, broeit er meer dan genoeg aan oud zeer. Het verhaal is entertaining en meeslepend, het is alleen jammer dat echt álles wordt uitgelegd met f lashbacks naar de vorige film of de toelichting van een personage. De vaagheid van het origineel (waarom doen ze wat ze doen?) daagde je brein wat meer uit. Maar dat is tegelijkertijd ook wel handig voor de paar mensen die de eerste film nog niet zagen, of degenen onder ons wiens geheugen het af laat weten.

Cinematografie

De baby die over het plafond kroop, tijdens de cold turkey-hallucinaties van Renton, zorgde in film één voor menige nachtmerrie. Bij de legendarische toiletscène, waar diezelfde Renton letterlijk en figuurlijk in een wc dook, kon je niet anders dan kokhalzen. Deze dreamlike sequences pasten niet alleen perfect in het universum van de film, maar ook in de nineties. Idem met de soft focus, jumpcuts en freeze frames: gecombineerd met een grauwe kleurstelling had je een behoorlijk deprimerende, zij het coherente beeldtaal te pakken. Dezelfde stijlmiddelen worden ook nu weer gebruikt. Dat is logisch – de omgeving is immers hetzelfde – alleen doet het soms wat gedateerd aan. Zeker wanneer de odes aan het origineel te letterlijk worden, zoals een herhaling van de uitdijende kamer van Renton. Dit is echter niet zo storend, omdat regisseur Danny Boyle en cinematograaf Anthony Dod Mantle zich duidelijk hebben uitgesloofd met het componeren van indrukwekkende beelden: je ogen komen niks tekort.

Cast

Het waren jonge, wilde acteurs die jonge, wilde personages speelden. Nu zijn ze wat minder jong en wild in het echt en is er wat meer afstand tot die mean streak. Meer levenservaring bij de acteurs geeft ook wat diepere lagen, al had het onbezonnen acteren in de eerste film zijn charmes. Ze voelen zich in ieder geval duidelijk zeer relaxed bij het opnieuw vertolken van hun personages. Zoals Robert Carlyle zei: ‘I took out two teeth and suddenly Begbie came back to life.’ De makers hebben het voor elkaar gekregen om een hele rits oude bekenden op natuurlijke wijze in het nieuwe verhaal te verwerken. Het toentertijd minderjarige liefje van Renton (Kelly Macdonald), de eega van Spud; dat onder andere deze gezichten weer opduiken, zorgt voor een prettige aha-erlebnis.

Quotes

‘Choose life. Choose Facebook, Twitter, Instagram and hope that someone, somewhere cares. Choose looking up old flames, wishing you’d done it all differently. And choose watching history repeat itself.’ Rentons beroemde Choose-betoog heeft een waardige, nieuwerwetse opvolger gekregen.

Gecombineerd met eindeloze discussies over voetbal en the good ol’ days en doorspekt met onverstaanbare, maar daarom niet minder prettige verwensingen, zijn de dialogen als een soepel schietende mitrailleur. Niet zo vreemd natuurlijk, als je je bronmateriaal haalt uit het onnavolgbare taalgebruik van schrijver Irvine Welsh. Film nummer twee is losjes gebaseerd op zijn boek Porno. Net als dat boek in zijn originele taal een flinke uitdaging is, blijkt dat ook bij de film het geval. Wij zagen hem zonder ondertiteling, waardoor je je de eerste tien à vijftien minuten nogal verloren voelt. Edoch: dat helpt juist om het vervreemdende effect te creëren, passend bij de sfeer die Boyle hier placht te schetsen.

Dat de focus van de doelgroep het mannelijk geslacht is, is in de dialogen trouwens goed te merken. De nog onbekende Anjela Nedyalkova is in de rol van Veronika – Simons scharrel, voor zolang het duurt – meer dan easy on the eye, maar haar personage is wat slapjes uitgewerkt.

Drugs

Anno 1996 mopperden moraalridders dat Trainspotting drugsgebruik zou verheerlijken. Wij keken de film nog eens met dat in het achterhoofd en vragen ons toch écht af waarom je na het zien daarvan aan de heroïne zou willen. Dan ben je serieus niet goed snik. Of je moet Sick Boys-woorden voor waar aannemen (‘Personality, that’s what counts, right? That’s what keeps a relationship going. Like heroin. Heroin’s got a great fucking personality’).

Er gaan ondertussen elke denkbare soorten drugs doorheen – je moet wat als je blut bent – toch blijft vooral heroïne de geest verruimen. De roes die dat ten gevolge heeft noemen de heren ‘Better than sex’, maar als je daarna met kapotte aderen in een vuil krot van een woning ligt te vegeteren, heb je daar bar weinig aan. Tot zover deze tuchtelijke waarschuwing, mochten je ouders dat in het verleden nagelaten hebben. In T2 is het drugsgebruik wat minder frequent en verwoestend (de leeftijd, hè), we kregen er echter nog net zo min zin van om een familieverpakking spuiten aan te schaffen.

Moraal

In Trainspotting was Tommie (Grey’s Anatomy’s Kevin Mckidd) degene die jou als onschuldige kijker bij het verhaal moest trekken. De vriendelijke, brave jongen met een vriendin, die zich na de break-up met haar toch laat verleiden tot drugs en in no time compleet verlept op een matras hangt in zijn eigen vuil. Een symbool van onschuld, dat uiteindelijk diezelfde onschuld verliest. Op deze manier een wereld die voor de meeste kijkers (godzijdank) ver van ze af ligt dichter naar ze toe brengen, is doorgetrokken naar het vervolg. Hier is het Veronika, die betrokken raakt bij Simons schemes en al knipperend met haar grote ogen ook niet weet hoe het allemaal precies werkt. Zo lijkt het, althans.

Van de hoofdpersonages is Renton op het eerste gezicht de enige die zijn leven echt heeft gebeterd, met een hardloopverslaving als vervanging van de heroïne. Zit er toch nog iets van groei in de mannen. Handig, om je als kijker te kunnen blijven indenken dat ook jij nog kunt groeien uit de situatie waar je nu in zit. Want het kan toch behoorlijk confronterend zijn als je je leven van nu vergelijkt met dat van twintig jaar geleden, tijdens de eerste Trainspotting-film. Alles is nog mogelijk, mensen, alles is nog mogelijk.

Muziek

Niets maakt zo goed duidelijk hoe cool de nineties heimelijk waren, dan de muziek uit die tijd. Toen house nog een hart had. Toen hele volksstammen na het kijken van Trainspotting voor het eerst in aanraking kwamen met de muziek van Pulp, Underworld en Iggy Pop. De soundtrack was een perfect op de beelden afgestemde begeleiding. Een klassiek geval van 1 + 1 = 3.

Het vervolg heeft een soundtrack die het weliswaar aflegt tegen de eerste (daar is ook niet tegenop te boksen), maar een strakke mix is van oud & nieuw. Oude liefdes als Run DMC, The Clash en Blondie komen voorbij, maar ook nieuwe(re) acts als Wolf Alice en High Contrast. Nee, er zit helaas geen écht waardige opvolger van Underworlds Born Slippy in. Je zult die track waarschijnlijk wel weer in een eindeloze loop willen draaien na het kijken. Al was het maar vanwege de remix die we horen: herhaal je successen.

Nostalgie

Het lastige aan een vervolg maken op een zo’n geliefde film, is dat je je in een spagaat bevindt. De ene helft van de fans wil een film waarin ze hun favoriet duidelijk herkennen en ‘Oh ja, weet je nog?’ tegen het scherm kunnen schreeuwen, de andere helft vindt dat te makkelijk en wil een origineel, vernieuwend verhaal.

Bij Trainspotting 2 komt de eerste groep het best aan zijn trekken. Boyle en consorten wilden duidelijk alle lijntjes van deel één rondbreien. Knap dat het ze op geloofwaardige wijze lukt, maar het zorgt wel voor een lichte overdosis aan zelfbewuste verwijzingen. Regelmatig zelfs letterlijk, wanneer je korte flashbacks ziet uit de 1996 film, voor de mensen die totaal geen idee meer hebben hoe het zat. Dat maakt deel twee wat minder authentiek. Waar het origineel een project was recht uit het hart van Boyle, met een beperkt budget en onbekende acteurs, hangt aan het vervolg de geur van een cashcow. Het budget ligt zo rond de twintig miljoen, wat relatief gezien nog best meevalt, maar de verwachting is dat dit veelvuldig zal worden terugverdiend.

Boyle blijft trouw aan zijn geesteskind, maar weet ondertussen de veranderde maatschappij in dit vervolg te verwerken tot een zeer entertaining eindresultaat (hoe verontrustend alle drugsperikelen ook zijn). Ja, het is nostalgia porn. Maar wel de aangename variant, waar je grijnzend naar zit te kijken en die je een prettig gevoel geeft vanbinnen. Hoef je niet eens een spuit heroïne voor in je arm te zetten.

Wat deden ze in de tussentijd?

Ewan McGregor (Mark Renton): scènesteler in de eerste film en zoals verwacht de meest succesvolle naam in het lijstje. Moulin Rouge, Star Wars, een hele reeks succesvolle arthouse-titels: Mcgregor heeft niets te klagen.

Ewen Bremmer (Spud): in het bijrollencircuit doet Bremmer het prima. Na vooral veel UKproducties zat hij onder andere in Pearl Harbor, Black Hawk Down en You Will Meet a Tall Dark Stranger. Deze zomer is ie te zien in DC Comicsknaller Wonder Woman. JONNY

Lee Miller (Sick Boy / Simon): zijn Trainspotting-faam versterkte door een driejarig huwelijk met Angelina Jolie, dat in 1999 strandde. We laten in het midden of er een causaal verband is, maar écht lekker ging het daarna niet meer. Vanaf 2012 zit Miller wel in de Sherlock Holmes-achtige serie Elementary.

Robert Carlyle (Begbie): The Full Monty, 28 Weeks Later, Stargate: Universe; de intense Carlyle had zo zijn successen. Nu zit ie alweer zes jaar in fantasyserie Once Upon a Time, als – jawel – Repelsteeltje.