‘Alles wordt ons uit de handen geslagen’

‘Misschien moeten we wel terug naar kleiner en basaler. Dus niet naar Bali, maar naar de Wadden. Het is echt niet erg om het geluk dichterbij te gaan zoeken, we zijn veel te veel doorgeschoten in alles.’

Dus jij denkt dat je de eerste coronapatiënt van Nederland bent?

‘Normaal gesproken ben ik nooit ziek. Tot januari 2018. Toen kreeg ik ineens een hele zware griep die – achteraf gezien – veel weg heeft van wat er nu gebeurt.’

Hoe erg was het?

‘Ik was echt geïnvalideerd. Zo kon ik op een gegeven moment niet meer lopen en moest ik met handen en voeten de trap op. Ook kon ik niet meer werken. En ik lalde. Daar heb ik uiteindelijk anderhalf jaar last van gehad.’

Wat dacht je?

‘Het is heel raar. Eerst ben je doodsbang, al zakt die angst wel wat weg omdat vrij snel bleek dat ik geen hersentumor, hersenbloeding of MS had. Dat was een opluchting. Maar in de loop van weken en maanden kwam er wel iets anders voor in de plaats, namelijk: gaat het ooit nog over?’

We gaan later dit jaar een piek in het aantal zelfdodingen zien, als steeds meer ondernemers kopje-onder gaan

Wat zeiden de artsen?

‘Die wisten het niet. En nog steeds niet. Ze denken dat het griepvirus op mijn kleine hersenen is gaan zitten, ook omdat ik emotioneel ontregeld was. Maar ja, om dat te bewijzen moet je eerst een stuk uit de hersenen knippen, en dat gaat dus niet. Maar met de wetenschap van nu denk ik: verrek, dat kan weleens corona zijn geweest. Het virus was hier al een tijdje voordat het eind februari officieel bij ons is vastgesteld, daar ben ik van overtuigd. Ik ken een vrouw die vorig jaar december in Vietnam was. Die kwam daar in contact met hoestende en proestende Chinezen. Bij thuiskomst is ze drie weken mysterieus ziek geweest. Reken maar dat dat corona was.’

Waarom heb jij het gekregen, denk je?

‘Net als bij de meeste mensen die corona krijgen, had ik niet echt een optimaal immuunsysteem. Zo had ik veel te hard gewerkt en echt roofbouw op mijn lichaam gepleegd. Ik rende in die periode wel marathons, maar ik zat toen echt op het randje.’

De beste manier om met tegenslagen om te gaan is met humor, zei je ooit. Omdat het een hele geciviliseerde afweer is. Deed je dat toen ook?

‘Ja, je moet jezelf niet al te serieus nemen, hè? Zoals het ook minder erg wordt als mensen er grappen over gaan maken. Het is veelzeggend dat de beste grappen over de Tweede Wereldoorlog worden gemaakt door de Joden die in de kampen hebben gezeten.’

Toch hoor je een coronapatiënt zelden een grap over het virus maken.

‘Klopt. Over kanker en aids mogen we grappen maken, maar een grap over corona is not done. Voor een deel heeft dat met de sociale druk te maken. We denken allemaal: doodgaan aan corona is het ergste wat ons kan overkomen. Dat is natuurlijk niet zo. Geloof me: kanker, of desnoods ALS, is echt nog altijd vele malen erger. Zoals de kans ook nog altijd veel groter is dat je sterft aan hart- en vaatziekten.’

Noemde je daarom ook hypochondrie en corona een explosief mengsel?

‘Eerder stond het te boek als irrationeel, maar als je nu zegt dat je bang bent voor corona, weet niemand dat het onzin in. Al moet ik wel zeggen dat een deel van de mensen hierin doorschiet, haast door angst verlamd. Ik merk het zelf ook. Dan ben ik aan het hardlopen en ineens keren mensen me de rug toe, alsof ik een vliegende corona-bom ben. Natuurlijk, dit virus is menens en moeten we zeker niet onderschatten, maar als we genoeg afstand bewaren, kunnen we elkaar gewoon groeten, hoor.’

Jij zei ook dat corona een goed voorbeeld is van hoe het collectief de normen en waarden bepaalt.

‘Ja, een paar maanden geleden dachten we nog dat onze tas werd gejat als we een Marokkaans of Turks straatschoffie tegenkwamen. Nu zeggen we zo’n jochie vriendelijk gedag omdat hij zich keurig aan de afstand houdt. Met andere woorden: de achtergrond is nu veel minder belangrijk geworden. Ook dat merk ik. Bejaarden die zich niet gedragen, ik word daar heel agressief van. En helemaal als ze in de supermarkt met hun karretje tegen die van mij aan knallen. Oprotten, denk ik dan, ik moet afstand houden voor jou!’

Naast dat je nauwelijks coronagrappen hoort, zijn er tegenwoordig een stuk minder zelfmoorden. Is dat opvallend?

‘Oh, maar de zelfmoordstatistieken zullen niet van de coronacrisis opknappen, hoor. Dat gaan we later dit jaar nog wel terugzien, wanneer steeds meer ondernemers kopje-onder gaan. Wat ook niet zo gek is. De psychische en psychiatrische impact van deze crisis is namelijk veel groter dan de fysieke.’

Omdat we geconfronteerd worden met totale onzekerheid?

‘Ja, dat zijn we niet gewend. Wat ook wel weer gek is, omdat onzekerheid juist bij het leven hoort. Daarom zouden we met z’n allen ook moeten accepteren dat we niet altijd de controle kunnen houden. Maar goed, dat is lastig. Omdat we onszelf afgeleerd hebben om voorbereid te zijn op tegenslagen.’

Omdat het niet hoefde?

‘Ja, de laatste dertig jaar hadden we vrijwel alles in de hand en nu ineens niet meer. Alles wordt ons uit de handen geslagen. Vakanties, theater, noem maar op. Daarom kun je wel zeggen dat corona een prachtig voorbeeld is van iets dat alles kan ondermijnen en bedreigen.’

Of kun je zeggen dat we het gewoon te goed hadden met z’n allen?

‘Dat ook. We hebben jarenlang geconsumeerd met de gedachte: het kan allemaal wel. Maar misschien moeten we wel terug naar kleiner en basaler. De economie was ook zo ontzettend strak gepland. Zo van: vandaag besteld, morgen afgeleverd. Dan maar een week later, denk ik dan. Zoals we het vertier ook dichter bij huis moeten gaan zoeken. Dus niet naar Bali, maar naar Terschelling, Vlieland of Ameland. Ik was ook iemand die altijd de hele wereld over vloog en dat bijna normaal begon te vinden. Nu denk ik: laat ik blij zijn dat ik dat al die jaren heb kunnen doen, maar laat ik ook eens ophouden met denken dat ik in oktober naar Bali wil. Zo planbaar is het leven niet en misschien is het ook wel goed dat we ons zoiets weer realiseren.’

De grote vraag is: kunnen we dat?

‘De vraag is of dat erg is. Ga maar na: noem de drie mooiste momenten uit je leven en je komt erachter dat daar helemaal geen prijs in euro’s aan hangt. Veelal gaat het erom met wie je bent. Dat je elkaar in de ogen kijkt en zegt: wat hebben we het hier prachtig samen. Maar zo wordt kennelijk niet gedacht. We zaten juist in een sfeer van: boek een cruise van 10.000 euro en dan word je gelukkig. En het grappige is: dat geloofden we ook nog! Maar neem van mij aan: we hebben helemaal geen cruise nodig om gelukkig te worden. Of dure spullen. Het geluk zit ’m in hoe we met elkaar omgaan. Ik hoop van harte dat mensen zich dat realiseren.’

Maar kunnen we dat, kleiner en basaler?

‘Natuurlijk. Ik ben sowieso geen pessimist. Zo heb ik de platte mazzel dat ik het genenpakket niet heb om depressief te worden. En dat niet alleen. Mensen zijn creatieve beestjes. Daarom acht ik de kans ook heel groot dat we hier met z’n allen gelukkig uitkomen. Dat zie je nu wel. Kijk alleen al hoeveel plezier we thuis beleven aan het spelen van Scrabble en Monopoly. We waren helemaal vergeten hoe het is om het met elkaar goed te hebben. Netto draagt dat allemaal bij aan ons geluk. Net als het lezen van een boek of het kijken van een film.’

Klinkt dat niet heel burgerlijk?

‘Jawel, maar misschien iets minder burgerlijk dan iedereen dacht. Misschien hebben we elkaar al die jaren wel wijsgemaakt dat je heel veel geld moest verdienen zodat je niet-burgerlijk naar Ibiza kon. Maar hey, hoe truttig is het om naar Ibiza te gaan? Dat doet toch ook iedereen? Daarom is het echt niet erg om het geluk dichterbij te gaan zoeken. Ik zou haast zeggen: wen daar maar aan. Dit is natuurlijk niet het laatste virus. Overal en nergens duiken nieuwe beesten op. En dus ook weer nieuwe ziekten.’

Kortom, we worden gedwongen tot nederigheid.

‘Ik maak weleens de vergelijking met de jaren 1600. Ook toen was er niet veel. In die tijd waren ze bezig met hun natje en hun droogje, ze keuvelden wat met de buren en deden een beetje aan voortplantingsgedrag en dat was het. Ja, soms moest je op de vlucht voor een eng beest dat eraan kwam, maar echt spannend was het leven allemaal niet. En dat hebben we duizenden jaren volgehouden. Daarom: we zijn veel te veel doorgeschoten in alles. Neem de informatievoorziening van tegenwoordig. Ik weet niet hoe Onze Lieve Heer ons bedoeld had, maar als jongeren steeds later met elkaar naar bed gaan omdat ze hun telefoon aantrekkelijker vinden dan hun leeftijdgenoten, nou, dan hebben we met de samenleving toch echt een probleem.’

En dat wordt er met die anderhalvemetersamenleving niet beter op.

‘Nee, de schade van die anderhalve meter gaat immens worden. Op die manier kan je namelijk niet in je volle menszijn tot bloei komen. Daarom moeten we misschien wel dat risico nemen. Ik durf dat wel aan. Vooropgesteld, het is heel goed om voortaan te groeten zoals de Japanners dat doen. Maar onze intimi, die moeten we toch wel gewoon beet kunnen pakken? We weten allemaal hoe fijn het is om even iemand vast te houden of te voelen. We zijn net apen, we moeten het hebben van het sociale.’

We zijn nu een paar maanden verder. Merk je dat het in je praktijk drukker is?

‘Wat je ziet is dat in de verslavingszorg vooral het vermijdingsgedrag toeneemt. Een alcoholist is doorgaans iemand die stiekem drinkt. Dus wat gaat die nu doen, in deze coronatijd? Nog meer stiekem drinken. Het is veelzeggend en treurig dat Gall & Gall een recordomzet boekt. Overigens heb ik wel even moeten glimlachen om wat ze op Sint Maarten hebben gezegd. “Als u alcohol drinkt, adviseren wij u een andere hobby te zoeken.” Dat vind ik wel weer humor.’

En hoe verhoudt dat zich tot depressiviteit?

‘We weten dat er in tijden van oorlog minder depressie is. Dat komt doordat mensen meer nadenken over de zin van het leven, en daardoor hebben mensen die tegen een burn-out aan zitten juist veel meer zin in het leven. Waar het om te doen is in het leven, het gezinsleven, staat immers veel scherper in het licht. Ze merken dat ze daar van opknappen. En dat merk ik op mijn beurt dus ook.’

Is dat een positieve trend?

‘Jawel, maar ik ben niet optimistisch over het netto-effect. Want niet iedereen met klachten knapt er natuurlijk van op. En dat is zorgwekkend. Onderschat depressiviteit niet, hè, dat is gewoon een hele dodelijke ziekte. Niet alleen neemt de kans op zelfmoord toe, dat geldt ook voor een hartinfarct. Wat ook niet zo gek is: er gebeurt in zo’n lichaam iets wat potentieel bedreigend is. Het is veelzeggend dat jaarlijks zo’n tweeduizend mensen die aan depressie lijden zelfmoord plegen. Daarom: als we net zoveel zorg en aandacht aan depressie besteden zoals we dat nu aan corona doen, redden we heel veel mensenlevens. Daarom was ik in 2016, samen met Esther van Fenema, ook begonnen met het Depressiegala. Dat deden we puur om de mentale gezondheid te promoten.’

De meeste coronadoden zijn rond de 80, bij kanker rond de 60. Ik weet wel: zo mag je niet denken, maar zo moet je natuurlijk wél denken

Het gala waar jij de boel zou hebben geflest.

‘Ja, dat was het verhaal. Onzin natuurlijk. Wie mij een beetje kent, weet dat ik me persoonlijk nooit zou verrijken. Ik heb al een slecht geweten als ik ergens een bonnetje indien. Sterker nog, in dit geval heb ik zelfs mijn reiskosten en de lunch zelf betaald.’

Wat is er dan wel gebeurd?

‘Er is één ding misgegaan: we hadden iemand als directeur aangesteld die niet functioneerde. En daardoor hebben we de subsidie van het ministerie van VWS, een bedrag van 350.000 euro, niet waar kunnen maken en is er een financiële strop ontstaan. Maar dat bedrag hebben we als bestuur inmiddels voor een groot deel keurig terugbetaald. Dat is het. We hebben ook geen wet overtreden of zo. Laat staan dat er een strafrechtelijk onderzoek naar ons loopt. Alleen, het wordt inmiddels wel zo geframed.’

Toch wil jij het Depressiegala geen flop noemen.

‘Zeker niet. Het hoofddoel van het gala was niet om geld in te zamelen voor de ziekte, maar om aandacht te genereren voor mensen met hun psychische kwetsbaarheden en talenten. En dat is ons meer dan gelukt. En dat had geen enkel media- of reclamebureau kunnen redden. Dus in plaats van dat je beloond wordt voor het initiatief, word je er op afgestraft.’

Maar feit blijft dat het geld niet naar voorlichting en onderzoek is gegaan.

‘Ja, het scholenproject is mislukt. Daarom is het ook zo jammer dat we het bedrijfsleven niet aan boord kregen. Die doen liever iets met vitaliteit dan met burn-out. Omdat het niet verkoopt. Want burn-out klinkt niet leuk.’

Is zo’n gala nu verleden tijd?

‘Nee, we kunnen het Depressiegala blijven organiseren. Zo zijn er al verschillende artiesten die hebben gezegd: het is zo onredelijk hoe jullie te grazen zijn genomen, we komen volgend jaar optreden. In het ergste geval zitten we in een kleine zaal met minder grote artiesten. Nou en? Dat maakt ons niet uit. Als de ziekte maar onder de aandacht komt, en helemaal onder jongeren. Zo krijgt momenteel een kwart van de jeugd te maken met een burn-out, tegenover 15 procent bij volwassenen. Een kwart! Daarom moeten we deze ziekte echt heel erg serieus nemen en hoop ik dat we een herbezinning krijgen hoe we in de zorg ons geld gaan besteden.’

Hoe dan?

‘Het moet allemaal veel preventiever en breder. Dus niet de nadruk leggen op het individu, maar op de volksgezondheid. Alleen dan kun je kwetsbare mensen voor een hoop psychische ellende behoeden. Daarom ben ik ook een voorstander van een braintraining, een soort van concentratietraining. Anders gaat er bij mensen een schade ontstaan die echt niet meer goed komt. Daarom is het ook zo jammer dat psychologen, psychiaters en sociologen nauwelijks in het maatschappelijk debat worden gehoord.’

Jij vindt dat we te veel worden geredigeerd door managers?

‘Dat zie je wel aan Mark Rutte. Vooropgesteld: onze premier doet het prima, die loodst ons echt heel goed door de crisis, maar hij denkt wel te veel als een manager. Daarom denk ik dat we meer behoefte hebben aan filosofen, aan denkers, zoals bij de Grieken. Of desnoods aan dominees, maatschappelijk werkers of opinieleiders die niet vanuit een zakelijk belang, maar vanuit betrokkenheid van de mensheid vragen stellen.’

Dat is een kwestie van gezond verstand?

‘Ja, je wil straks niet meer doden hebben door achterstallige medische zorg. Daarom moeten we dit niet te lang uitstellen. Anders gaan er ook jonge mensen dood die nog gewoon behandelbaar waren. Zoals je ook niet wil dat er ziekenhuizen failliet gaan en daardoor de noodzakelijke behandelingen onder druk komen te staan. Dat moeten we natuurlijk niet hebben en te allen tijde voorkomen. In het geval van corona zie je dat de meeste doden rond de tachtig zijn, bij kanker is die leeftijd zestig. Ik weet wel: zo mag je niet denken, maar zo moet je natuurlijk wél denken.’

Inmiddels ben jij weer beter. Ben je nu ook een ander mens geworden?

‘Zeker. Zo is de moed om onbereikbaar te worden f link toegenomen. Ik beantwoord mailtjes en sms’jes slechter dan ooit tevoren, en dat is niet zomaar. Dat doe ik omdat ik er inmiddels wel achter ben gekomen dat de wereld zonder mij gewoon doorgaat. Dat merkt mijn omgeving ook. Zo heb ik veel meer aandacht voor mijn intimi, en ben ik ook meer beschikbaar.’

Dat was eerder niet zo?

‘Nee, eerder was het zo van: ik moet nog even werken, een klusje doen. Laten we daarom maar een pizza bestellen. Nu zet ik om 17.30 uur de telefoon uit en gaan we om 18.00 uur aan tafel. Het klinkt misschien heel burgerlijk, maar ik kan het iedereen oprecht aanraden.’ 

NIEUWE REVU ONTMOET BRAM BAKKER

Waar? Op het kantoor van Uitgeverij Lucht in Hilversum. Wanneer? In het midden van de pandemie. Maakt hem dat ook bang? Nee, zegt hij. Voor Bakker was het meer shocking dat alle berichten van een naderende pandemie werden genegeerd. ‘Bill Gates had het er al over in 2012, in die inmiddels beroemde toespraak van hem. Maar niemand nam hem serieus, ook in Nederland niet. Dát is zo gevaarlijk. Nu pakt het de ouderen, maar er kan zomaar een virus opduiken die jonge kinderen treft. En dan hebben we als samenleving echt een megaprobleem. Dat is ons voortbestaan.’