‘Alles is spin, alles is propaganda en alle feiten zijn afgeschermd’

Nooit eerder heb ik met zoveel bewondering naar ingehouden woede gekeken, als toen Pieter Omtzigt en Renske Leijten er in een debat achter kwamen dat er nóg meer documenten bestaan die door de Belastingdienst en het ministerie van Financiën achtergehouden zijn voor de commissie-Donner, die onderzoek deed naar gemaakte overheidsfouten in de Toeslagenaffaire.

‘Ik ben witheet. Witheet!’ zei Omtzigt, maar om eerlijk te zijn moest je nog je best doen om dat te zien. Het eenmansleger uit Enschede maakte een geagiteerde indruk, maar een echte uitbarsting bleef uit. Ook SP’er Leijten stond op ontploffen, maar voordat het daartoe kwam, slikte ze stevig en staarde ze de staatssecretaris intens aan.

Jarenlang heeft de Belastingdienst willens en wetens onschuldige burgers gegijzeld en gezinslevens verwoest. Ook na ontdekking van de fouten werd het beleid voortgezet, waarmee de fouten een ambtsmisdrijf werden. Nog steeds blijken documenten en beleidsstukken in onderste lades te liggen, en nog steeds weigert de regering om de Kamer actief te informeren – een grondrecht dat in Artikel 68 is vastgelegd.

Zowel de woede als de moedeloosheid van Omtzigt en Leijten is tekenend voor mijn vertrouwen in de politiek. Natuurlijk, politici zijn altijd notoir onbetrouwbaar geweest. Geef mensen macht, en ze gaan er mee aan de haal, óók binnen de relatieve bescheidenheid waarmee het Nederlandse parlementaire speelveld die macht verdeelt. 

Tien jaar Rutte heeft geleid tot tien jaar verslechtering van informatie, tien jaar verhulling van feiten en tien jaar waarin het politieke en ministeriële voorlichtersapparaat is omgebouwd tot een professionele leugenmachine. Alles is spin, alles is propaganda en alle feiten zijn afgeschermd.

Een deel van de verklaring ligt in de term ‘partijkartel’: samenklittende middenpartijen die onderling in de achterkamers aan uitruil doen om hun politieke agenda’s af te stemmen. Een tweede deel komt voort uit ijzeren fractiediscipline, die zwakke backbenchers blokkeert in hun controlerende taak. Een derde deel ligt in de absolute vertegenwoordigende luiheid van te veel Kamerleden. En tot slot is de vierde macht, het ambtelijk apparaat, véél te groot en machtig.

Macht, die bij de kiezer is weggehaald. Macht, die nu is onttrokken aan ook die laatste paar Kamerleden die wél hun controlerende taak serieus nemen. In de Nederlandse parlementaire democratie is informatie de echte macht. De rest is machteloos. Ik zat met smart te wachten tot Pieter Omtzigt één keer die welgemeende, door velen gevoelde ‘Godverdómme’ zou laten ontsnappen. Maar uiteindelijk was zijn zelfbeheersing vele malen indrukwekkender.