‘De woede is groot, maar het verdriet is groter’

De 44-jarige vader van twee schoolgaande kinderen was de raadsman van kroongetuige Nabil B. in het proces tegen Mocro Maffia-kopstuk Ridouan Taghi. Het is niet voor het eerst dat in Nederland een advocaat wordt bedreigd of zelfs vermoord.

‘Vandaag is een afschuwelijke moord gepleegd op advocaat Derk Wiersum. Wiersum was een uitstekende advocaat met een prachtige reputatie. Hij is op een schofterige manier vermoord.’ Minister Fred Grapperhaus van Justitie en Veiligheid is zichtbaar geëmotioneerd als hij op woensdag 18 september de pers toespreekt, kort nadat bekend is geworden dat die ochtend in Amsterdam op klaarlichte dag een advocaat is geliquideerd. Het gaat om Derk Wiersum, de raadsman van Nabil B., kroongetuige in het Marengo-proces tegen de meervoudig van moord verdachte Marokkaanse Nederlander Ridouan Taghi. Grapperhaus was voordat hij toetrad tot kabinet Rutte-III zelf advocaat, waarmee de aanslag een persoonlijke noot krijgt. Twee zelfs, want de minister is zelf ook weduwnaar. Hij zegt: ‘Dit is een aanslag op onze rechtsstaat. De mensen die daarin werken, zorgen voor uw en mijn democratische rechtsorde. En dat is een grens die de georganiseerde misdaad is overgegaan. De veiligheid van die mensen moet altijd buiten kijf staan.’

Absolute nietsontziendheid

In het belang van het strafrechtelijk onderzoek kan minister Grapperhaus de link met Taghi en de Mocro Maffia, die de rest van het land allang heeft gelegd, niet publiekelijk leggen, maar wel wil hij kwijt dat ‘het heel duidelijk zegt dat de georganiseerde criminaliteit in ons land weer een grens van absolute nietsontziendheid is overgegaan. Ik ben daar boos over. Ik denk dat we dit als samenleving, ik voorop, heel erg hard moeten blijven aanpakken. De woede is groot, maar het verdriet is groter.’

Minister Grapperhaus: ‘Het is heel duidelijk dat de georganiseerde criminaliteit in ons land weer een grens van absolute nietsontziendheid is overgegaan. Ik ben daar boos over

Tijdens zijn eerste reactie aan de verzamelde media vertelt minister Grapperhaus dat ‘een specialistisch team van het openbaar ministerie en politie heeft ingesteld, dat onder leiding van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) aan de slag gaat voor de verdere intensivering van de beveiliging van andere mensen’, waarmee hij doelt op ‘officieren van justitie, rechters, en iedereen die gewoon zijn werk doet en nu ineens het gevoel heeft dat er wat kan gebeuren’. Dat Grapperhaus de NCTV op de zaak gezet heeft, betekent dat het hem menens is. De overheidsorganisatie is verantwoordelijk voor de nationale veiligheid, en moet ons land beschermen tegen bedreigingen die de maatschappij kunnen ontwrichten.

Laffe daad

De moord op Derk Wiersum is niet de eerste liquidatie van een advocaat in ons land. Machiel Pul (32) was op 3 juni 2004 de eerste advocaat, in elk geval in de recente Nederlandse geschiedenis, die werd vermoord omdát hij advocaat was. De raadsman werd in 2004 in zijn kantoor in Doetinchem doodgestoken door een jonge man wiens moeder door Pul werd bijgestaan tijdens de scheiding van zijn vader, haar man. De dader vond dat zijn vader financieel werd uitgekleed door zijn moeder, en hield Pul daarvoor verantwoordelijk.

De 18-jarige zoon kocht vlak voor de moord in een legerdumpzaak een mes, liep ermee naar het advocatenkantoor en meldde zich bij de balie. Hij maakte een rustige indruk, en liep kalm mee toen Pul hem in zijn kantoor te woord wilde staan. Al snel horen Puls collega’s lawaai uit zijn kantoorruimte komen, snellen toe en zien de jongen ontsnappen – en hun collega bebloed op de grond liggen. Op de vloer van zijn kantoor zal hij vrijwel direct overlijden.

De moordenaar krijgt in eerste aanleg een celstraf van vijftien jaar, dat in hoger beroep wordt verlaagd tot twaalf jaar. De lagere straf heeft te maken met de jonge leeftijd van de dader, in combinatie met het feit dat hij nog geen strafblad had. De rechter noemt de liquidatie bij het uitspreken van het vonnis een ‘laffe daad’. Ook Machiel Pul laat een vrouw en twee kinderen na.

Aanslagen

De eerste twee decennia van deze eeuw worden, tot 18 september 2019, vooral gekenmerkt door aanslagen op advocaten en hun kantoren. Paul Bovens was in 2001 de eerste die kennismaakte met het fenomeen, toen zijn Utrechtse advocatenkantoor het doelwit was van een bomaanslag. Hij overleefde de aanslag, maar sloot vier maanden erna zijn praktijk omdat hij weigerde nog langer ‘aan dit circus’ mee te doen.

Een paar maanden na de aanslag in Utrecht ontplofte een bom onder de auto van de vrouw van een van Bovens’ cliënten, die daarbij ernstige brandwonden opliep. Bovens werd meerdere malen met de dood bedreigd, en reed onder begeleiding van een politie-escorte naar de rechtbank. De Exposieven Opruimingsdienst controleerde in die tijd wel zijn auto. Er is wel iemand veroordeeld voor de aanslag op het kantoor, maar het motief is nooit duidelijk geworden. Over zijn beslissing om ermee op te houden werd de documentaire Advocaatje Leef Je Nog? gemaakt.

Marcel Senders overleefde in 2013 een aanslag op zijn leven, toen hij van dichtbij werd beschoten. Als bij een wonder raakte hij slechts lichtgewond. De schutter kreeg elf jaar, een jaar meer dan de eis. De rechter woog mee dat de liquidatiepoging voor flinke maatschappelijke onrust had gezorgd. Na de aanslag en een eerdere brandstichting in zijn kantoor werd Senders maandenlang streng beveiligd, ook hij stopte uiteindelijk als advocaat.

In 2017 werd een advocate, die in de media anoniem gehouden wordt, in Zoetermeer met een stanleymes in haar gezicht, hoofd en hand gestoken. Ook hier vindt de aanslag plaats tegen het licht van een echtscheidingszaak. Over het motief van de steekpartij is niets bekend geworden, wel dat een van de daders vijf jaar eerder grensrechter Richard Nieuwenhuizen heeft doodgeschopt. Ook de 38-jarige advocate hield er subiet mee op. ‘Ik ben niet gestoken vanwege wie ik ben, maar vanwege mijn beroep, zei ze tijdens het voorlezen van haar slachtofferverklaring.

Drie advocaten die een aanslag op hun leven wel kunnen navertellen, maar die geen advocaat meer zijn.

Onderwereld

Voor raadsmannen en -vrouwen die, in de woorden van minister Grapperhaus, zorgen voor de democratische rechtsorde, zijn aanslagen en liquidaties onverwachte bijkomstigheden van het uitoefenen van hun vak. Voor een andere categorie advocaten is het, hoe cru dat ook moge klinken, wellicht een beroepsrisico: de raadslieden die langzaamaan afglijden van boven- naar onderwereld.

Evert Hingst is hiervan het bekendste voorbeeld dat het niet meer kan navertellen. De Amsterdamse strafrechtadvocaat werd op 36-jarige leeftijd vermoord toen hij van zijn scooter stapte. Vier kogels raakten hem op 31 oktober 2005 in hoofd en buik. De jurist werd bij leven in verband gebracht met kopstukken uit de onderwereld, zoals Willem Holleeder, Dino Soerel, Sam Klepper en John Mieremet, en was de buurman van Stanley Hillis, wiens camera Hingsts liquidatie heeft vastgelegd. Mieremet werd in 2002 voor de deur van het advocatenkantoor waar Hingst werkte beschoten, en hij verdacht Hingst ervan achter de liquidatiepoging te zitten. Toen de advocaat eenmaal vermoord was, zei Mieremet dat hij nu lag waar hij thuishoorde: tussen de vuilniszakken. Twee dagen later werd Mieremet zelf vermoord, in Thailand.

Een andere advocaat uit hetzelfde criminele circuit die niet meer leeft, is Bram Zeegers. Ook deze Amsterdammer moest zijn leven in de onderwereld bekopen met de dood. De raadsman van Willem Endstra – volgens Mieremet ‘de bankier van de onderwereld’ – werd dood in bad gevonden in de week nadat hij een belastende verklaring had afgelegd tegen Willem Holleeder. Zeegers was toen al uit de advocatuur gestapt, na een veroordeling wegens valsheid in geschrifte.

De met een stanleymes toegetakelde advocate: ‘Ik ben niet gestoken vanwege wie ik ben, maar vanwege mijn beroep

Naast Endstra’s advocaat was hij ook diens zakenpartner, en investeerde in een fonds waar zowel Endstra als Holleeder hun geld in staken. Zeegers stierf aan een overdosis mdma, dat hij innam met veel alcohol. Vermoed werd dat zijn vriendin – een bekende van Holleeder – in opdracht van De Neus een relatie met de advocaat is aangegaan en hem uiteindelijk heeft vermoord. 

DE REACTIES

Femke Halsema, burgemeester Amsterdam ‘Het is een niet eerder vertoonde aanval op de advocatuur die het wezen van de rechtsstaat ­aantast.’

Mark Rutte, premier ‘Dit zijn zeer ­verontrustende berichten.’

Jan Hein Kuijpers, strafrechtadvocaat ‘Dit is schokkend, een hele grote stap ­buiten het milieu.’

Gerard Spong, ­strafrechtadvocaat ‘Er is maar één woord voor: verschrikkelijk.’

Peter Plasman, ­strafrechtadvocaat ‘Ik heb zo’n moord nooit voor mogelijk gehouden.’

Erik Akerboom, korpschef politie Amsterdam ‘Met deze brute moord is een nieuwe grens overschreden.’

Geert-Jan Knoops, strafrechtadvocaat ‘De wereld van de advocatuur zal na vandaag niet ­hetzelfde zijn.’