‘Muziek helpt me om verdriet toe te laten’

‘Aandacht en applaus leveren dopamine op. Als blijkt dat ik dat écht nodig heb, kom ik wel terug.’

Heeft u een kater?

‘Nee, ik had gisteravond een debat en heb daarna wel een borreltje gedronken, maar dat was het.’

Toch jammer, zo’n bescheiden veertigste verjaardag.

‘Ja, het is raar om er niet te veel aandacht aan te besteden, maar het kon niet anders. Ik heb ’s ochtends taart gegeten, cadeautjes uitgepakt en kleurplaten gemaakt met mijn dochters.’

Voelt u het al, die veertig jaar?

‘Aan mijn rug, als ik iets gesjouwd heb. De bank nog, laatst, met hulp van de buurman, maar ook als ik een uur met die twee meiden in mijn armen heb gedanst. Dan sta ik de volgende dag op en denk ik: wat heb ik gisteren gedaan, joh? Ik heb de laatste jaren ook te weinig tijd gemaakt voor sport. Ik vond altijd al dat ik het druk had, maar sinds ik vader ben, komt daar helemaal niks meer van. Dus als ik nu achter die twee kleintjes aan de trap op hol, voel ik wel dat het hard achteruitgaat. Maar als ik niet te veel beweeg, merk ik het niet, haha. Verder slaat het nergens op, dat veertig. Het klinkt alleen wat vervelender. Vroeger vond ik dat zelf ook heel oud. Mijn schoonmoeder vroeg aan mijn oudste dochter of dat nou oud was, veertig. Nee, zei ze, ze vond het “mooi”. Heel diplomatiek, maar toch.’

Is het toeval dat u stopt als politicus in het jaar dat u veertig wordt?

‘Nee, maar ik begrijp inmiddels wel dat ik niet bijster origineel ben. Het heeft te maken met het zogenoemde “9-end-effect”: mensen maken onbewust gemakkelijker radicale keuzes als ze 19, 29, 39 enzovoort worden. Gaan ze ineens marathons lopen, hun leven omgooien. Ik las er in maart 2020 een artikel over en realiseerde me dat ik in januari was gestopt met vlees eten. Het is dus gewoon een psychologisch effect. Maar dat dit mijn laatste termijn in de politiek was, had ik daarvoor al besloten. Als ik straks stop, heb ik dit elf jaar gedaan. Ik vind het niet gek dat je na tien jaar op een punt komt dat je nadenkt over wat je nog wilt in een baan. Als je iets leuk vindt, er goed in bent en nog ambitie genoeg hebt, kun je nog prima doorgaan. Het wordt anders als je denkt: het was weer bijna crisis en we hebben het weer opgelost. Dat kan comfortabel zijn als je dingen graag op de automatische piloot doet, maar ik miste steeds meer de kick of de spanning die ik voelde toen ik vijf jaar daarvoor met zo’n crisis te maken kreeg. Het leidde bij mij tot het gevoel dat als ik nog eens een keer iets nieuws wilde opstarten, ik het nu moest doen.’

Als de enge populisten straks de overhand krijgen en ik nodig ben om ze af te stoppen, schopt mijn vrouw me weer terug de politiek in

Had het ook te maken met het feit dat u al zo lang de kroonprins van Mark Rutte werd genoemd? U was zo langzamerhand toch een beetje de prins Charles van de VVD.

‘Het is grappig dat je zegt dat ik al “zo lang” de kroonprins word genoemd, want bij de vorige verkiezingen had nog niemand het daarover. En verder heb ik er nooit zo’n last van gehad: als je niet de kroonprins bent, krijg je wel een andere titel. Ik wist bovendien zelf al dat ik het niet wilde doen. Als dat wel zo was geweest, was het een ding geworden. Het was alleen wel comfortabeler toen ik nog “een van de mogelijke opvolgers” was. Maar omdat er mensen vertrokken, moesten aftreden, kreeg ik ineens die zogenaamde krans op mijn kop. En je kunt honderd keer zeggen dat je het niet wil, maar zo werkt dat niet, hè.’

Al met al een geluk dat Mark Rutte van geen ophouden lijkt te weten.

‘Ik ben gestopt me daarover te verbazen. Mark staat elke dag op in de volle overtuiging dat hij de mooiste baan van de wereld heeft. Hij kan andere banen krijgen, meer aanzien, meer geld verdienen, maar daar is hij nog nooit op ingegaan. Dit is wat hij het liefste doet. En ja, dat maakte het ‘Ik ben gestopt me daarover te verbazen. Mark staat elke dag op in de volle overtuiging dat hij de mooiste baan van de wereld heeft. Hij kan andere banen krijgen, meer aanzien, meer geld verdienen, maar daar is hij nog nooit op ingegaan. Dit is wat hij het liefste doet. En ja, dat maakte het comfortabel voor mij. Want ik had heel hard kunnen roepen dat ik die ambitie niet had, maar als hij er op een gegeven moment mee was gekapt, had ik het misschien toch over moeten nemen. Die druk heb ik bij Mark nooit gevoeld, ook omdat hij volledig in dienst van het land is. Ik probeer ook politiek te bedrijven in een dienende rol, maar het is mijn werk: ik heb er een gezin naast dat ik ook wil dienen. Mark heeft wel een privéleven, maar het zou bizar zijn als elke premier het ambt zo zou invullen als hij doet. Dan zouden we alleen maar single premiers moeten hebben. Maar het heeft ook met energie te maken. En Mark krijgt energie van dingen waar de meeste mensen overspannen van zouden raken. Omdat hij kan blijven relativeren, problemen constant blijft zien als dingen die los van hemzelf staan. Zelfs als die problemen zijn baan of imago bedreigen.’

U wist al voordat u kinderen kreeg dat doorgaan in de politiek geen optie was.

‘Klopt, dat hebben mijn vrouw Anouk en ik al besproken voordat we Linde en Amber kregen. Maar ze heeft me daarna nog weleens stiekem gepolst en ze had het ook begrepen als ik door had willen gaan: ze zou me niet in de weg staan puur en alleen omdat we dit eerder hadden afgesproken. En als de enge populisten straks de overhand krijgen en ik nodig mocht zijn om ze af te stoppen, schopt Anouk me weer terug de politiek in.’

Uiteindelijk hakte u die knop door in 2018. Hoe houdt u het nog zo lang vol in de wetenschap dat u een nieuwe weg in gaat slaan?

‘Natuurlijk heb ik in die tijd al nagedacht over die volgende stap, maar ik ben ook gewoon nog onderdeel van een team, mensen met wie ik altijd prettig heb samengewerkt. Ik moet wel zeggen dat de omstandigheden hielpen: als 2020 een normaal jaar was geweest, was het misschien anders gelopen. Wellicht was ik door mijn vertrek aan te kondigen dan sneller mijn positie in Den Haag kwijtgeraakt. Daar was nu geen ruimte voor, omdat we volle bak corona moesten – en moeten – bestrijden. En ik geef de mensen met wie ik werk niet de indruk dat ze beter iemand anders kunnen bellen: ze hoeven niet om me heen te werken. Ik had er respect voor had gehad en het geaccepteerd als het wel zo was gelopen, maar het liep niet zo. Wat het voor mij heel gemakkelijk maakte om enthousiast te blijven. Ik vind mijn werk nog steeds leuk. Sowieso zou het schofterig zijn als ik in mijn positie de kantjes er een beetje vanaf zou lopen. Dan had ik meteen moeten moven.’

Als u straks weggaat is deze crisis nog niet voorbij. Lastig om dan toch op te stappen?

‘Het ritme van de politiek wordt gedicteerd door de verkiezingen. Natuurlijk had ik me toch verkiesbaar kunnen stellen, mensen om hun stem kunnen vragen. Dan had ik kunnen stoppen op het moment dat corona onder controle was, al zit je dan waarschijnlijk met een economische crisis. Het was een afweging, maar je vraagt de kiezer om een stem voor de hele periode. Omdat ik wist dat ik die periode niet vol ging maken, voelde dat voor mij persoonlijk niet goed. Ik wilde ze niet op me laten stemmen om een jaar later af te taaien.’

U stopt ook omdat u uw kinderen niet wilde opzadelen met een vader die politicus is.

‘Dat is niet de reden, maar de politiek brengt een bepaalde druk met zich mee en maakt je tot publiek bezit. Ze zijn nu nog jong, maar hoe ouder ze worden, hoe meer ze daar onderdeel van uit zouden maken. Dit is geen aanklacht tegen collega’s met jonge kinderen die wél in de politiek blijven zitten – want het kan ook leuk zijn – maar je kunt het niet loskoppelen: het beroep van ouders komt op school ter sprake. Ik heb weleens van collega’s met opgroeiende kinderen gehoord dat als zij slecht in het nieuws waren de kinderen dat op het schoolplein terugkregen. Dat wil ik mijn dochters niet aandoen. Op het moment dat je dit werk doet, relativeer je veel dingen, bagatelliseer je: het hoort er nu eenmaal bij, die scheldkanonnades, de bedreigingen. Helemaal sinds ik het besluit heb genomen om te stoppen, zie ik in hoe absurd dat eigenlijk is. Ik wil daar nu weleens duidelijk over zijn, over de impact daarvan op je privéleven. Dat mag nooit, want dan zeur je en die mensen die aan je voordeur komen, bedoelen het vast niet zo kwaad. Maar dat weet je toch niet? Er lopen genoeg gekken rond. Maar dit was niet de hoofdreden, hè. Ik ben vooral heel nieuwsgierig of het me lukt met een paar mensen een bedrijf uit de grond te stampen.’

Dat wordt een strategisch adviesbureau. Klinkt vooral als een manier om eindelijk eens echt veel geld te verdienen.

‘Haha, dat is toch niet verboden? En het zou kunnen, inderdaad. Ik moet sowieso nog even wennen aan het verschil in prijsperceptie tussen de publieke en private sector.’

Wat gaat u precies doen?

‘Ik ben nog fractievoorzitter en ga nu niet zitten lobbyen voor wat ik hierna ga doen. Als ik gestopt ben, maak ik bekend wat wij de wereld te bieden hebben.’

Elke scheet die u nu laat is groot nieuws. Dat is straks voorbij. Gaat u dat missen?

‘Ik sluit het niet uit.’

Zowel Jan Joost van Gangelen als Wilfred Genee gaf aan dat je aan mag schuiven in hun programma’s.

‘Anouk zei al dat ik dat moest gaan doen: een paar keer per maand op tv lullen over voetbal zodat mijn ego gestreeld wordt. Dan heeft zij er in ieder geval geen last meer van, haha. Ik hoop dat ik die overgang soepel kan maken, dat er geen zwart gat volgt. Aan de andere kant ben ik ook maar een mens: aandacht, applaus, kritiek, het gevoel hebben dat je een rol speelt, in enige mate belangrijk bent, dat je nodig bent, dat levert dopamine op. En daarvan moet je afkicken. Ik hoop dat het feit dat ik me daarvan nu al bewust ben me straks helpt er goed mee om te kunnen gaan. Maar als blijkt dat ik totaal ongelukkig word, dat ik het écht nodig heb, dan kom ik wel terug.’

Op een paar uitglijders na heeft u die elf jaar politiek zonder al te veel kleerscheuren doorstaan. Bent u nou zo’n slimme politicus of heeft u vooral geluk gehad?

‘Allebei, haha. Maar ik ervaar het niet zo, dat ik het zonder kleerscheuren heb doorstaan. Alleen gaat het er vooral om hoe je vervolgens omgaat met iets wat je fout hebt gedaan of verkeerd hebt ingeschat. Iedereen maakt fouten, maar geef je daarna een ander de schuld, draai je om de boel heen? Neem mijn probleemwijkenplan uit 2018. Dat ging me met name om jonge meisjes die in migratiewijken op een totaal onvrije manier opgroeien omdat hun vader, oom, broer of neef vindt dat ze minder zijn. Daar kon – en kan – ik me erg over opwinden. Mijn plan was om in die wijken aan moeders te laten zien dat wij aan hun kant stonden: als er een crimineel in hun buurt hun zonen komt ronselen, geven we die extra veel straf. Omdat ze criminele activiteiten ontplooien in een wijk die toch al kwetsbaar is. Dat was het idee, maar het kwam er in de media wat lomper uit. Vervolgens gaven Denk en Alexander Pechtold – die wel wat afleiding kon gebruiken van de problemen die hij zelf had – er nog weer een andere draai aan, waardoor het verder uit z’n verband werd getrokken. Ik had me toen kunnen verschuilen, zeggen dat er iets van was gemaakt wat het echt niet was, maar dat heb ik niet gedaan. Je mag dan wel even mopperen binnen je eigen team, maar uiteindelijk ben ik degene die dat treintje in gang heeft gezet. Ik ben verantwoordelijk. Dus ben ik naar die wijken gegaan, heb ik gesprekken gevoerd en het rechtgezet. Iets wat Geert Wilders nooit zou doen. Die praat alles goed, in plaats van dat hij er fair over is. Je moet het niet over “minder Marokkanen” hebben en vervolgens met een slap excuus komen dat je “alleen maar een vraag” hebt gesteld. Nee, je bent een machthebber, Geert. Hoewel je in de oppositie zit, zijn er veel mensen die naar je luisteren als je weer eens primetime op tv komt met je bakkes. Je woorden tellen, die hebben impact gehad op mensen met een Marokkaanse afkomst. Heb dan ook een keer de ballen om met ze in gesprek te gaan en te zeggen wat je bedoelt. Ook dan mag je nog steeds kritiek leveren, je hoeft je punt niet af te zwakken – dat zou ik zelf ook niet doen – maar praat het niet recht door te zeggen dat de rest van het land gek is en iedereen je verkeerd begrepen heeft. Verantwoordelijkheid nemen betekent ook dat je een fout moet toegeven. En natuurlijk zijn er ook gewoon risico’s die je kunt vermijden. Als je iets vertelt wat niet klopt, is dat bijvoorbeeld niet slim. Net als roepen dat je een family man bent en er tig scharrels bij hebt. Of af en toe iets in je neus stoppen omdat je te weinig energie hebt voor je werk. Ook niet handig.’

Sprak de burgerman.

‘Als jij me zo wilt noemen, vind ik dat prima. Geen enkel probleem mee. Toen Anouk zwanger werd van onze eerste, zei een goede vriend van me: je moet elke vriend die een kind krijgt vijf jaar de tijd gunnen. En elk moment dat je die vriend in die vijf jaar wél ziet is meegenomen – al zal ie het ook dan waarschijnlijk alleen maar over zijn kind hebben. Bovendien heb ik nu even niet zoveel moeite met dat burgerlijk zijn: toen ik vrijgezel was, zat ik als Kamerlid flink wat maanden per jaar op congressen in het buitenland. En het is niet zo dat ik niet weet hoe het is om op vrijdag spontaan te besluiten naar Parijs te gaan. Ik weet hoe het is om in Zuid-Amerika of Afrika te zijn, of in een land als Kirgizië – waar nooit iemand naartoe gaat. Dat maakt het makkelijker. Als je iets mist wat je niet kent, is het anders. Dan heb je een hunkering. Ik word nu niet jaloers als ik iemand zie die spannender dingen doet. Dan denk ik: komt wel weer. Of niet.’

U kunt ook altijd nog een motor kopen.

‘Dat kan, maar onderschat de romantiek van de ballenbak in de Hof van Saksen ook niet.’

Precies zo’n opmerking kenmerkt u: de nuchtere Brabander, nooit te beroerd voor een droge grap. Alleen uw muzieksmaak lijkt te dissoneren. U vindt dat muziek moet schuren, u houdt van Nick Cave en bands als Radiohead. Schuilt daarin dan toch de sombere kant van Klaas Dijkhoff?

‘Echte somberheid zit niet in mij. Ik kom vaak niet verder dan melancholie, het even toelaten van een gevoel van verdriet. Muziek helpt me om dat gevoel op een gezonde, gecontroleerde manier toe te laten. Ik verlies mezelf er niet in. Ik houd mijn emotie even tegen het licht en stop die dan weer terug waar ie zat – maar dan minder zwaar. Ploegsteert van Het Zesde Metaal is een nummer dat goed werkt voor mij. Gaat over Frank Vandenbroucke, de Vlaamse wielrenner die alles had, alles verloor en uiteindelijk de hand aan zichzelf sloeg. Een volledige biografie in nog geen vijf minuten. Die komt bij mij wel binnen, dat werkt reinigend. En daarna snel weer de Snollebollekes aan, haha.’

Zag u het als oud-winnaar aankomen dat Rob Kemps van de Snollebollekes De Slimste Mens zou winnen?

‘Ik ken hem een beetje – ik heb in zijn podcast gezeten en mijn ouders hebben een tijdje naast hem gewoond – en had wel altijd het idee dat er meer achter hem zat dan alleen die Snollebollekes. Want als jij zoveel mensen naar het Gelredome kan krijgen, doe je iets goed, dan ben je slim. Toch zijn er veel mensen die niet snappen dat het een rol is, een personage. Ook Sander Schimmelpenninck niet: toen Rob voor de eerste keer bij Op1 zat, begon Sander op een langzamer tempo tegen hem te praten, alsof hij er niet helemaal bij was. Ik kan daar erg van genieten, van dat soort vooroordelen.’

Uw laatste Tweede Kamerverkiezingen als politicus staan voor de deur. Wat zijn uw hopes en fears?

‘Mijn fear is dat er te veel zetels gaan naar partijen die alleen maar doen alsof ze hun verantwoordelijkheid nemen. Het is logisch dat mensen stemmen op de PVV en FvD, maar het is zonde van de zetels als die partijen nooit willen meeregeren. En vervolgens wel klagen dat alle partijen in die coalitie zo op elkaar lijken. Het is logisch dat die partijen op elkaar gaan lijken – anders krijg je geen coalitie – maar het is inderdaad niet gezond. Ik zou dus het liefst zien dat Geert Wilders blijft steken op vijf zetels en altijd als eerste mag spreken, maar dat de rest daarna constructief door kan gaan.’

Ploegsteert is een nummer dat goed werkt voor mij. Gaat over Frank Vandenbroucke, de wielrenner die alles had, alles verloor en uiteindelijk de hand aan zichzelf sloeg

En wat hoopt u?

‘Dat mijn eigen partij toch weer veel vertrouwen van de kiezer krijgt. Dat zou een fijne manier zijn om af te sluiten, want ik hoor gewoon bij die club, ik ben en blijf een partijmannetje. Dus hoop ik dat ze straks samen met andere partijen snel weer vooruit kunnen met een nieuwe regering. Dat ik als ambteloos burger mijn vertrouwen kan stellen in een solide team, een team waar ik geen onderdeel meer van uitmaak, maar dat ik wel vertrouw. En dat ik dan denk: het is goed zo.’

NIEUWE REVU ONTMOET KLAAS DIJKHOFF

Waar? Bij Klaas Dijkhoff thuis in Breda, via Zoom.

Iets genuttigd? Nee.

Verder nog iets? Dijkhoff vroeg waarom de journalist het interview in de badkamer afnam. Dit vanwege een verdwaalde badjas op de achtergrond en een badkamerkastje dat wegens ruimtegebrek in de studeerkamer was geplaatst.

Leuk? Dat hij een paar dagen later een link doorstuurde van het in het interview genoemde nummer Ploegsteert van Het Zesde Metaal. Zware kost, doch bloedmooi.