Lang leve de republiek!

Vanavond en morgen vieren we Koningsdag, gezellig met z’n allen herdenken dat de Oranjes alweer tweehonderd jaar stevig in het zadel zitten. In de marge van de publiciteit vecht het Nieuw Republikeins Genootschap (NRG) een ongelijke strijd uit. ‘Er ligt een oranje deken over Nederland.’

Tekst: Mark van den Tempel / Illustraties: Maki@Shoparound

Mooie verhalen over het koningshuis: Hans Maessen heeft ze voor het opscheppen. Zo vraagt de NRG-voorzitter zich af of Wilhelmina wel de dochter van koning Willem III was. ‘Willem had syfilis, en was al in de zestig toen hij de piepjonge Emma huwde. Kon hij nog wel een kind verwekken? De stalmeester van het paleis was toondoof, en dat is een erfelijke ziekte. Bleek Wilhelmina dus ook te hebben.’

Het is meer dan een pikante roddel, want het zou betekenen dat ooit de keten van de erfopvolging is doorbroken en het nageslacht van Wilhelmina geen biologische Oranjes zijn. Niet toevallig werd jaren later de wet aangepast om dat rampscenario te kunnen omzeilen. Maessen: ‘Dat zijn de prachtige verhalen die we wel zullen missen als de Oranjes er niet meer zouden zijn. Maar ze moeten wel weg.’

Nederland luistert er niet graag naar

Republikein zijn in Nederland is zoals vegetariër zijn in Texas. Je gaat er de bak niet voor in, maar goed voor je maatschappelijke positie is het ook niet. Wie durft er openlijk te zeggen dat Willem-Alexander niet het gedroomde staatshoofd is? Dat Máxima als dochter van een oorlogsmisdadiger geen publieke functie zou moeten bekleden? Of dat de familie van oudsher een magneet voor schimmige types is? Republikeinen roepen het, maar Nederland luistert er niet graag naar. Maar zelfs al zouden de Oranjes van onbesproken gedrag zijn, blijft de vraag gepast of een ondemocratisch instituut als de erfopvolging iets in de 21ste eeuw te zoeken heeft.

Het NRG wil af van het Koninklijk Huis, maar daar hoeft wat Hans Maessen betreft geen revolutie aan te pas te komen. ‘We willen speldenprikken uitdelen, een tegengeluid laten horen. Een staatsbezoek is goed voor de handel? Een leugen, het is statistisch gezien aangetoond dat het niet zo is. Twijfel zaaien en de façade doorbreken. Het eerste barstje zijn. We willen naar een situatie toe dat als er ophef is, zoals nu weer over die boot, de pers naar onze website komt om het republikeinse standpunt mee te nemen.’

Maar het is behoedzaam manoeuvreren. Maessen vindt dat iemand als de waxinelichtgooier ‘schandalig’ behandeld is, maar hield de boot af toen de man in kwestie te dicht tegen de NRG aanschuurde. Op die publiciteit zitten de republikeinen niet te wachten.

Trix hartje Ruud?

Nederland losweken van het huis van Oranje: sommigen zullen zeggen dat het een onmogelijke opgave is. Het instituut is zo vergroeid met de Nederlandse samenleving, dat het chirurgisch verwijderen wel haast een bloedbad moet opleveren. Toch heeft Maessen goede hoop dat zijn landgenoten alsnog het licht zien. ‘Wij proberen een emancipatiebeweging te zijn. Het moet vanzelfsprekend zijn dat je republikein bent, maar nu is het nog een taboe. Dat willen we doorbreken. Het zou al fijn zijn als republikeinen het gewoon konden zeggen op een verjaardagsfeest.’

Een man die nooit onder stoelen of banken heeft gestoken dat hij het koningshuis liever vandaag dan morgen ziet vertrekken, is toneelschrijver en scenarist Ger Beukenkamp. Als dat zou gebeuren raakt hij wel een belangrijke inspiratiebron kwijt, want Beukenkamp heeft de koninklijke familie vaak laten figureren in zijn toneelstukken (Emily), televisieseries (De Prins en het Meisje) en films (Majesteit). Recent nog liet hij Ruud Lubbers en Beatrix bijna kussen in de reeks Land van Lubbers.

‘Ik ben republikein, maar ga er geen hartenbloed voor plengen. Dat zullen weinigen in Nederland doen, en dat hoeft ook niet. Er zijn subtielere manieren om ze te bestrijden en dat lukt momenteel aardig, als je de hofnarfunctie van Lucky TV ziet. De pure adoratie is er toch wel af, zeker door al die tv-dingen nemen we ze toch niet echt meer serieus. Van binnenuit wordt flink aan ze geknaagd.’

Drugskoerier Mabel

Beukenkamp zette in 1996 zelf de toon met zijn satirisch toneelstuk Emily, of het Geheim van Huis ten Bosch, waarin de ruzies tussen Beatrix en WA over het ‘volksmeisje’ Emily centraal stonden. Kamervragen en een boze Balkenende waren het gevolg. Toen hij in De Prins en het Meisje Mabel Wisse Smit een drugskoerier noemde, reageerde de prinses woedend met een ingezonden brief in de Volkskrant. Beukenkamp hoefde niets terug te nemen, een van haar beste vriendinnen had het hem zelf verteld. Momenteel werkt hij aan een reeks over Pim Fortuyn, en ja, diens uitsmijter dat hij ‘Beatrix’ baantje er wel even bij zal doen’, komt er in.

Wat zit hem het meeste dwars aan Oranje? ‘Ik schaam me voor de zwakzinnigheid die het oproept bij het Nederlandse volk. Hoewel ik Koninginnedag altijd een heel leuke dag heb gevonden, en ook niet helemaal ongevoelig ben voor de vlag en het volkslied. Dat een land gerepresenteerd moet worden door iets als een familie. Ik kan me niet voorstellen dat iemand met een gemiddeld gezond verstand dit systeem serieus kan nemen. Ook niet de aanbidders.’

Beukenkamp vindt het jammer dat het NRG zo onzichtbaar is, maar snapt het wel. Veel mogelijkheden om de monarchie te bestrijden zijn er niet. Er is het staatsrechtelijk niveau, omdat erfopvolging ondemocratisch is. Maar die discussie gaat over de hoofden van de meeste mensen heen. De andere mogelijkheid is: maak ze belachelijk door ze als gewone mensen te laten zien.

Satire ondermijnt dus wel? ‘Ik denk dat ze Lucky TV echt haten, er komt namelijk geen eind aan. Je kunt Beatrix laten dansen in een rieten rokje met ontblote borsten. Je hoopt dat ze zo’n weerzin krijgen tegen dat hele gedoe dat ze zeggen: we stoppen ermee, maar dat gaat niet gebeuren. Er zijn zoveel andere belanghebbenden, er zit zo’n kliek omheen. Hofhouding, RVD.’

Officieel heet het dat de Rijksvoorlichtingsdienst over de begeleiding van en de communicatie over de publieke optredens van het Koninklijk Huis gaat. In de praktijk kan dat behoorlijk ver gaan. Toen het NRG in 2013 bij de inhuldiging zoals aangekondigd op de Dam wilde protesteren, kwam de RVD in actie. Hans Maessen: ‘Op een gegeven moment gingen twee stevige Hollandse hockeymeiden voor ons staan met een spandoek. Op de hele Dam waren vier spandoeken en pal voor ons stonden die twee, dat kon natuurlijk geen toeval zijn. Ze wilden van geen wijken weten, dus moesten wij opzij. En toen werden wij aangehouden.’

Chantage

Maessen wordt opgepakt door de politie, een dik uur rondgereden, vastgehouden en vervolgens met excuses en een bos bloemen weer vrijgelaten. ‘Je ziet dat Willem-Alexander op zo’n moment niet de regie voert. Hij had vooraf gezegd geen moeite te hebben met protesten. De burgemeester ook niet. Dus ergens heeft de RVD de chain of command doorbroken en ons laten oppakken. Daar is Opstelten nog door de Kamer voor op het matje geroepen. Kijk, voor ons was het natuurlijk prachtige publiciteit, maar het blijft opmerkelijk dat je in een democratie je mening niet mag geven.’

Ook de pers ligt permanent onder het vergrootglas van de RVD. Daar kan Revu over meepraten. Drie jaar geleden plaatste de redactie een foto van een hockeyende prinses Amalia. Het land was te klein, toenmalig hoofdredacteur Erik Noomen moest diep door het stof wegens de vermeende inbreuk op de koninklijke privacy. Maessen vindt het de omgekeerde wereld. ‘Die Amalia-actie was prima, er zou veel meer verzet moeten komen. Ze chanteren de pers gewoon met die mediacode en die trapt er nog in ook. Waarom mag je alleen een foto maken bij het begin van hun vakantie? Daarin zijn wij uniek in Europa. Het is een deal tussen pers en koningshuis. Jullie worden uitgenodigd als je je aan het protocol houdt, anders heb je nul toegang tot de bron. Maar die bron stelt niks voor!’

Kamerleden en invloedrijke Nederlanders krijgen regelmatig het verzoek om eens te komen praten. Een slimme truc om kritische antimonarchisten de wind uit de zeilen te nemen, denkt Maessen. ‘Ze kapselen al die Bekende Nederlanders in. Als je een beetje invloed hebt word je uitgenodigd op het paleis en word je paranimf bij de inhuldiging, zoals Robbert Dijkgraaf. Zo’n Hans Wijers van nota bene D66, waarom moet die nu als hoofd van de inhuldiging functioneren? Dat schuilt een heel uitgekiend systeem achter. Daarom proberen wij ook Bekende Nederlanders naar ons toe te trekken.’

Farao Arjen

Het is een mediaoorlog en de monarchie staat voor op punten. Even leek het erop dat Arjen Lubach posterboy van de republikeinen zou worden. Zijn hilarische optreden als zelfbenoemde Farao der Nederlanden leverde in een week tijd 80.000 stemmen op voor een burgerinitiatief. Dan heb je invloed. Lubach nam in 2015 de eretitel Republikein van het Jaar persoonlijk in ontvangst, maar voer vervolgens zijn eigen koers, los van het NRG. Jammer, want zijn uitspraken over erfopvolging leggen precies de vinger op de zere plek. De komiek in Zondag met Lubach: ‘In dit land flipt iedereen als een PVV-Statenlid haar zoons vraagt een website te bouwen. Maar je kind vragen na jou het hele land te besturen, is blijkbaar geen probleem.’

De republikeinen hebben voor aanstaande Koningsdag een nieuw doelwit in het vizier: de Koningsspelen. Volgens voorzitter Maessen ‘een pure promotieactie voor het Koninklijk Huis: verplicht zwaaien voor de koning. Dat is er heel slinks in gefietst door de RVD. Absoluut een strategie om kinderen al op jonge leeftijd te kunnen beïnvloeden. De Koningspelen toont de Oranjes een dag lang van hun maatschappelijke kant, daarna kunnen ze gewoon weer door met hun jetsetleven. Gaan ze aan kindertjes uitleggen hoe ze zuinig moeten leven, terwijl ze zelf bulken van het geld. Huichelarij! En ze hebben er geen budget voor nodig, ze dragen het gewoon die scholen op.’

Het NRG wil nu dat ouders hun kind die dag thuis kunnen houden zonder in conflict met de leerplichtwet te komen. Er is een crowdfundactie gehouden om geld voor spotjes bijeen te krijgen. ‘Googel maar eens naar Koningsspelen Vrijwillig. Maar de pers heeft het nog niet opgepakt.’

Van de grote Nederlandse kranten is volgens Maessen de NRC redelijk kritisch maar de Volkskrant veel ambivalenter. ‘Daar is strijd op de redactie. Journalisten willen wel, maar worden door de hoofdredactie en de lezers tegengehouden. Er ligt een oranje deken over Nederland, daar kom je niet onderuit.’

Ger Beukenkamp ziet die oranje deken ook niet zo snel afgerukt worden. Wat is dat toch met die zogenaamd eigengereide Nederlanders, dat ze zo massaal achter dat vermolmde instituut blijven staan? ‘Het is identificatie: iedereen heeft sprookjes nodig, wij ook. Je zag het bij het bezoek van Willem-Alexander aan de Schilderswijk: juist de allochtone Nederlanders vinden het prachtig. Je kunt ze ook niet zo goed bestrijden. Omdat het idee leeft dat ze zich niet kunnen verdedigen voelt het al snel als een aanval op onschuldige mensen. Hoe kwetsbaarder ze ogen, hoe laffer een aanval lijkt.’

Bedankt voor je aanmelding! Let op: je ontvangt binnen 10 minuten een mail om jouw e-mailadres te bevestigen.

Inschrijven

Vul een geldig emailadres in. {{ errors . email[0] }}

'We zitten er nog wel even mee'

Ondertussen betalen de Oranjes wel een hoge prijs voor hun onbedreigde status. Het ongestoord schuinsmarcheren van leden als Willem III en Bernhard is tegenwoordig ondenkbaar geworden. Dus misschien gaat de monarchie alsnog ten onder aan haar eigen populariteit, denkt Beukenkamp. ‘Ze moeten verschrikkelijk oppassen, ze zijn gedoemd tot keurigheid. Dat is nogal veranderd de laatste dertig jaar. Ze zijn gedoemd om populair te zijn, dat is de vloek van Oranje. Je mag toch hopen dat die oudste meid zegt: hier heb ik geen zin in, ik doe het niet. Dan is het afgelopen.’

Hij laat even een stilte vallen, en barst dan in lachen uit, als de onwerkelijkheid van dat scenario doordringt. ‘Nee hoor, we zitten er nog wel even mee.’